İçindekiler

Lisanslamaya Giriş

Yazılım Lisansı Nedir?

Lisanslı Yazılım Kullanmanın Avantajları Nelerdir?

Lisanslı Yazılım Kullanmak İçin 10 Sebebiniz Var!

  1. MIT
  2. Apache Licence
  3. GNU General Public Licence

ULUSLARARASI LİSANS TÜRLERİ VE ÖZELLİKLERİ

Telif Haklarının 3 Katmanı

LİSANS TÜRLERİ VE İŞARETLERİ

Sonuç

KAYNAKÇA

 

Lisanslamaya Giriş

Bir ürününüz, bir yazılımınız, bir yazınız, bir görseliniz var ve internette yayınlamak, paylaşmak istiyorsunuz. Veya başkalarının ürünlerini sitenizde, yazdığınız kitapta, dergide paylaşmak istiyorsunuz, ya da eklemeler yaparak geliştirmek ve belki de satmak istiyorsunuz. Aklınıza bazı sorular geliyor. Başkasının eserini olduğu gibi alıp kullanabilir miyim, paylaşabilir miyim? Başkasının eserini (yazı, resim, video, yazılım vb.) alıp olduğu gibi veya değişiklikler yaparak satabilir miyim? Birileri benim yazılarımı, resimlerimi veya herhangi bir eserimi alıp satabilir mi? Üzerinde değişiklik yapma hakkına sahip mi? Ya da Ben eserlerimi paylaşırken eserlerimi kullanmak isteyen kişilere hangi hakları kullanabileceklerini onlara nasıl söyleyebilirim? 

Bu sorulara cevap verebilmek, bu soruların cevabını alabilmek amacıyla çeşitli standartlar belirlenerek Creative Commons lisanları oluşturulmuştur. Creative Commons; daha adil, erişilebilir ve yenilikçi bir dünya oluşturmak için bilgi ve yaratıcılığınızı yasal olarak paylaşmamıza yardımcı olur. Kanunların oluşturduğu geleneksel “tüm hakları saklıdır” yapısı içinde bir denge oluşturur. Bireysel yaratıcılardan büyük şirket ve kurumlara kadar herkesin yaratıcı eserlerine basit, standartlaştırılmış bir yol ile telif izni vermesini sağlar.

Özetle; bu lisanslar aracılığı ile eserinizi kullanan kişilere;

Orijinal eserden alıntı yaptıkları sürece, eserinizi dağıtma, karıştırma, ince ayar yapma ya da üzerine çalışma haklarını,

Atıf yapıldığı sürece, eserin değiştirilmeden ticari ya da gayri-ticari dağıtım haklarını,

Sizi kaynak göstererek eserinizi indirme, değiştirmemek ve ticari amaçla kullanmamak kaydıyla paylaşma haklarını verebilirsiniz. Creative Commons bunlara benzer çeşitli lisans türleri sunmaktadır.

Örneğin; aşağıdaki resimden de görebileceğiniz gibi Google’da detaylı bir görsel araması yaparken kullanım hakları konusunda da filtre yaparak arama işlemini gerçekleştirebiliyoruz.

Google detaylı görsel aramada kullanım hakları konusunda aşağıdaki seçenekleri sunmaktadır:

  • Lisansla filtrelenmemiş
  • Kullanıma veya paylaşıma açık
  • Ticari olarak bile kullanıma veya paylaşıma açık
  • Kullanıma, paylaşıma veya değiştirilmeye açık
  • Ticari olarak bile kullanıma, paylaşıma veya değiştirilmeye açık (SARIGUL, 2019)

Yazılım Lisansı Nedir?

Yazılım lisansı, telif hakkı sahibinin (yazılım üreticisinin) haklarını koruyan bir belgedir. Her bir yazılım için lisans almak şarttır; bu üreticinin telif hakkını çiğnemediğinizi, emeğinin karşılığını verdiğinizi gösterir. Telif hakkı sahibinin hakları yasalarla da korunur. Telif hakkı yasaları, insanların izin almaksızın yazılım kopyalayamayacağını açıkça beyan eder. Hiç kimse telif hakkı sahibinin izni olmadan, emeğini kopyalayıp dağıtamaz ve kullanamaz. Eğer, izinsiz olarak bir bilgisayar programını kopyalar veya yasal olmayan bir kopyasını bir başkasına tedarik ederseniz, kanunları çiğnemiş sayılırsınız.

Lisanslı Yazılım Kullanmanın Avantajları Nelerdir?

Firma yönünden lisanslı yazılım kullanmanın avantajları

  • Virüs ve hatalı ürün tehlikesine karşı etkin korunma
  • Teknik destek güvencesi
  • Doğru ve eksiksiz dokümantasyonla çalışma olanağı
  • Yazılımı hem düşük maliyetle güncelleştirme hem de bu konulardaki tüm gelişmeleri kısa sürede edinebilme olanağı

Firmanızda korsan yazılım kullanmanın doğuracağı sonuçlar
Cezai sonuçlar:

  1. 4 seneye kadar, paraya çevrilmeksizin hapis
  2. Eksik her bir lisans başına 10-150 bin TL para cezası
  3. 3 seneye kadar meslek veya ticaretten men
  4. Söz konusu araçlara ve bilgisayarlara el konulması

Olumsuz imaj sonuçları:

  1. Korsan yazılım kullananlar, bu konuları takip eden basın organlarında yer alıp prestij kaybına uğrayabilirler.
  2. Firmayla iş yapan müşteriler yönünden güven eksiltici bir durum yaratır.
  3. Bazı kurumsal şirketlerin ve kamu kurumlarının ihalelerinden dışlanabilirler.



İşletimle ilgili sonuçlar:

  1. Korsan yazılım ürünlerinin beraberinde getirebileceği virüsler, bozuk CD´ ler ve hatalı ya da işlevsiz yazılımlar işlerinize zarar verecek, oluşan zarar verimliliğinizi düşürüp yüklendiğiniz maliyetleri arttıracaktır. Yazılımı çalmayı düşünen kişilerin bilgilerinizi de çalmakta sakınca görmeyeceği açıktır.
  2. Yetersiz belgelendirme (dokümantasyon) nedeniyle verimsiz ve yavaş bir çalışmanın bedelini ödemek zorunda kalınacaktır. 
  3. Lisanslı kullanıcılara verilen ürün teknik desteklerinden yoksun kalınacaktır. Her gün yazılımlar daha da büyümekte ve daha çok işlev içermektedir. Teknik destek alınamayan sistemler, aslında ucuza değil daha pahalıya mal olmaktadır.
  4. Lisanslı kullanıcılara sağlanan yeni sürümlere yükseltme olanağına sahip olmama ve bu yeni sürüm yazılımlara çok daha uygun maliyetlerle temin edememe neticesinde sistem ölçeklenememektedir.

Lisanslı Yazılım Kullanmak İçin 10 Sebebiniz Var!

  1.  4 yıla kadar olan hapis cezasından korunursunuz. 
  2.  150 milyar liraya kadar olan ağır para cezaları sizi hiçbir şekilde etkilemez. 
  3.  Korsan yazılım kullanıp adları basında yer alan kişiler gibi prestij kaybına uğramazsınız. 
  4.  Korsan yazılımın beraberinde getirebileceği virüsler, bozuk diskler ve hatalı yazılımlar gibi faktörlerden etkilenmezsiniz. 
  5.  Yeterli bir dokümantasyonla çalışmalarınızı sürdürürsünüz. 
  6.  Kullandığınız yazılımların yeni sürümlerini çok daha uygun maliyetlerle temin edebilirsiniz. 
  7.  Yazılım sektörünün yeni yazılımları daha düşük maliyetlerle geliştirmesine ve sunmasına katkı sağlarsınız. 
  8.  Sektörün gelişmesine paralel olarak yeni istihdam olanaklarının yaratılmasında pay sahibi olursunuz. 
  9.  Kayıtdışı ekonominin büyümesini engelleyerek vergi gelirlerinin artmasına yardımcı olursunuz. 
  10.  Ülkemizin, yazılım telif hakları konusunda çağdaş ülkeler düzeyine yükselmesine katkıda bulunursunuz.

Eskiden arkasında bir firmanın bulunmadığı yazılımların büyük firmalar tarafından tercih edilmediği dönemler yavaş yavaş geride kalmaya başladı. Bildiğim bazı büyük firmalar artık açık kaynak ürünlere daha sıcak bakıyorlar ve sistemlerini bu tür yazılımlar üzerine inşa etme konusunda daha cesurlar. Açık kaynak dünyasında çok iyi ürünlerin ortaya çıkmasının bunun üzerindeki etkisi tartışılmaz tabiki.

Peki ister bireysel ister çalıştığımız firma için geliştirdiğimiz projelerde kullandığımız açık kaynak projelerin lisanslama tiplerini kontrol ettiniz mi? Daha sonra büyük problemlere sebep olabilecek bazı detaylara sahip birçok lisanslama tipi mevcut. Github’dan birkaç dakika içerisinde çekip projenize dahil ettiğiniz ürünlerin lisansı hakkında daha fazla bilgi edinmek ister misiniz? Öncelikle lisans nedir tanımına bakalım:

Üreticisi tarafından, kullanımına dair belge düzenleyen devlet makamı tarafından, belgelemeyi düzenlemeye yetkili kılınmış makamlar tarafından telifli olduğu belgelenmiş ise nesnenin kullanımı, geliştirilmesi, yeniden yapılandırılması, değiştirilmesi, alıntısının yapılabilmesi gibi hususları belirleyen belgeye yazılım lisansı denmektedir.

https://www.wikizero.com/tr/Yaz%C4%B1l%C4%B1m_lisans%C4%B1

Wiki tanımına göre yazılım lisansı yazılım kullanımı, dağıtımı vs gibi hakların sınırlarını ve koşullarını belirleyen belge olarak nitelendirilmiş. Birçok lisans tipi mevcut fakat biz bunların en yaygın kullanılan 3 tanesini inceleyeceğiz. İnceleme sırasını en özgür olandan daha az özgür olana doğru belirledim. Dolayısı ile her lisansta sadece getirilen kısıtlamalara değinmek çoğunlukla yeterli olur diye düşündüm. (TAHSİN, 2020)

1. MIT

En yaygın kullanılan lisans türlerinden biridir. MIT tarafından yayınlandığı için adı da aynı şekilde MIT olarak geçer. Çok kullanışlıdır.

Github’dan bir MIT Licence örneği (SARIGUL, K. (2019))

Örnek resimden de anlaşılabileceği gibi MIT licence sizi birçok konuda özgür kılar. Yani yazılıma ait kaynak kodu veya derlenmiş yazılımı istediğiniz gibi değiştirebilir, yayabilir, kullanabilirsiniz. Ticari olarak bile kullanımında herhangi bir sorun olmaz. Fakat sizi özgür kıldığı kadar yazılımı geliştirenleri de özgür kılar. Yani bir sorun çıkması durumunda geliştiriciler için herhangi bir yükümlülük söz konusu bile olamaz. Dolayısı ile MIT ile lisanslanmış bir yazılımı gönül rahatlığı ile kullanabilirsiniz. Sadece yazılımın buglardan temizlenmiş, yaygın bir kitle tarafından kullanılıyor olması sizi ilerde çıkabilecek yazılımsal sorunlar konusunda daha rahat ettirecektir.

Ayrıca MIT ile lisanslanmış bir yazılımı kullandığınızda, o yazılıma referans vermeniz gerekiyor.

2. Apache Licence

Apache deyince aklıma direk özgür yazılım geliyor. Öğrencilik yıllarımdan hatırlıyorum Apacha Tomcat’i. Ön ekinde Apache bulunan bir çok yazılım, alanlarının en iyilerinden halen. Yazılım dünyasına katkıları yadsınamaz gerçekten.

Apache lisansının MIT’den bir farkı yok aslında. Sadece yazılımınızı dağıtırken kullandığınız Apache lisanslı ürünlerin lisanslarını da dağıtımınıza eklemeniz gerekiyor. Yani kısaca emeğe saygı konusu daha önemli tutulmuş bu lisansta.

3. GNU General Public Licence

GNU lisansı da MIT gibi aynı şekilde size yazılımın kodlarına erişim konusunda herhangi bir kısıtlama getirmez. Fakat MIT lisansına göre kullanım açısından bazı kısıtlamalar getirir. Bu kısıtlamaların en önemlisi eğer yazılımında GNU lisansına sahip bir ürün kullandıysanız ve ürünü dağıtmaya başlarsanız sizin yazılımınız da GNU lisansına sahip olmalıdır. Yani yazılımın kendi geliştirdiğiniz kısımlarının da kaynak kodlarını paylaşmak zorundasınız. Dolayısı ile kaynak kodlarını paylaştığınız bir yazılımı ticari olarak satmak zor olacaktır.

Fakat MIT lisansı için aynı durum söz konusu değildir. MIT lisansına sahip bir ürünü kullanarak geliştirdiğiniz bir üründeki kendi kodlarınızı kimseyle paylaşmak zorunda değilsiniz. Yani kısaca GNU lisanslama konusunda kalıtsal davranır.

ULUSLARARASI LİSANS TÜRLERİ VE ÖZELLİKLERİ

Google detaylı görsel aramada kullanım hakları konusunda aşağıdaki seçenekleri sunmaktadır:

  • Lisansla filtrelenmemiş
  • Kullanıma veya paylaşıma açık
  • Ticari olarak bile kullanıma veya paylaşıma açık
  • Kullanıma, paylaşıma veya değiştirilmeye açık
  • Ticari olarak bile kullanıma, paylaşıma veya değiştirilmeye açık

Peki; herhangi bir arama sitesi, sitenizi ziyaret eden kişiler, yazınızı okuyanlar, ürünlerinizi, eserlerinizi inceleyenler sizin hangi hakları verdiğinizi nereden bilecek?

Telif Haklarının 3 Katmanı

Kamu telif hakları lisanları kendine has ve ilerici “üç katlı” bir yapıya sahiptir.

1. Legal Kod: Her lisans tüm avukatların çok sevdiği bir dili kullanarak geleneksel bir lisanslama aracı ile başlar. Buna her lisansın Legal Kod katı diyoruz.

2. İnsan Tarafından Okunabilen Kod (Commons özet): Tüm eser sahipleri, eğitmenler ve bilim insanları avukat olmadıkları için, lisanslar normal insanların anlayabileceği şekilde de sunulmaktadır. Legal Kod’un kullancı dostu ara yüzü olarak da düşünebilirsiniz.

3. Makina tarafından okunabilen kod: Lisans tasarımın son katmanı arama motorları, kısacası makinalar tarafından algılanmayı sağlayan katmandır. Webde bir eserin hangi lisans altında paylaşıldığını anlamayı kolaylaştırmak için “makina tarafından okunabilen” bir versiyonu hazırlanmıştır. Yukarıda örneğini verdiğimiz Google, kullanım haklarına dikkat ederek görsel ararken bu katmanı kullanmaktadır.

Katmanları birlikte ele aldığımızda hem eser sahibinin hem eseri kullanacakların hem de webin anlayabileceği bir yapıda olduğunu görürüz.

LİSANS TÜRLERİ VE İŞARETLERİ

Yukarıdaki resimde lisans türleri sınırsızdan en sınırlıya doğru sıralanmıştır. Bu lisans türlerinin her birini tek tek ele alalım. (BARAN, M.(2018))

1. Atıf

CC BY

Lisans, kullanan kişilere orjinal eserden alıntı yaptıkları sürece, eserinizi dağıtma, karıştırma, ince ayar yapma, ya da üzerine çalışma haklarını verir. Bu sunulan en kullanışlı lisanstır. Bu lisans eserin mümkün olduğu kadar çok kullanılması ve yayılması için önerilir.

 

2. Atıf-AynıLisanslaPaylaş

CC BY-SA

Bu lisans eseri kullanan kişilere kendi eserlerini de aynı lisanla lisansladıkları sürece, karıştırma, ince ayar yapma ve üzerinde çalışma hakkı verir. Bu lisans genelikle “copyleft”ten bağımsız ve açık erişim yazılım lisansları ile karşılaştırılır. Wikipedia bu lisansı kullanmaktadır ve Wikipedia gibi içeriklerden ya da benzerlerinden yararlanan eserler için önerilmektedir.

 

3. Atıf-Türetilemez

CC BY-ND

Bu lisans, size atıf yapıldığı sürece, eserin değiştirilmeden ticari ya da gayri-ticari dağıtım hakkını verir.

 

4. Atıf-GayriTicari

CC BY-NC

Bu lisans, diğerlerinin ticari olmayan amaçla eserinizi karıştırarak farklı bir sürümünü oluşturmasına, ince ayar yaparak geliştirmesine ya da eserinizin üzerine inşa ederek kendi eserlerini oluşturmasına izin verir. Onların yeni eserleri gayri-ticari olmak ve size de atıfta bulunmak zorunda olmasına rağmen, onlar ortaya çıkan türetilmiş eserlerini aynı şartlar ile lisanslamak zorunda değildir.

Ben yazılarımda ve paylaşımlarında bu lisans türünü tercih ediyorum.

 

5. Atıf-GayriTicari-AynıLisanslaPaylaş

CC BY-NC-SA

Bu lisans diğerlerinin ticari olmayan amaçla eserinizi karıştırarak, ince ayar yaparak ya da geliştirerek kendi eserlerinde kullanmasına izin verir ve kullanılan eserin orijinal lisansının aynısı ile yeni ürünü lisanslamalıdır.

 

6. Atıf-GayriTicari-Türetilemez

CC BY-NC-ND

Bu lisan 6 lisans içinde en sınırlayıcı olandır. Eseriniz size alıntı vererek indirilebilir ya da paylaşılabilir ancak değiştirilemez ve ticari amaçla kullanılamaz.

Yukarıdaki 6 lisans dışında bir de “Tüm hakları tanınmıştır” anlamında Creative Commons Zero-CC0 (Kamu Malı Atfetme) işareti mevcuttur.

Hiçbir Hakkı Saklı Değildir

CC0

Bu lisans ile eserini ilişkilendiren kişi, eserini Kamu Malı olarak adar, tüm ilgili ve komşu haklar dâhil olmak üzere, telif haklarından kanunların izin verdiği sınırlarda dünya çapında feragat eder.

CC0’la paylaşılan bir eseri hiçbir izin almadan ticari amaçlar da dahi olmak üzere kopyalayabilir, düzenleyebilir, dağıtabilir ya da kullanabilirsiniz. (BARAN, 2018)

Sonuç

Daha birçok yazılım lisansı bulunmakta. Hatta incelediklerimizin de farklı versiyonları bulunmakta. Fakat bizim için önemli olan açık kaynak bir yazılımı kullanırken lisans detaylarını atlamamak. Evet ülkemizde henüz bu konularda ciddi yaptırımlar olmayabilir. Fakat bunu yasal zorunluluk olarak değil etik değerler olarak düşünüp ona göre davranmak lazım. Emeğe saygı gerçekten önemli!

Ayrıca açık kaynak dünyasındaki lisanslamalar sadece tüketici kısmı için geçerli değil. Ülkemiz yazılımcıları olarak açık kaynak dünyasına giriş yapmalı ve ürettiğimiz değerlerin korunması için de lisanslamalara önem vermemiz gerekiyor. (BARAN, 2018)

KAYNAKÇA

SARIGUL, K. (2019) ULUSLARARASI LİSANS TÜRLERİ VE ÖZELLİKLERİ, 25 MAYIS 2019 tarihinde, http://www.kerimsarigul.com/program-uygulama-site/uluslararasi-lisans-t%C3%BCrleri-ve-%C3%B6zellikleri adresinden alındı

BARAN, M.(2018) Yazılım Lisans Tipleri (MIT, Apache, GNU) 25 MAYIS 2019 tarihinde, https://medium.com/@mehmet.baran/yaz%C4%B1l%C4%B1m-lisans-tipleri-mit-apache-gnu-1397af4d1fbb adresinden alındı

TAHSİN,(2020) Yazılım Lisansı Nedir? Neden gereklidir?, 25 Mayıs 2019 tarihinde, http://www.sisbim.com/urun-gruplarimiz/yazilim-lisansi-nedir-neden-gereklidir adresinden alındı

PAK,DERGİ(2020) Yazım Kuralları (APA 6. Sürüm) 25 Mayıs 2019 tarihinde, https://dergipark.org.tr/tr/pub/busad/page/2914 adresinden APA STANDARTI ÖĞRENMEK İÇİN alındı

Öne çıkan görsel: Photo by Philipp Katzenberger on Unsplash

 

Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.