İÇİNDEKİLER 

  • Giriş
  • Meslek Etiği
  • Öğretmen Andı
  • Öğretmenlik Meslek Etiği İlkeleri
  • Eğitimcilerin Uyması Gereken Etik Davranışlar
    • Öğrenciler ile İlişkilerde Etik Davranışlar
    • Mesleğine İlişkin Etik Davranışlar
    • Meslektaşları ile İlişkilerde Etik Davranışlar
    • Veliler ile İlişkilerde Etik Davranışlar
    • Okul Yönetimi ve Toplum ile İlişkilerde Etik Davranışlar
    • Okul Yöneticilerinin; Öğretmenler, Öğrenciler ve Veliler ile İlişkilerinde Etik Davranışlar
  • Sonuç
  • Kaynakça

GİRİŞ 

Günümüzde etik kavramı gerek günlük yaşamda gerekse mesleki yaşamda sıklıkla karşılaşılan bir olgu halini almıştır. Etik olgusuyla ilişkili olmayan herhangi bir insan davranışından söz etmek bir hayli güçtür. Bu makalede de; öğretmenlik meslek etiğinin önemi vurgulanmıştır. Makalenin içeriğinde; kısaca meslek etiğinin ne olduğuna değinilmiş,  “Dünyada ve Türkiye’de öğretmen antları nelerdir?”, “Bir öğretmen hangi etik ilkelere sahip olmalıdır?”, “İyi bir öğretmen öğrencilerine, velilere, meslektaşlarına nasıl davranmalıdır?” sorularına cevap aranmıştır.

MESLEK ETİĞİ 

Bir meslekle ilgili neyin doğru, neyin yanlış olduğunu belirleyen, o meslekle ilgili birtakım davranış kuralları (etik kurallar) oluşturan ve mesleğe mensup kişilerin bu davranış kurallarına uymasını zorunlu kılan, uymayanları meslekten çıkaran, hizmet ideallerini koruyan ilkeler bütünüdür. Bu anlamda her mesleğin kendine özgü etik ilkeleri vardır(Atak & Gül, 2014).
Durkheim’e göre mesleki etik ilkeleri o meslek grubu tarafından belirlenir ve bu grup ne kadar güçlü kurulmuş ve grupta ne kadar köklü kural ve değerler yerleşmiş ise, o mesleğin etik ilkeleri de o kadar etkili olur(Durkheim, 1949,s.14).

ÖĞRETMEN ANDI

Dünyadaki uygulamalara bakıldığında öğretmenlerin etik ilkeler çerçevesinde yetiştirilmesi, hizmet öncesi eğitim süreçlerinde başlar. Genellikle öğretmenlere bu yükümlülüklerini benimsetmek ve sürekli hatırlatmak amacıyla “öğretmen antları” hazırlanmıştır. Bu antlar, öğretmenlere daha mesleğe girmeden üstlenecekleri görevle birlikte yüklendikleri etik sorumlulukları ve yerine getirmeleri beklenen etik ilkeleri de hatırlatır. Aşağıda örnek bir öğretmen andı yer almaktadır (Aydın, 2003, s.93).

Avrupa’da mesleğe yeni başlayan öğretmenlerin içtiği ant;

“Hiçbir öğrencime zarar vermeyeceğim.
İnsanlığın ve insanın yücelmesi için eğitim-öğretim yapacağım.
Benim gözetimime bırakılmış olan öğrencilerimi koruyacağım.
Eğitim-öğretim yaparken öğrencilerimin ihtiyaçlarına öncelik vereceğim.
Öğrencilerin iyi eğitilmesi için gereken yatırımın azaltılması çabalarına direneceğim.
Öğrencilerimin eğitimi sürecinde mümkün olan en iyi öğrenme kaynaklarından yararlanmalarını sağlamaya çalışacağım.
Öğrencilerimin tümünün güvenli ve sağlıklı bir çevrede bulunması için elimden geleni yapacağım.
Bütün öğrencilerime saygılı biçimde, nazik ve içimden gelen bir coşku ile öğretim yapacağım.
Bütün öğrencilerimin gereksinmelerinin karşılanmasın için elimden geleni yapacağım.
Çevremdeki iyi insanları öğretmen olmaya teşvik edeceğim.
Eğer öğretme aşkımı kaybedersem meslekten ayrılacağım.”

Türkiye’de mesleğe yeni başlayan öğretmenlerin içtiği ant;

“Türkiye Cumhuriyeti anayasasına,  Atatürk inkılap ve ilkelerine, anayasada ifadesini bulan Türk milliyetçiliğine sadakatle bağlı kalacağıma; Türkiye Cumhuriyeti kanunlarını tarafsız ve eşitlik ilkelerine bağlı kalarak uygulayacağıma; Türk milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyip, koruyup, bunları geliştirmek için çalışacağıma; insan haklarına ve anayasanın temel ilkelerine dayanan milli, demokratik, laik bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti´ne karşı görev ve sorumluluklarımı bilerek, bunları davranış halinde göstereceğime namusum ve şerefim üzerine yemin ederim.”

ÖĞRETMENLİK MESLEK ETİĞİ İLKELERİ

Öğretmenler, en temel kamu hizmetlerinden olan yüksek düzeyde kamusal değer üreten ve topluma hizmet motivasyonu gerektiren bir mesleğin üyeleridir. Bu anlamda öğretmenler görevlerini yerine getirirken, toplumun en değerli varlıkları olan çocukların kendilerine emanet edildiğinin bilincinde; mesleğe olan güveni artıracak bir tutum içinde; öğrencilere, velilere, mesleğe, meslektaşlara ve topluma karşı meslek etiği değer, ilke ve kurallarına uygun şekilde davranırlar (Aydın, 2003, s.114).

  1. Profesyonellik: Öğretmenlik mesleğini icra edebilecek yeterliliğe ve mesleğini en iyi şekilde yapabilecek donanıma sahip olma şeklinde açıklanabilir.
  2. Hizmette Sorumluluk: Öğretmenin yapmış olduğu iş bir tür kamu hizmeti özelliği gösterdiği için almış olduğu kararlar ve yapmış olduklarından dolayı hesap vermek durumundadır.
  3. Adalet: Öğretmenin yapmış olduğu faaliyetlerinde adil davranması ve öğrencileri arasında adaleti tesis etmesi gerekmektedir.
  4. Eşitlik: Öğretmenin öğrencilerin sosyoekonomik durumu, inancı, cinsiyeti, etnik gurubu vb. ne olursa olsun eşit mesafede ve ayrım yapmadan mesleğini icra etmesi gerekmektedir.
  5. Sağlıklı ve Güvenli Bir Ortamın Sağlanması: Öğrenci açısından en temel haklardan birisi şüphesiz güvenli bir okul ikliminde eğitimine devam etmektir. Bu bağlamda öğretmenin etik bir görevi de sınıf içinde disiplin ve güveni tesis etmektedir.
  6. Yolsuzluk Yapmamak: Bir çıkar karşılığında öğretmenin sahip olduğu yetkileri yasa dışı kullanmaması gerekmektedir.
  7. Dürüstlük-doğruluk ve Güven: Öğretmen öğrencileri ile ilişkisinde içten dürüst ve açık olması gerekmektedir.
  8. Tarafsızlık: Diğer mesleklerden farklı olarak öğretmenlik mesleğinde kişisel tutumların işin içine girme riski son derece yüksektir. Bu nedenle öğretmenlerin öğrencileri ile ilişkisinde öğretmenin kendi kişisel değerlerinin farkında olması ve bunu eğitim programı ile karıştırmaması son derece önem taşımaktadır.
  9. Mesleki Bağlılık ve Sürekli Gelişme: Öğretmenlerin mesleklerine bağlılıkları meslekleriyle ilgili gelişmeleri takip etmeleri ve buna bağlı olarak öğretim yöntemlerini sürekli revize etmeleri eğitimin kalitesini arttırması nedeniyle önemlidir.
  10. Saygı: Öğretmenler mesleklerini yerine getirirken “İnsan, her şeyden önce insan olduğu için değerlidir.” prensibi doğrultusunda hareket etmelidirler.
  11. Kaynakların Etkili Kullanımı: Öğretmen, kamusal ve kurumsal kaynakları öğrencilerin öğrenmelerini kolaylaştıracak biçimde kullanmakla sorumludur(Yıldız, 2016).

EĞİTİMCİLERİN UYMASI GEREKEN ETİK DAVRANIŞLAR

Eğitimci, öğretim sürecine özgü sorumlulukların önemini kavrar. Öğrenciler, veliler, meslektaşlar ve toplumun diğer üyelerinin saygı ve güveninin elde edilmesi için olabilecek en üst düzeyde etik davranışlar sergilemeye çalışır ve bunu sürekli korur. Eğitimde Etik İlkeler bütün eğitimcilerin davranışlarını yargılamaları için standartlar oluşturur (Aydın, 2003, 90).

Millî Eğitim Bakanlığı tarafından, eğitimciler için belirlenen ve 24.06.2015 tarihli genelge ile eğitimcilere duyurulan mesleki etik ilkelerin tam metni Ek 1’de verilmiştir. Genelgeye göre eğitimcilerin uyması gereken etik davranışlar şöyledir(personel.meb.gov.tr, 2009):

  1. Öğrenciler ile İlişkilerde Etik Davranışlar
    • Sevgi ve saygı
    • İyi örnek olma
    • Anlayışlı ve hoşgörülü olma
    • Adil ve eşit davranma
    • Öğrencinin gelişimini gözetme
    • Öğrenciye ait bilgileri saklama
    • Olumsuz psikolojik durumları yansıtmama
    • Kötü muameleden kaçınma
  2. Mesleğine İlişkin Etik Davranışlar
    • Mesleki yeterlilik
    • Sağlıklı ve güvenli eğitim ortamı sağlama
    • Mesai ve ders saatlerine uyma
    • Hediye alma
    • Kişisel menfaat sağlama
    • Özel ders verme
    • Bağış ve yardım talebinde bulunma
  3. Meslektaşları ile İlişkilerde Etik Davranışlar
    • Eğitimci; meslektaşları arasında ırk, dil, din, renk, cinsiyet, siyasi görüş ve aile statüsüne dayalı ayrımcılık yapmaz.
    • Meslektaşlarına, öğrencilerle ilgili güven sarsıcı veya ön yargılı yaklaşımlara neden olacak şekilde telkin ve yönlendirmede bulunmaz.
    • Meslektaşları ile ilgili edindiği bilgilerde gizliliğe riayet eder.
    • Öğrencilerin huzurunda ve değişik ortamlarda meslektaşları aleyhine söz söylemez, olumsuz söz ve davranışlardan kaçınır.
    • Meslektaşları ile öğrencilerin kaliteli bir eğitim-öğretim alması için işbirliği yapar, bu süreçte karşılaştığı sorunları okul yönetimi ile paylaşır.
  4. Veliler ile İlişkilerde Etik Davranışlar
    • Eğitimci, öğrencilerin sosyal, fiziksel, duygusal, kültürel, ahlaki, manevi ve düşünsel açıdan gelişimlerini sağlamak, beceri ve yeteneklerini ortaya çıkarmak için velilerle iyi iletişim kurar.
    • Çocuklarıyla gerektiği gibi ilgilenmeleri konusunda velileri yönlendirir.
    • Veliler arasında ırk, dil, din, renk, cinsiyet, siyasi görüş ve aile statüsüne dayalı ayrımcılık yapmaz.
  5. Okul Yönetimi ve Toplum ile İlişkilerde Etik Davranışlar
    • Eğitimci; öğrencilerin kaliteli bir eğitim-öğretim hizmeti almasını sağlamak için okul yönetimi ile işbirliği yapar, bu süreçte karşılaştığı sorunları yetkili birime bildirir.
    • Kurum kaynaklarını etkili, verimli ve tutumlu kullanır.
    • Topluma karşı pozitif ve aktif rol sergiler, sorumluluklarını yerine getirerek örnek olur.
  6. Okul Yöneticilerinin; Öğretmenler, Öğrenciler ve Veliler ile İlişkilerinde Etik Davranışlar
    • Okul yöneticileri; eğitim ve öğretimin sağlıklı ve güvenli bir ortamda yapılabilmesi için gereken önlemleri alır.
    • Kurum kaynaklarının etkin, verimli ve tutumlu bir şekilde kullanılmasını sağlar.
    • Öğretmenler, öğrenciler ve veliler arasında ırk, dil, din, renk, cinsiyet, siyasi görüş ve aile statüsüne dayalı ayrımcılık yapmaz.
    • Öğretmenler, öğrenciler ve velilerin okulda yaşanan sorunları açık bir şekilde ifade etmesine imkân verir, sorunlara çözüm üretme konusunda gayret gösterir.
    • Öğrencilerin eğitim ve öğretimiyle ilgili olarak velilerle olumlu ve sürekli iletişim kurar.
    • Eğitim hizmetlerinin yürütülmesinde öğretmenler arasında eşitlik, tarafsızlık ve liyakat ilkelerine riayet eder.

SONUÇ

Mesleklerin doğru ve uygun davranışları, bu davranışları çerçeveleyen evrensel ilkeleri vardır. Bu ilkeler meslek alanlarında sergilenmesi beklenen istendik davranışları dolayısıyla da meslek etiğini belirlerler. Böylece, meslek üyelerinin etiğe aykırı davranışlarda bulunmaları sınırlandırılmış olur.
Öğretmenlik mesleğinde etik; öğretmenin mesleğini yaparken, öğrenciler, toplum ve meslektaşları ile olan ilişkilerinde yerine getirilmesi gereken sorumluluklar, uyması gereken kurallar ve ilkelerin tamamıdır. Eğitimcilerin meslek ilkelerine bağlı kalmaları, öğrencilerin okuldaki öğrenme süreçlerini iyileştirir. Aynı zamanda öğrencilerin hak ve sorumluluklarını öğrenerek daha bilinçli, katılımcı ve demokratik bireyler olarak yetişmelerine katkı sağlar.

 

KAYNAKÇA

  • (2009). personel.meb.gov.tr: http://personel.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2016_06/02032141_mesleki_etik_ilkeler.pdf adresinden alındı
  • Atak, S., & Gül, S. K. (2014).  Meslek Etiği Kavramları. Ankara: Adalet Yayınevi. ISBN 9786051463841. Erişim tarihi: 15 Nisan 2020.
  • Aydın, İ. (2003). Eğitim ve Öğretimde Etik (s. 93). içinde Ankara: Pegem Akademi.
  • Aydın, İ. (2003). Eğitim ve Öğretimde Etik (s. 114). içinde Ankara: Pegem Akademi.
  • Aydın, İ. (2003). Eğitim ve Öğretimde Etik (s. 90). içinde Ankara: Pegem Akademi.
  • Durkheim, E. (1949). Meslek Ahlakı (s. 14). içinde Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
  • Yıldız, E. (2016, Mart). ahievran.edu.tr: http://dosyayukleme.ahievran.edu.tr/dosyalar/ERDAL_TEZ_TESLIM_ONAY_SAYFASI_EKLI.pdf adresinden alındı
  • Photo by Shubham Sharan on Unsplash


Bu eser Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.