İÇİNDEKİLER

  • Giriş
  • Meslek Kavramı
  • Mesleği Meslek Yapan Genel Özellikler
  • Meslek Etiği
  • Meslek Etiği İlkeleri
  • Etik Kodlar
  • Meslek Etiği Kodları
  • Sonuç
  • Kaynaklar

GİRİŞ

Günümüzde insanların uğraştığı bütün işler “meslek” olarak adlandırılmaktadır. Peki, bu ifade sizce doğru mu? Bütün uğraşlar meslek olarak görülebilir mi? Bir meslekle ilgili uyulması gereken etik kurallar var mıdır? Bunlar nelerdir? Bu makalede bu sorulara yanıt bulacağız.

MESLEK KAVRAMI

Bazıları para kazanmak için yapılan bütün uğraşları meslek olarak tanımlarken bazıları da bu tanımı bu kadar geniş tutmayıp, bir uğraşın meslek olabilmesi için bazı koşulları taşıması gerektiğini söylemişlerdir.

Meslek, insanlara yararlı mal ve hizmetler üretmek ve bunun karşılığında para kazanmak için yapılan, belli bir eğitimle kazanılan sistemli bilgi ve becerilere dayalı ve etik değerleri kapsayan etkinlikler bütünüdür. (Kuzgun, 2000)

Her bir meslek için tanım, görev alanları, genel olarak kullandığı araç ve gereçler, mesleğin gerektirdiği özellikler, çalışma ortamı ve koşulları, çalışma alanı ve iş bulma olanakları, meslek eğitiminin verildiği yerler, meslek eğitimine giriş koşulları, eğitimin süresi ve içeriği, meslekte ilerleyebilme ve yeni meslekleri seçebilme olanakları, destekleyici meslek kuruluşları, farklı özellikler gösterir. (Meslek, 2016)

Bayles ve Bernard Barber gibi yazarlarımız açıklamalarına bakıp analiz edecek olursak bir mesleği meslek yapan genel özellikleri şöyle sıralayabiliriz:

MESLEĞİ MESLEK YAPAN GENEL ÖZELLİKLER

  1. Bir meslek toplumun kaçınılmaz olan bir gereksinimini karşılar: Örneğin sağlık, güvenlik, eğitim gibi toplumsal gereksinimler her toplumda bu hizmetleri sunacak meslekleri gerekli kılmaktadır.
  2. Meslek sadece kişinin kendi doyumu için değil başkalarının yararı için de yapılan bir uğraştır: Örneğin, bir öğretmen mesleğini sadece hizmetinin karşılığında para aldığı için değil, öğrencilerine okuma – yazma öğretip onların yaşamlarını yönetme becerilerinden mutluluk duyar.
  3. Meslek sistemli bir eğitimle kazanılmış özel bilgi ve becerilere dayalıdır: Mesleğe girmeden önce kişilerin bu mesleği icra edebilmeyi sağlayan bilgi, beceri ve tutumları kazanmış olmaları gerekir. Örneğin, bir doktora gittiğimizde onun bu mesleğin gereklerini eksiksiz ve kusursuz olarak bildiğini kabul ederiz.
  4. Meslekler araştırma ve deneylerle geliştirilerek zamanla kendine özgü tekniklere sahip olurlar: Meslekler de insanlar gibi araştırma ve deneyler sonucu belli bir bilgi birikimine sahip olur.
  5. Meslekler maddi kazanç elde etmek için yapılan uğraşlardır: Meslek üyeleri yaşamlarını mesleklerinden elde ettikleri yasal gelir ile sürdürürler. Ancak insanlar sadece para için çalışmazlar. Bu etkinlikler içerisinde insanlar bir şeyler üreterek kapasitelerini kullanma ve geliştirme olanağı bulurlar, bundan haz duyarlar. İşte bu nedenledir ki yaşamak için paraya ihtiyacı olmayan insanların da bir meslek sahibi olup çalıştıklarını ya da geliri az bir mesleği geliri çok bir mesleğe tercih ettiklerini görebiliriz.
  6. Mesleklerin toplumca kabul edilmiş etik değerleri ve ilkeleri vardır: Meslek olarak kabul edilecek bütün uğraş alanlarının kendine özgü değer ve etik ilkeleri vardır ve bu mesleğin üyeleri bu değer ve ilkeler doğrultusunda davranırlar. Örneğin öğretmenliğin temel değeri öğrencilerin gelişimi; polisliğin temel değeri toplumun güven ve huzurunun sağlanmasıdır. Bu temel değerleri iyi kavrayan meslek üyeleri mesleklerini icra ederken bunun dışına çıkamazlar ve mesleğin etik ilkelerine göre davranırlar. Buna uymayan meslek elemanlarına meslektaşları tarafından bazı yaptırımlar uygulanır.

(Tepe, 2000)

MESLEK ETİĞİ

Meslek etiği, belli bir meslekte hüküm süren doğru ve yanlış davranışları ele alır. Sağduyulu seçimler yapmada bireylere yol gösteren ilke ve değerleri inceler. (Mc Hugh, 1992)

İnsan ilişkileri ile doğrudan bağlantılıdır. Aynı mesleğe sahip bireylerin dünyanın her yerinde belli davranışları sergilemesi mesleğe olan saygıyı arttırır. İş hayatında karşılaşılan dengesizlikleri önlemek ve meslek sahiplerine güven vermek için meslek etiği kuralları gereklidir. Rüşvet, ekonomik kazanç için mesleği kötüye kullanma, adam kayırma gibi davranışlar mesleğin kalitesini düşürebilir. Bu nedenle meslek etiğine uymayanlar mesleğe zarar verirler. (Elitez, tarih yok)

Durkheim’e göre mesleki etik, her zaman bir grubun eseridir. Mesleki etik, grup onu koruduğu sürece yürürlükte kalabilen ve bireylere emreden, onları şu ya da bu şekilde davranmaya zorlayan kurallardan oluşmuştur.

Mesleki etiğin en ayırt edici özelliği, mesleği yerine getirirken işlenen kusurların, meslek çevresi dışında çok fazla tepki görmemesi. Kamunun buna ilgisiz kalmasının nedeni, bu ilkelerin toplumun bütün organları arasında ortak olmamasıdır. Etik ilkeler herkesin görmediği görevleri düzenler. Bu yüzden bu görevlerin özelliklerinin neler olduğunu herkes bilemez.  (Durkheim, 1949)

Mesleki grupların sağlamlığı ve örgütlüğü arttıkça mesleki etik gelişir ve saygı kazanır.

Juusela’ya göre mesleki etik kuralları olarak belirlenen ve üyelerinin genel ve ortak olan davranış biçimlerini tanımlayan ilkelerin üç temel işlevi vardır (Altun, 1995):

  1. Yetersiz ve ilkesiz üyeleri ayırmak.
  2. Meslek içi rekabeti düzenlemek.
  3. Hizmet ideallerini korumak

MESLEK ETİĞİ İLKELERİ

Meslek etiği ilkelerinin başında dürüstlük gelmektedir.  Meslek grubu içindeki her birey doğru sözlü ve dürüst olmalıdır. Dürüst davranmayan çalışan meslek etiğine ters düşerek güven ortamını ortadan kaldırmış olur. Bu da gelecekteki kariyerine zarar verir.

Meslek etiği ilkelerin bir diğeri tarafsızlıktır. Meslek sahibi birey, meslek dışı üçüncü şahıslar ya da şirketler tarafından uygulanan baskılardan etkilenmez. Sadece mesleğini yerine getirmekle yükümlü olan çalışan çıkar çatışmalarından uzak durur ve tarafsız şekilde davranış sergiler.

Mesleki yeterlilik ve özen de meslek etiği ilkelerindendir. Bir mesleğin tanımlanması ve uygulanması için minimum ölçüde karşılanması gereken mesleki gereklilikler vardır. Bu nedenle meslekteki sorumlulukların yerine getirilmesi için belli ölçüde bilgi, beceri ve yetenek gerekir.

Meslek etiği ilkelerinden diğeri gizliliktir. Bir bireyin kişilik hakları dokunulmaz, devredilmez ve vazgeçilmezdir. İş hayatında da insan haklarına saygı esastır. Ayrıca etik kurallar gereği iş yerinde görgü ise yöneticiler ve çalışanlar arasında çok önemlidir.

 (Elitez, tarih yok)

ETİK KODLAR

Meslek etiği farklı bakış açılarından ele alınarak incelenmektedir. Bu bakış açılarından ilki ve en önemlisi etik kodlardır. Bu kodların temel amacı kendini eleştirerek, geliştirmektir. (Airaksinen, 1998)

Etik kod, çalışanların hangi davranışlarının kabul edilebilir bulunduğuna ilişkin olarak yol gösteren, meslek ya da örgüt tarafından beklenen resmi norm ve davranış ölçüleridir. (Ferrel & Fraedrich, 1994)

En genel tanımıyla iş hayatındaki evrensel doğruları ifade eden etik kod kurum tarafından, kurumun yöneticilerinin ve çalışanlarının mevcut ve gelecekteki davranışlarına rehberlik etmesi için hazırlanan yazılı kurallar bütünüdür. (Etik Kod, 2017)

Etik kodlar üç biçimde ele alınabilir:

  1. Etik kodlar (code of ethics), kısa ilkeler dizisinden oluşur ve meslek elemanlarına ilham vermesi amaçlanır
  2. Mesleki davranış kodları (codes of Professional conduct), nasıl davranılacağı ya da nelerin etik açıdan ihlal sayılacağı gibi ayrıntılı düzenlemeler ve özel prosedürleri kapsar, hem düzenleyici hem de eğitici işlevleri vardır
  3. Uygulama kodları ( codes of practice): ise etik davranış kodlarından daha uzun, ayrıntılı ve özel bir dökümandır.

 (Aydın, 2016)

MESLEK ETİĞİ KODLARI

Meslek etiği ilkeleri ile aynı anlamda, meslek etiği kodları kavramı da kullanılmaktadır. (Ferrel & Fraedrich, 1994)

Meslek etiği ilkeleri(kodları), meslek uygulayıcılarının davranışlarına rehberlik eden tavsiye ve yönlendirmeleri içeren, özel ya da genel, belli durum ya da problemler karşısında nasıl davranılması gerektiğini belirleyen, meslek üyelerinin sergilemesi gereken temel karakter özelliklerini tanımlayan kılavuzlardır. (Spencer, 1997)

Meslek etiği kodlarının genel olarak üç temel işlevi yerine getirmesi beklenir (NAVTA, 2003):

  1. Etik kodlar, mesleğin ideallerinin toplum ve meslek elemanları arasında paylaşılmasını sağlar.
  2. Etik kodlar, meslekteki etik davranışlara genel bir rehberlik yapar.
  3. Etik kodlar, beklenen standartların altındaki davranışların disipline edilmesi için gereken, kabul edilebilir davranış standartlarının geliştirilmesini sağlar.

Browie ve Duska’nın etik ilke ve kodlarla ilgili görüşleri;

Meslek etiği ilkelerinin bir mesleğin veya örgütün üyelerinin uymaları gereken etik ilke ve kodlar olduğunu belirtmişlerdir. “Etik Kod”, mesleki ya da başka gruplar içerisinde kalabilmek için, ilgili kişilerin uymak zorunda oldukları amaç ve davranışlar bütünüdür. Etik kodların temel işlevi, kapsamına giren grup üzerine belli bir disiplin sağlamak ve bunun için gereken ortamı yaratmaktır. Örneğin, “her üye en yüksek dürüstlük ve onur içerisinde davranacaktır” gibi ilkesel davranış ifadeleri etik kodlar içerisinde yer alırlar. (Pritchard, 1998)

Calabrese ve Roberts’e göre (2004) meslek etiği ilkeleri, “bir çiftliği kuşatan çitlere benzer ve bu çitlerden bir kısmının yıkılması halinde geri kalanlar da işlevini ardı ardına kaybeder”

Bir bütün olarak etik davranışların yaygınlaşması ve bir etik kültürünün yaratılmasında etik ilkelerin benimsemesi çok önemlidir.

Mesleki etik ilkelerinin geliştirilmesi aşağıdaki yararları sağlayabilir (DeSensi & Rosenberg, 1996):

  1. Meslektaş baskısı sağlayarak, bireyleri etik davranış göstermeye motive eder,
  2. Bireylerin kişilikleri yerine doğru ya da yanlış eylemler konusunda daha tutarlı ve kararlı bir rehberlik sağlar,
  3. Belirsiz durumlarda nasıl davranılacağı konusunda rehberlik eder,
  4. Yönetici ya da patronların otokratik gücünü kontrol eder,
  5. Örgütlerin toplumsal sorumluluklarını tanımlar,
  6. Örgütün ya da mesleğin çıkarlarına hizmet eder.

Etik kodların kurumsallaştırılabilmesi için Stead ve diğerleri(1990), örgütün bütün kademelerinde etik kodların açıkça tartışılmasını; yeni gelen işgörenlere onların oryantasyon eğitimlerinin bir parçası olarak verilmesini ya da işgörenlerin seçimlerinde bir ölçüt olarak alınması gerektiğini belirtmişlerdir. (DeSensi & Rosenberg, 1996)

Bir örgütün neden etik kodlara sahip olması gerekir? Sorusunun yanıtı aşağıdaki gibi belirtilebilir. (http://www.ethicsweb.ca/codes/coe2.html, tarih yok)

  1. Örgütte kabul edilmiş veya kabul edilebilir bulunan davranışları tanımlamak.
  2. Uygulamalarda standartları yükseltmek.
  3. Örgüt çalışanlarının kendi davranışlarını kıyaslamalarını sağlayacak örnekler oluşturmak.
  4. Profesyonel davranış ve sorumluluklar için bir çerçeve çizmek.
  5. Mesleki kimlik gelişimine bir araç oluşturmak.
  6. Mesleki olgunluğun ne tür davranışlarla mümkün olduğunu gösteren işaretleri ortaya koymak.

Mesleki etik kodları, çalışanların bir davranışa zorlanmadan önce kabul etmiş olmaları gerekir. Bu nedenle ilkelerin içeriğine ilişkin sorumlulukları üstlenmeden önce çalışanların olabildiğince açık bir atmosfer içinde bu ilkeler hakkında bilgi sahibi olmaları ve katılımlı biçimde geliştirmiş olmaları gereklidir.

SONUÇ

Etik kodlar, doğru davranışları yapmaya teşvik etmekte ve yanlış davranışlar konusunda da caydırıcı olmayı sağlar.

Mesleki etik kodlar da aslında hiç yabancı olmadığımız bir şeydir. Bilinen en eski örneği doktorların “Hipokrat Yemini”dir. Avrupa’nın yanı sıra ülkemizde de çeşitli meslek alanlarında mesleki etik kodlar bulunmaktadır.

Bu yazımızda da gördüğünüz gibi meslek etiği, insanın hem kendini geliştirmesinde hem kişinin aynı meslekte ki insanlarla ilişkisinde çok önemli bir yer tutmaktadır.

KAYNAKLAR

  • (tarih yok). http://www.ethicsweb.ca/codes/coe2.html: http://www.ethicsweb.ca/codes/coe2.html adresinden alındı
  • Airaksinen, T. (1998). Etik Kodlar. T. Airaksinen içinde, “Professional Ethics” (s. 673-674). Encyclopedia of Applied Ethic Vol,3, Academic Pres.
  • Altun, A. (1995). Türkiye’de Gazetecilik ve Gazeteciler. Ankara: Çağdaş Gazeteciler Derneği Yayınları.
  • Aydın, İ. (2016). Yönetsel Mesleki ve Örgütsel Etik. Ankara: PEGEM-A.
  • DeSensi, J. T., & Rosenberg, D. (1996). Ethics in Sport Management . Morgantown: Fitness Information Technology, Inc.
  • Durkheim, E. (1949). Meslek Ahlakı (Çev. Mehmet Karasan). Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
  • Elitez, İ. (tarih yok). Meslek Etiği. ii enstitü: https://www.iienstitu.com/blog/meslek-etigi-nedir adresinden alındı
  • Etik Kod. (2017). https://home.kpmg/tr/tr/home/gorusler/2017/03/sirketlerin-olmazsa-olmazi-etik-kod.html#:~:text=Peki%2C%20%22etik%20kod%22%20nedir,i%C3%A7in%20haz%C4%B1rlanan%20yaz%C4%B1l%C4%B1%20kurallar%20b%C3%BCt%C3%BCn%C3%BCd%C3%BCr. adresinden alındı
  • Ferrel, & Fraedrich. (1994). Ethical Decision Making and Case Boston. O. J. Ferrel içinde, Business Ethics (s. 170). Houghton Mifflin Company.
  • Kuzgun, Y. (2000). Meslek Danışmanlığı. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım Ltd. Şti.
  • Mc Hugh, F. (1992). Meslek Etiği. F. Mc Hugh içinde, İş Ahlakı (s. 11-12). İstanbul: TÜSİAD – 92.
  • Meslek. (2016). https://www.turkcebilgi.com/meslek adresinden alındı
  • (2003, Haziran 28). “Code of Ethics”. https://www.navta.net/Code.htm. adresinden alındı
  • Pritchard, J. (1998). “Code of Ethics” Encyclopedia of Applied Ethics. California: Academic Press.
  • Spencer, E. (1997). Professional Ethics. J.C. Fletcher. Maryland: University Publishing Group, Inc.
  • Tepe, H. (2000). Etik ve Meslek Etikleri. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
  • Photo by Scott Graham on Unsplash

Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.