İÇİNDEKİLER

  • Giriş
  • Patent Nedir?
  • Patent Hakları
    • Patent Hakları Ne kadar Süre ile Korunur?
    • Patent Hakkı İçin Nereye Başvurmak Gerekir? Başvuru Şartları Nelerdir?
    • Patent Hakkının İhlali Durumunda Ne Yapılabilir? Nereye Başvurulmalıdır?
  • Patent Verilebilirlik Şartları Nelerdir?
  • Bilgisayar Yazılımlarını Nasıl Korunur?
    • Ülkemizde Bilgisayar Yazılımları Nasıl Korunur?
    • Bilgisayar Yazılımlarına Patent Verilme Şartı
  • Lisans Anlaşması
    • Patent Lisans Sözleşmesi
  •  Sonuç
  • Kaynakça

 

GİRİŞ

Teknolojinin gelişmesiyle kişisel hakların korunması, üretim ,pazarlama gibi büyük bir önem teşkil etmektedir. Bende bu yazımda bu konuları içinde barındıran Patent  ve Lisans Anlaşması kavramlarından bahsedeceğim. Patent nedir? Patent verilebilirlik şartları nelerdir? Lisans anlaşması nedir? Lisans anlaşmasının avantajları ve dezavantajlarından kısaca bahsetmeye çalışacağım.

 

Patent nedir?

Patent, teknik alanda gerçekleştirilen buluşlara devlet tarafından verilen belge olup, sahibine buluşunu, belli bir süre ile sınırlı olarak tekelci olarak kullanma hakkı verir.(TOBB,2005:15)

Yani daha önce hiçbir yerde bulunmayan bir buluşa sahipsek bunun üzerinde hakkımız olduğunu belirtmek,bu hakkı kullanmak için patente başvuruyoruz.

Patent Hakları

Patent haklarının korunması  551 sayılı Kanun Hükmünde Karaname (KHK) ile özel koruma altına alınmıştır.

Patent Hakları Ne kadar Süre ile Korunur?

Patentlerde koruma süresi başvuru tarihinden itibaren 20 yıldır. Bu süre dolduktan sonra buluş, artık kamuya mal olmuş demektir; dolayısıyla herkes tarafından kullanılabilir.(TOBB,2005:17)

Patent Hakkı İçin Nereye Başvurmak Gerekir? Başvuru Şartları Nelerdir?

Paten hakkı elde etmek için Türk Patent Enstitüsü’ne (TPE) başvuruda bulunulur.
Başvuru şartları 551 KHK m.42 ‘de şöyle yazar.

“Buluşlara patent verilebilmesi için, Yönetmelikte şekli ve kapsamı belirlenen ve aşağıda belirtilen unsurlar ile başvuruda bulunmak şarttır:

a – Başvuru dilekçesi;
b – Buluş konusunu açıklayan tarifname;
c – Patentle korunması istenilen buluşun unsur veya unsurlarını kapsayan istem veya istemler;
d – Tarifnamede, istem veya istemlerde atıf yapılan resimler;
e – Özet;
f – Başvuru ücretinin ödendiğini gösterir belge

Bir patent başvurusunun geçerliliği için, bu Kanun Hükmünde Kararnamenin öngördüğü başvuru ücretinin, başvuru ile birlikte veya başvuru tarihinden itibaren herhangi bir bildirime gerek olmadan en geç yedi gün içinde ödenmesi şarttır. Başvuru ücretinin bu süre içinde ödenmemesi halinde, başvuru geri alınmış kabul edilir.”

Ayrıca şu bilinmelidir ki patent hakkı bölgesel verilir bu yüzden patentinizi başka ülkelerde de korumak istiyorsanız o ülkeler içinde başvurularda bulunmanız gerekir.Bunun gibi bölgesel başvurularınızı EPC (Avrupa Patent Sözleşmesi) gereğince yapabilirsiniz.
EPC’nin amacı, bağımsız bir patent yasasının tekdüze yapısına dayalı olarak patent vermek üzere tek bir Avrupa Patent süreci oluşturarak, üye ülkelerdeki buluşların korunmasını daha kolay, ucuz ve güvenilir yapmaktır.(Türk Patent ve Marka Kurumu,2014)

EPC m.64 de Avrupa patentinden doğan haklar şu şekilde ifade edilmiştir.
“Bir Avrupa Patenti, verildiği her üye ülke’de, o ülkede verilen bir ulusal patentin sağladığı hakların aynısını patent sahibine sağlamaktadır. ”

Avrupa Patentinin süresi başvuru tarihinden itibaren 20 yıldır.(EPC m.63)

Patent Hakkının İhlali Durumunda Ne Yapılabilir? Nereye Başvurulmalıdır?

Bu durumda başvuracağınız mercii, ”Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemeleri(FSHHM) ile Fikri ve Sınai Haklar Ceza Mahkemeleridir.(FSHCM)” Eğer bulunduğunuz ilde FSHHM ve FSHCM yoksa Asliye Hukuk ve Asliye Ceza Mahkemelerine başvurmanız gerekmektedir.(Türk Patent ve Marka Kurumu,2019)

Patent hakkı tecavüze uğrayan hak sahibi, mahkemeden ihtiyati tedbir talebinde bulunarak davalıdan tecavüz fiillerini durdurmasını, üretilen veya ithal edilen ürünlere el koymasını isteyebileceği gibi, hukuk ve ceza davası açma imkanına sahiptir.(TOBB,2005:19)

Patent Verilebilirlik Şartları Nelerdir?

Tanımdan yola çıkarak patentin buluşlara verildiği biliyoruz. Fakat bir buluşun patent kapsamında korunabilmesi için bazı şartları vardır. Peki bunlar nelerdir?

  • Yeni olması
  • Buluş basamağını gerçekleştirmesi(tekniğin bilinen durumunu aşması)
  • Sanayiye uygulanabilir olması
    (TOBB,2005:15)

Teker teker açıklayacak olursak.

Yeni olması: Buluşunuzun daha önce başka yerde ve ülkede bilinmemiş olması, tamamen yeni olması gerekir.

Peki patentine başvuracağım buluşun yeni olup olmadığını nasıl anlarım?

Bunun için Türk Patent’e (TPE) ücret karşılığında araştırma yapmasını talep edebilirsiniz. Buradaki ön araştırma EPOQUE veri tabanı sistemi üzerinden yapılır. EPOQUE sistemi dünya çapındaki patent dokümanlarının ve patent dışı bilimsel literatürlerin bulunduğu  geniş bir veri tabanına sahip teknik dokümanıdır.

Ayrıca patent için kendiniz de internet üzerinden araştırma yapabilirsiniz. Bunun için aşağıdaki sitelerden faydalanabilirsiniz.

https://tr.espacenet.com

https://worldwide.espacenet.com

https://www.wipo.int

https://uspto.gov  

(Türk Patent ve Marka Kurumu,2019)

Buluş basamağını gerçekleştirmesi: Tekniği bilinen durumu aşması gerekir.
Buluş basamağı yeni olan ama tekniğin bilinen durumundan aslında çok da farklı olmayan buluşların patent ile korunmasını engellemek için vardır.(Damgacıoğlu ,2011:4)
Bu yüzden patent başvurularında buluş basamağını gerçekleştirmesi son derece önemlidir.

551 sayılı Kanun Hükümdeki Kararnamenin 6.maddesinde buluş niteliğinde olmayan durumlar belirtilmiştir. Bunlar;

Madde 6 – Aşağıda sayılanlar buluş niteliğinde olmadıkları için bu Kanun Hükmünde Kararname kapsamı dışında kalır:

 a – Keşifler, bilimsel teoriler, matematik metotları;

 b – Zihni, ticari ve oyun faaliyetlerine ilişkin plan, usul ve kurallar;

 c – Edebiyat ve sanat eserleri, bilim eserleri, estetik niteliği olan yaratmalar, bilgisayar yazılımları;

 d – Bilginin derlenmesi, düzenlenmesi, sunulması ve iletilmesi ile ilgili teknik yönü bulunmayan usuller;

 e – İnsan veya hayvan vücuduna uygulanacak cerrahi ve tedavi usulleri ile insan, hayvan vücudu ile ilgili teşhis usulleri

Ülkemizde Bilgisayar Yazılımları Nasıl Korunur?

Yukarıda da belittiğim gibi patent verme konusunda tek bir prosedür işlemek için bazı Avrupa ülkeleriyle Avrupa Patent sözleşmesi(EPC) yapılmıştır. Türkiye dahil bu anlaşmada yer alan ülkelerde bilgisayar yazılımları patent kapsamında korunmamaktadır.
Bunun sebebi  Avrupa Patent Sözleşmesinin 52. maddesi gereğince bilgisayar yazılımlarının buluş kapsamında nitelendirilemeyeceğidir.

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunun 2. Maddesinde bilgisayar yazılımları eser olarak kabul edilmiş ve eserler kapsamında korunmaktadır.

Neden bilgisayar yazılımlarına neden patent ile korunamıyor diye düşünebilirsiniz?
Bilgisayar yazılımlarına neden patent verilmediği Adalı (2017)  şöyle açıklanmıştır.

“Bir yazılıma patent verilmemektedir. Verilmiş olsaydı aynı işlevi gerçekleştirecek bir başka yazılımın üretilmesinin önü kapatılmış olurdu.”

Bilgisayar Yazılımlarına Patent Verilme Şartı

Ancak bir makine ile birlikte kullanımı ile doğurduğu sonuçlar, ileri bir teknik etki sağlıyorsa, bilgisayar programı ile birlikte çalışan makine için patent alınması mümkündür.Örneğin bir hastane otomasyon sistemi, bir tekstil makinesinin çalışmasını sağlayan bir yazılıma makine ile birlikte patent alınabilir.(Çavuşoğlu,2014:12)

Buradaki teknik etkiden kasıt teknolojinin ihtiyaç duyulan alanında ortaya çıkan teknolojik bir ilerlemedir.(TOBB,2005:11)

Mevcut patent yasalarında, kullanıcı arayüzleri için patent verilemeyeceği yazılmasına karşın , fare yerine geçen yüzeyler için patent alınabilmektedir. Benzer şekilde iki parmakla büyütme ve küçültme işlemlerini yapabilen ekran ve yüzeylere patent verilmektedir.(Adalı,2017)

Durumu şöyle özetleyebiliriz.

Bilgisayar yazılımları, eser hakları kapsamında; bilgisayar yazılımlarını kullanan ya da yazılım bağlantılı buluşları kullanan cihazlar ise, patent kapsamında korunur.(TOBB,2005:10)

Sanayiye uygulanabilir olması:

Patent verilme şartlarından biride sanayiye uygulanabilir olmasıdır.Sanayiye uygulanabilir olmasından kasıt buluşun kullanılabilir, üretilebilir nitelikte olmasıdır.

Patentle ilgili daha fazla bilgi edinmek için aşağıdaki pdf ‘e  göz atabilirsiniz. https://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/522B990B-E529-4378-8287-66E77494B4FA.pdf 

LİSANS ANLAŞMASI

Lisans anlaşması bir işletmenin(lisans veren) kendine ait olan özel haklarını (sahip olduğu teknik bilgiler, araç gereçler ve unvan gibi),başka bir işletmeye(lisans alan) telif hakkı ücreti (royalti) karşılığında ve belirli bir süre dahilinde kullanılmasına izin verilmesidir.(Uslu,2017:478)

Lisanslama genellikle teknoloji transferine yönelik bir strateji olup uluslararası ihracat , ortak yatırımlar ve direk yabancı yatırımlara göre daha az zaman ve yabancı pazara ihracat gibi konularda da önemli bir stratejidir.
Teknoloji transferini şu şekilde açıklayabiliriz. Her ülke ekonomik, bölgesel, işletme gibi yönlerden her teknolojiyi üretemeyebilir. Bu gibi durumlarda teknoloji edinmek için teknoloji transferi kullanılır. Teknoloji transferini gerçekleştirme yollarından biride lisans anlaşmalarıdır.

Lisans anlaşmaları şirketlerin onun yabancı kuruluşlarında bir veya birkaçı ile olabileceği gibi bağımsız işletmeler ve devlet kuruluşların arasında da olabilir. İşletmelere dış pazarlara açılma olanağı sağlaması ve ekstra yönetsel faaliyet gerektirmemesi nedeniyle teşvik edicidir. Aynı zamanda zor piyasalara kolayca girme imkanı, göreceli olarak düşük sermaye gerektirmesi, kaynaklardan tasarruf sağlanması, yerel piyasalarda kaliteyi arttırıcı etki yapması gibi avantajları da yer almaktadır.(Mutlu,1999:103-104)

Örnek olarak ilaçların pazarlanmasını verebiliriz. Kullandığımız ilaçların çoğu yabancı ülke lisansına sahiptir.

Tabi bunun yanında lisans anlaşmasının getirdiği dezavantajlar da vardır.
Lisans anlaşmalarının en büyük dezavantajı , lisansı alan işletmenin gelecekte rakip olmasıdır. Lisansı veren işletme yeni dış pazarlarda başarılı ise lisansı alan işletme daha sonra pazarlara kendisi doğrudan rakip olarak girebilir.(Tenekecioğlu,2007:270)

Genellikle lisans anlaşmalarının kapsamı;patentler,icatlar,formüller,süreçler,dizaynlar,modeller,
kopyalama veya çoğaltmalar, edebi,  müzikler ve sanatsal derlemeler, ticari markalar, ticari isimler, marka isimleri, metotlar, programlar, prosedürler ve sistemleri içerir.(Terpstra ve Sarathy,1991)

Patentler için yapılan lisans anlaşmasına bakalım.

Patent Lisans Sözleşmesi

551 KHK Madde 86 – Patent başvurusu veya patent başkasına devir edilebilir, miras yolu ile intikal edebilir,kullanma hakkı lisans konusu olabilir. Patent başvurusu veya patent rehin edilebilir. Rehin hakkı bakımından Medeni Kanun’un rehin hakkına ilişkin hükümleri uygulanır.

Maddede belirtildiği gibi Patentin tamamen devredilmeden bir başkasına belli bir süre için kullanım hakkının tanınması için yapılan sözleşmeye lisans sözleşmesi denir.(TOBB,2005:18)

Patent lisans sözleşmesi basit(inhisari olmayan) veya inhisari(tekelci) olarak yapılabilir.(551 KHK 88.md)

  • Basit lisans, mali hak sahibinin başkalarına da aynı lisansı vermesine engel olmayan lisans türüdür. Kanun veya sözleşmeden aksi anlaşılmayan lisans, basit lisans sayılır. (FSEK m.56/2)
    Yani Patent sahibi dışında birden fazla kişiye patent verilebiliyor demektir.
  • İnhisari lisans ise lisansın bir kişiye tahsis edilmesidir. Aksi sözleşmede kararlaştırılmadığı sürece patent sahibi de patenti kullanamıyorsa inhisari lisans sözleşmesi söz konusudur.(TOBB,2005)

 

SONUÇ

Patent, buluşumuz üzerindeki hakları kullanmak ve korumak için büyük önem teşkil eder. Bu bağlamda patent başvurusunun nereden yapılacağını ,şartlarını ve haklarımızı bilmemizde son derece önemlidir.
Lisans anlaşması  ise şahsa veya işletmeye ait olan özel hakların başkası tarafından kullanılmasına izin vermektir.Genel amacı teknoloji transferini sağlamaktır ve üretme ve pazarlama bakımından getirileri son derece büyüktür.Ayrıca Paten hakları içinde lisans sözleşmesi yapılabilir.

 

KAYNAKÇA

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği(TOBB).(2005).Kobiler İçin Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları.11 Haziran 2020 tarihinde, http://fisaum.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/247/2013/04/Kobiler-i%C3%A7in-Fikri-ve-S%C4%B1nai-M%C3%BClkiyet-Haklar%C4%B1.pdf adresinden alınmıştır.

Türk Patent ve Marka Kurumu.(2014).Epc Avrupa Patenti Başvuru Klavuzu.11 Haziran 2020 tarihinde, https://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/9F558938-D1AA-4F3C-B66B-08C3E3995519.pdf adresinden alındı.

Türk Patent ve Marka Kurumu.(Haziran 2019).Patent/Faydalı Model.11 Haziran 2020 tarihinde , https://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/16E3B1C5-0F40-4980-9AB3-FE43EFF1309D.pdf adresinden alındı.

Damgacıoğlu, A.B (2011).Patent Sistemlerinde Buluş Basamağı Kriterinin Değerlendirilmesi. Uzmanlık Tezi. Türk Patent Enstitüsü,Ankara.

Adalı,E (2017).Bilişim Etiği ve Hukuku.11 Haziran 2020 tarihinde, http://xn--adal-oza.com/dosyalar/Etik/Bili%C5%9Fim%20Eti%C4%9Fi%20ve%20Hukuku%20-%20Fikir%20ve%20Sanat%20Eserleri.pdf adresinden alınmıştır.

Çavuşoğlu,A (Haziran 2014). Kâr Getiren Patent Stratejileri Patent’le Kazan!. 11 Haziran 2020 tarihinde, http://www.alicavusoglu.av.tr/wp-content/uploads/2015/04/patentlekazan.pdf adresinden alınmıştır.

Uslu,Y.D.(Ed.).(2017).Modern işletme. İstanbul: Eğitim Yayınevi

Mutlu, E. C. (1999) Uluslararası İşletmecilik, Beta Yayınları, İstanbul.

Tenekecioğlu,Y.(2004).Uluslararası pazarlama. B.Tenekecioğlu (Ed.).Pazarlama Yönetimi içinde (s.270). Eskişehir:Anadolu Üniversitesi

Terpstra, V. ve Sarathy, R. (1991). International Marketing (5th.ed), Chicago : Dryden Press

Photo by AbsolutVision on Unsplash

 

Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.