MAKALE İNCELEME: Ortaokul Öğrencileri ile Meslek Lisesi Öğrencilerinde Bilişim Etiği

Köse Biber, S. & Biber, M. (2020). Ortaokul Öğrencileri İle Meslek Lisesi Öğrencilerinde Bilişim Etiği. Eğitim Teknolojisi Kuram ve Uygulama, 10 (2), 504-525. DOI: 10.17943/etku.701357 https://doi.org/10.17943/etku.701357

MAKALE ERİŞİM ADRESİ

https://dergipark.org.tr/en/pub/etku/issue/56568/701357

GİRİŞ

Toplumsal hayatta huzur ve mutluluk için insanoğlunun temel etik değerleri benimsemesi ve bu kurallara uyması oldukça önemlidir (Güngör, 2000).
“Bilişim çağı” olarak adlandırılan günümüzde gün geçtikçe boyutları küçülen bilgi ve iletişim teknolojileri, hayatımızın merkezine yerleşerek vazgeçilmez bir unsur haline gelmiştir (Arif, Zulkefli ve Hussin, 2017)
Oluşan teknoloji tabanlı yeni dünyada, huzur ve güven ortamını sağlayabilmek üzere “bilişim etiği” kavramı doğmuştur (Kılıçer, 2013).
Son yıllarda bilgisayar ve özellikle internetin hayatımıza girmesiyle başta kişisel bilgiler olmak üzere pek çok önemli bilgi sanal ortamlarda paylaşılmaktadır.
Toplumsal hayattaki huzur ve mutluluğun sağlanması bireylerin kendilerini güvende hissetmeleri ile mümkündür.
Bilişim etiğine yönelik yapılan çalışmaların değerlendirilebilmesi ve iyileştirmeye ilişkin önerilerde bulunulabilmesi için öğrencilerin bilişim etiği bilgi düzeylerinin ortaya konulması ve özellikle farklı eğitim kademelerindeki öğrencilerin bu konudaki bilgi ve farkındalıklarının karşılaştırılması oldukça önemlidir.

ARAŞTIRMANIN AMACI

Bu çalışmada ortaokul öğrencileri ile meslek lisesi öğrencilerinin bilişim etiği düzeylerini ortaya koymak ve karşılaştırmak, bu düzeylerinin cinsiyetlerine ve bulundukları öğrenme kademelerine göre değişimini incelemek amaçlanmıştır.

YÖNTEM

ARAŞTIRMA MODELİ

Genel tarama modellerinden ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır.
Ortaokul öğrencilerinin ve meslek lisesi öğrencilerinin bilişim etiği düzeyleri mevcut haliyle ortaya konulduğundan tarama modelinden yararlanılmıştır.
Ortaokul ve meslek lisesi öğrencilerinin bilişim etiği düzeylerinin öğrencilerin cinsiyetlerine ve öğrenme kademelerine göre değişimi de incelendiğinden ilişkisel tarama modeli kullanılması uygun bulunmuştur.
Bu model iki ve daha çok değişken arasında ilişki olup olmadığını ve/veya ilişkinin derecesini belirlemeyi amaçlamaktadır (Creswell ve Creswell, 2018; Fraenkel ve Wallen, 2008).

EVREN ÖRNEKLEM / ÇALIŞMA GRUBU

İzmir ilindeki çeşitli devlet okullarında öğrenim gören 101 ortaokul öğrencisi ve 179 meslek lisesi öğrencisi olmak üzere toplam 280 öğrenci ile gerçekleştirilmiştir. Araştırma kapsamına alınacak okullar belirlenirken ulaşımının kolay olması ve gönüllülük esasları göz önünde bulundurulduğundan olasılık temelli olmayan örnekleme yöntemlerinden uygun örnekleme yöntemi kullanılmıştır.
Araştırmaya dahil edilen ortaokul öğrencileri, meslek lisesi öğrencileri ile aralarındaki yaş farkının fazla olmaması için 8. sınıf düzeyinden basit tesadüfi örnekleme yöntemi kullanılarak seçilmiştir.
Meslek lisesi öğrencilerinde “Bilişim Etiği ve Bilgi Güvenliği” modülünü tamamlamış olmaları şartı göz önünde bulundurulduğundan araştırma kapsamına alınacak öğrenciler, 10. sınıf düzeyinden amaçlı örnekleme yöntemlerinden biri olan ölçüt örnekleme yöntemi kullanılarak belirlenmiştir.

VERİ TOPLAMA ARACI

Çalışma kapsamında Yoon (2011) tarafından geliştirilen “Real Life Situation Scenario Information Technologies Scale” isimli ölçeğin; Arıkan ve Duymaz (2014) tarafından “Gerçek Yaşam Durum Senaryolarıyla Bilişim Etiği Ölçeği (GYDSBE)” adıyla Türkçeye uyarlanan sürümü kullanılmıştır.
Ölçeğin orijinali 7’li likert tipinde olmasına rağmen Türkçe sürümü 5’li likert tipindedir.
Ölçekte öğrencilerin etik davranışlarını ortaya koyabilecek, günlük yaşam ile ilişkili dört senaryo ve toplam 68 madde yer almaktadır.
Ölçekte sunulan senaryolar mahremiyet, ifade özgürlüğü, fikri mülkiyet ve doğruluk kavramları ile ilgilidir. Ölçek maddeleri ise adalet, görecelik, egoizm, görev bilgisi ve faydacılık olmak üzere beş ahlak felsefesi temel alınarak oluşturulmuştur.
Her bir senaryodan alınabilecek minimum puan 17 ve maksimum puan 85 olmak üzere ölçekten alınabilecek en düşük puan 68, en yüksek puan ise 340’tır.
Buna göre, her bir öğrencinin bilişim etiği bilgi düzeyini gösteren puan, dört senaryodan aldıkları puanlarının toplanmasıyla elde edilmiştir.

VERİLER ve TOPLANMASI / UYGULAMA SÜRECİ

Bu çalışma kapsamında meslek lisesi öğrencileri ile de çalışıldığından ölçeğin lise öğrencileri için geçerli ve güvenilir olup olmadığını inceleme gereksinimi doğmuştur.
Kapsam geçerliliği için ölçeğin maddeleri Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü’nden iki öğretim üyesi ile liselerde görev yapan üç bilişim teknolojisi öğretmeninin görüşlerine sunulmuştur.
Gelen dönütlere göre ölçeğin kapsam bakımından yeterli olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
- Bu uygulama sırasında şunlar yapılmıştır.
Ölçek, “Google Formlar” üzerine aktarılarak çevrimiçi ortamda öğrencilere uygulanmıştır
Verilerin normal dağılıma uygunluğu istatistiksel, betimsel ve grafiksel yöntemler kullanılarak belirlenebilmektedir (Ghasemi ve Zahediasl, 2012).
Kalaycı (2010) gözlem sayısının 29 ve altında olması durumunda Shapiro Wilks testinin, daha fazla olması durumunda ise Kolmogorov Smirnov testinin kullanılmasını önermektedir.
Her iki test türünde de hesaplanan p değerinin 0,05’den büyük olması verilerin normal dağıldığını göstermektedir (Mertler ve Reinhart, 2016).
Bu araştırma kapsamında çalışılan tüm boyutlarda frekans değerleri 29’dan fazla olduğundan Kolmogorov Smirnov testiyle verilerin normalliği incelenmiştir.
Bu araştırmada öğrencilerin bilişim etiği bilgi düzeyleri cinsiyetlerine ve öğrenme kademelerine göre incelenmiştir.
İdeal normal dağılım eğrilerinde aritmetik ortalama, mod ve medyan değerlerinin birbirine eşit olduğu, çarpıklık ve basıklık değerlerinin ise 0 olduğu bilinmektedir. Buna karşın, çarpıklık ve basıklık değerlerinin +2 ve -2 değerleri arasında olmasının normal dağılımın varlığına kanıt olarak değerlendirilebileceği belirtilmiştir.
Buna göre analizlerde, öğrencilerin bilişim etiği bilgi düzeyleri belirlenirken minimum- maksimum puanlar ve aritmetik ortalama gibi betimleyici istatistiklerden, bilişim etiği bilgi düzeylerini cinsiyetlerine ve bulundukları öğrenme kademelerine göre karşılaştırırken ise ilişkisiz t-testinden yararlanılmıştır. Araştırma kapsamında gruplar arası farkın istatistiksel anlamlılığının yanı sıra etki büyüklüklerine de bakılmıştır.

VERİLERİN ANALİZİ

Elde edilen veriler SPSS 26 paket programı kullanılarak analiz edilmiştir.

BULGULAR ve TARTIŞMA

BULGULAR

Öğrencilerin senaryolara yönelik sunulan sorulardan aldıkları puanlarının ortalamaları değerlendirme ölçütleri doğrultusunda incelendiğinde, öğrencilerin mahremiyet, ifade özgürlüğü ve fikri mülkiyet konularındaki etik bilgilerinin düşük, doğruluk konusuna yönelik etik bilgilerinin ise orta düzeyde olduğu görülmektedir.
Elde edilen bulgular; ölçütler doğrultusunda toplam puanlar üzerinden değerlendirildiğinde ise öğrencilerin bilişim etiği bilgi seviyelerinin orta düzeyde olduğu anlaşılmaktadır.
Araştırmanın ikinci alt problemi ise “Araştırmaya katılan öğrencilerin bilişim etiği bilgi düzeyleri cinsiyetlerine göre farklılık göstermekte midir?” şeklindedir.
Öğrencilerin bilişim etiği puanlarının ortalamaları incelendiğinde bu farklılığın erkek öğrenciler lehine olduğu anlaşılmaktadır.
İlişkisiz t testi sonucuna göre iki grubun ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olması farkın büyüklüğü konusunda yeterince bilgi vermemektedir.
Bu durum etki büyüklüğünün de incelenmesini gerektirmektedir.
Etki büyüklüğü için elde edilen Cohen d değerine bakıldığında, öğrencilerin bilişim etiği bilgi düzeyleri üzerinde cinsiyetin küçük bir etkiye sahip olduğu anlaşılmaktadır.
Araştırmanın üçüncü alt problemi ise “Araştırmaya katılan öğrencilerin bilişim etiği bilgi düzeyleri bulundukları öğrenme kademelerine göre farklılık göstermekte midir?” şeklindedir.
Öğrencilerin bilişim etiği puanlarının bulundukları öğrenme kademesine göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık görülmektedir.

TARTIŞMA VE SONUÇ

Elde edilen bulgular değerlendirildiğinde;

Bu araştırma kapsamında, ortaokul öğrencileri ile meslek lisesi öğrencilerinin bilişim etiği bilgi düzeylerini ortaya koymak ve karşılaştırmak amaçlanmıştır.
Bu doğrultuda elde edilen ilk sonuç araştırmaya katılan öğrencilerin bilişim etiği bilgi düzeylerinin mahremiyet, ifade özgürlüğü ve fikri mülkiyet konularında düşük, doğruluk konusunda ise orta düzeyde olduğu şeklindedir.
Öğrencilerin ölçekten aldıkları toplam puanlarına göre bilişim etiği bilgi düzeylerinin ise yine orta düzeyde olduğu görülmektedir.
Bu sonuç doğrultusunda ortaokul ve lise düzeyindeki öğrencilerin bilişim etiği konusunda yeterince bilinçlendirilemediği ve bu konudaki eğitim çalışmalarının yetersiz kaldığı söylenebilir.
Özellikle “Bilişim Etiği ve Bilgi Güvenliği” modülünü tamamlamış lise öğrencileri açısından bu sonuç oldukça düşündürücüdür.
Araştırma kapsamında ayrıca, öğrencilerin bilişim etiği bilgi düzeylerinin cinsiyete göre incelenmesi de amaçlanmıştır.
Bu amaç doğrultusunda erkek öğrencilerin bilişim etiği düzeylerinin kız öğrencilere göre daha yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Fakat cinsiyetin öğrencilerin bilişim etiği bilgi düzeyleri üzerinde küçük bir etki büyüklüğüne sahip olması nedeniyle bu sonuç çok önemli görülmemiştir.
TÜİK (2019) verilerine göre Türkiye’de erkeklerin bilgisayar ve internet kullanımları kadınlara göre daha yüksektir. Bu durum elde edilen sonucun bir sebebi olarak düşünülebilir.
Elde edilen sonuca yönelik yapılabilecek bir diğer yorum ise araştırmaya katılan öğrenci sayıları ile ilgilidir.
Araştırmaya 77 kız öğrenci katılmasına rağmen 203 erkek öğrenci katılmıştır. Dolayısıyla cinsiyetlere göre puanlardaki farklılığın erkek öğrenciler lehine çıkmasının araştırmaya katılan öğrenci sayısı ile ilgili olabileceği de düşünülmektedir.
İlgili literatür incelendiğinde bilgi ve iletişim teknolojilerinin etik kullanımını cinsiyetle ilişkilendiren araştırma sonuçlarına ulaşılmıştır (Adam ve Ofori- Amanfo, 2000; Akbulut ve diğerleri, 2008; Arıkan ve Duymaz, 2015; Beycioğlu, 2009; Çakırel, Görener ve Dinçer, 2009; Çelen, 2012; Çetinkaya, 2010; Dorantes ve diğerleri, 2006; Erdem, 2008; Erişti ve Küçüker, 2011; Genç ve diğerleri, 2013; Ghazali, 2003; Gökçearslan ve diğerleri, 2015; Haines ve Leonard, 2007; Kavuk, Keser ve Teker, 2011; Kayak, 2010; Lau ve Yuen, 2014; Masrom ve Ismail, 2008; Namlu ve Odabasi, 2007; S. Özdemir, 2019; Sarıkoç, 2018; Söylemez ve Balaman, 2015; Torun, 2007; Uysal, 2006; Yaman ve diğerleri, 2004; Zeybek ve Beyhan, 2011).
İncelenen araştırmaların önemli bir kısmında kız öğrencilerin etik bilgilerinin erkeklere göre daha yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Akbulut ve diğerleri, 2008; Beycioğlu, 2009; Çakırel ve diğerleri, 2009; Dorantes ve diğerleri, 2006; Erdem, 2008; Ghazali, 2003; Gökçearslan ve diğerleri, 2015; Kavuk ve diğerleri, 2011; Lau ve Yuen, 2014; Namlu ve Odabasi, 2007; Sarıkoç, 2018; Söylemez ve Balaman, 2015; Uysal, 2006; Zeybek ve Beyhan, 2011). Bunun dışında, bilişim etiği bilgisi ile cinsiyet faktörü arasında anlamlı bir ilişki olmadığını ortaya koyan çalışmalar da bulunmaktadır (Arıkan ve Duymaz, 2015; Duymaz, 2013; Yaman ve diğerleri, 2004).
Bu çalışmalar içerisinde araştırmada elde edilen sonucu destekler nitelikte bir çalışmaya rastlanmamış olması dikkat çekicidir. İncelenen çalışmaların çalışma grupları incelendiğinde genel olarak üniversite öğrencileri ve ortaokul öğrencileri ile çalışıldığı görülmektedir.
Araştırma kapsamında incelenen bir diğer durum ise öğrencilerin bilişim etiği bilgi düzeylerinin bulundukları öğrenme kademesine göre farklılığını belirlemektir.
Elde edilen sonuçlar, araştırmaya katılan öğrencilerin bilişim etiği bilgi düzeylerinin bulundukları okul seviyesine göre farklılaşmadığını göstermektedir.
Bu sonuç, araştırmaya katılan meslek lisesi öğrencilerinin Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Bilişim Teknolojileri alanından seçilmiş olması açısından manidardır. Bu öğrencilerin “Bilişim etiği ve Bilgi Güvenliği” modülünü tamamlamış olmalarına da dikkat edilmiştir.
Bu modülü tamamlayan öğrencilerin etik bilgilerinin; bu konuda özel bir eğitim almayan ortaokul öğrencilerine göre daha yüksek olması beklenmektedir. Fakat araştırmadan elde edilen sonucun bu beklentiyi karşılamaması, özellikle lise kademesinde verilen bilgisayar meslek derslerinin içeriklerinin sorgulanmasını gerektirmektedir.
Ghazali (2003) de yapmış olduğu çalışmada lise öğrencilerinin bilişim etiği eğitimi konusunda eksik kaldıklarını ortaya koyarak bu sonucu desteklemiştir.

SONUÇ VE ÖNERİLER

Günümüzde öğrencilere ilkokuldan itibaren bilgisayar içerikli dersler verilmektedir. Hatta öğrenciler daha küçük yaşlarda evlerinde bilgisayar ve benzeri teknolojik cihazlarla tanışabilmektedir. Buna karşın, bilgisayar dersi içeriklerinde bilişim etiğine yönelik üniteler yer alsa da üniversite düzeyine kadar herhangi bir eğitim kademesinde bu konuya özgü bir ders bulunmamaktadır. Sadece meslek liselerinin bilişim teknolojileri alanında bilişim etiğine yönelik bir modül yer almaktadır. Özellikle öğrencilerin benliklerini bulmaya başladıkları ortaokul kademesinden itibaren bilişim etiğinin ayrı bir ders olarak verilmesi öğrencilerin teknolojik değerleri benimsemeleri açısından oldukça etkili olacaktır.
Araştırmada sonuçları öğrencilerin mahremiyet, ifade özgürlüğü ve fikri mülkiyet konularında bilişim etiği bilgilerinin düşük seviyede olduğunu göstermiştir. Buna göre, okul rehber öğretmenleri ve bilişim teknolojileri öğretmenleri tarafından öğrencilerin bu konulardaki bilişim etiği bilgilerini artıracak nitelikte özellikle gerçek yaşamda karşılaşılabilecek sorunları temel alan rehberlik ve eğitim etkinlikleri düzenlenebilir.
Bu araştırmanın örnekleminde yer alan meslek lisesi öğrencilerinin “Bilişim Etiği ve Bilgi Güvenliği” modülünü tamamlamış olmalarına özellikle dikkat edilmiştir. Buna rağmen, bu öğrencilerin bilişim etiği düzeyleri ortaokul öğrencilerinden daha yüksek çıkmamıştır. Bu durum, verilen derslerin içeriklerinin sorgulanmasını ve ders içeriklerinin öğrencilerin bilişim etiği bilgi düzeylerine katkı sağlayacak şekilde yeniden düzenlenmesini gerektirmektedir. “Bilişim etiği ve bilgi güvenliği” modülünün özellikle örnek olay ve probleme dayalı öğrenme yöntemlerine uygun olacak etkinliklerle zenginleştirilmesiyle öğrencilerin yaparak yaşayarak öğrenmelerine katkı sağlanabilir. Böylece öğrencilerin eleştirel düşünme, sorunlara çözüm odaklı yaklaşma gibi üst düzey düşünme becerileri desteklenerek, teknoloji tabanlı ortamlardaki analitik düşünme becerileri de geliştirilebilir.
Bilişim teknolojileri öğretmenlerinin bilişim etiği bilgilerinin yüksek olması öğrencilerin bu konuda bilinçlenmesi açısından oldukça önemlidir. 2018-2019 eğitim-öğretim döneminde uygulanmaya konulan yeni öğretmen yetiştirme lisans programlarında bu durum göz önünde bulundurularak öğretmen adaylarının mesleki beceriler anlamında donanımlı yetişmelerinin yanı sıra kültürel, etik, ahlaki değerler ile kişilik yönünden rol model olacak şekilde mezun edilmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda öğretim programlarına etik ve değerler temalı zorunlu dersler yerleştirilmiştir. Yapılacak ileriki çalışmalarda yeni programda yer alan bu derslerin öğretmen adaylarının ahlaki ve kişisel gelişimleri üzerindeki etkililiği incelenebilir.
Teknolojinin hâkim olduğu günümüz toplumlarında ahlaklı ve entelektüel açıdan donanımlı bireylerin yetiştirilebilmesinde eğitimli ailelerin de rolü büyüktür. Bu doğrultuda velilerin bilişim etiği konusunda bilinçlendirilebilmesi için okullarda velilere yönelik seminerler düzenlenebilir. Benzer şekilde kamu spotları şeklinde yapılacak reklamlarla etik sorunlara yönelik toplumsal farkındalıklar artırılabilir.
Bilişim etiği gibi önemli bir konuda farkındalıkların artırılması için bireylerin bilişim etiği bilgi düzeylerinin belirlenmesi ve geliştirilmesine yönelik benzer çalışmalar farklı eğitim seviyelerindeki öğrenciler ve toplumun çeşitli kesimlerindeki bireyler için de planlanmalı ve elde edilen sonuçlar tartışılmalıdır.

İNCELEME SONUÇLARI VE ÖNERİLER

Bu araştırmada, ortaokul ve meslek lisesi öğrencilerinin bilişim etiği düzeyleri incelenmiştir.
İlişkisel tarama modeli kullanılarak yapılan araştırmada, İzmir ilinde öğrenim gören 101 ortaokul ve 179 meslek lisesi öğrencisi olmak üzere toplam 280 öğrenci örnekleme alınmıştır.
Gerçek Yaşam Durum Senaryolarıyla Bilişim Etiği ölçeği kullanılarak veri toplanmıştır.
Bulgulara göre, öğrencilerin mahremiyet, ifade özgürlüğü ve fikri mülkiyet konularındaki etik bilgileri düşük, doğruluk konusuna yönelik etik bilgileri ise orta düzeyde bulunmuştur.
Cinsiyete göre farklılaşma görülmüş ve erkek öğrencilerin lehine sonuçlar elde edilmiştir.
Öğrencilere verilen bilgisayar derslerinin bilişim etiği konusunda yeterli olmadığı sonucuna varılmıştır.

Bu eser Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.

Cahit Cengizhan

Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi’nden 1991 yılında mezun olduktan sonra Uşak Endüstri Meslek Lisesi’nde Teknik öğretmen olarak göreve başladı. 1993 Yılında Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Eğitim Bölümünde araştırma görevlisi olarak akademik çalışmalara başladı. 1998 yılında M.Ü. Teknoloji Eğitimi Yüksek Lisansı, 1999 yılında İ.Ü. İşletme Davranış Bilimleri Yüksek lisans tezlerini vererek başarıyla mezun oldu. 2001 yılından itibaren Marmara Üniversitesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri bölümünde öğretim görevlisi olarak çalışmaya devam etmektedir. Yürüttüğü dersler arasında temel bilgisayar eğitimi, bilgisayar donanımı, bilgisayar ağları ve haberleşme, işletim sistemleri, web tabanlı programlama, açık kaynak kodlu yazılımlar, uzaktan eğitim, içerik geliştirme, eğitim yönetim sistemleri dersleri yer almaktadır. 2011-2016 yılları arası Atatürk Eğitim Fakültesi ve birimleri internet sayfaları, 2013-2015 yılları arasında Marmara üniversitesi internet sayfaları ve akademik idari birimler web sayfaları koordinatörü olarak görev yapmıştır. Çok sayıda seminer ve konferansta bildiri sunmuş, konuşmacı olarak katkı sağlamış, düzenleme ve yürütme kurullarında görevler almıştır. Akademik dergi, kongre, sempozyum, kurumsal ve kişisel web sayfaları hazırlayarak yayınlamıştır. ISO 27001 Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi Baş Denetçi Sertifikası sahibidir.

cahitcengizhan.com

Cahit Cengizhan

MAKALE İNCELEME: Ortaokul Öğrencileri ile Meslek Lisesi Öğrencilerinde Bilişim Etiği

MAKALE ADI

YAZAR(LAR)

MAKALE KÜNYESİ (APA STANDARDI)