MAKALE İNCELEME: Araştırma Görevlilerinin Bilimde Etik Değerlere İlişkin Görüşleri

Kardeş, S. & Akman, Ç. B. B. (2017). ARAŞTIRMA GÖREVLİLERİNİN BİLİMDE ETİK DEĞERLERE İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi , (11) , 300-313. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/inesj/issue/40052/476410

MAKALE ERİŞİM ADRESİ

https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/563781

GİRİŞ

Günümüzde birçok araştırma belli yöntemlerle belli kurallar izlenerek yapılmaktadır. Bilimsel araştırmalarda da araştırmanın planlama ve yürütülme aşamasında uyulması gereken etik ve bilimsel ölçütlere bilim etiği denmektedir (Erdem,2012). Dolayısıyla bilimsel açıdan etik bir araştırma yürütülürken araştırmacılara yol gösteren kural ve ilkelere dikkat etmek gerekir (Johnson ve Christensen, 2014).
Araştırma etiğinde bulunan ilkelerden olan bilinçli veya bilgilendirilmiş onay araştırmaya dâhil olan katılımcıların araştırmaya katılım hakkında daha önceden bilgilendirilerek gönüllü olup olmayacağı konusunda fikrinin alınmasıdır (Johnson ve Christensen, 2014;Yıldırım ve Şimşek, 2016). Katılımcıların kimlikleri ve/veya ortamın özelliklerinin gizliliği, katılımcıların özel hayatına saygı, maddi, manevi veya psikolojik herhangi bir zarara uğramaması da bir diğer ilkedir (Johnson ve Christensen, 2014; Yıldırım ve Şimşek, 2016).
Araştırmaya dâhil olanların aynı zamanda araştırmadan istedikleri anda çekilme hakları vardır (Johnson ve Christensen, 2014). Araştırmanın konusu hakkında katılımcıları doğru bilgilendirme, aldatmama ilkesi kapsamındadır. Fakat araştırmanın doğası ve amacı gereği araştırma konusunu saklamak gerekirse, araştırma konusu araştırma sonrasında açıklanması koşuluyla konunun başta açıklanmaması aldatma sayılmayacağı bildirilmektedir (Johnson ve Christensen, 2014; Yıldırım ve Şimşek, 2016). Bir diğer ilke olan verilere sadık kalma ilkesine göre araştırmalarda veriler özenle toplanmalı, sistematik bir şekilde analiz edilmeli ve sonuçların yazılması ve paylaşılmasında verilerin çarpıtılmayıp olduğu gibi aktarılması gerekir (Yıldırım ve Şimşek, 2016). Bu ilkeler göz önüne alındığında araştırmacıların araştırma yaparken katılımcıları doğru bilgilendirmesi ve katılımcılardan elde ettikleri verileri bu doğrultuda etik bir şekilde toplayıp analiz etmesi gerektiği söylenebilir.
Araştırmalara dahil edilen katılımcıların gönüllü olmasına önem verilmeli, kuruma bağlı yapılan araştırmalarda kurumlardan da izin alınmalıdır. Yine bu yönetmeliğe göre araştırmaların ve deneylerin hayvan sağlığına ve ekolojik dengeye zarar vermemesi, araştırmacının çalışma başlamadan önce de gerekli izinlerin alması, bunun yanında muhtemel zararlı uygulamalar var ise ilgililer bilgilendirmesi gerekmektedir.

ARAŞTIRMANIN AMACI

Bu araştırmada, araştırmacıların dikkat ettiği etikvdeğerler, en çok ihlal edilen etik değerler, etik dışı davranış nedenleri ve etik ihlallerinivazaltmada yapılabileceklerin ortaya konması amaçlanmıştır. Bu bilgilerin araştırmacılara ve etikvalanındaki politikaları belirleyenlere yardımcı olacağı düşünülmektedir. Araştırmamıza benzer olarak Özcan ve Balcı (2016)’nın akademisyenlerle yaptığı araştırma sonucunda akademisyenlerin yaptığı etik dışı davranışları bölme, intihal, tekrar yazma, çalışmanın amacı kapsamında verileri ve sonuçları çarpıtma, yazar hakları, sahtecilik ve uygun olmayan şekilde alıntı yapma olarak bulmuşlardır. Bu çalışmada araştırmacıların bilimsel etik değerler ile ilgili görüşlerinin nasıl olduğu incelenmiştir.

YÖNTEM

ARAŞTIRMA MODELİ

Araştırmanın evren ve örneklemi, verilerin toplanması ve verilerin çözümlenmesi açıklanmıştır.
Nitel araştırma yöntemlerinden olan durum çalışması deseniyle gerçekleştirilmiştir. Durum çalışması, araştırmacının bir veya birkaç
Durumu derinlemesine incelediği ve bu durumlara bağlı temaları ortaya koyduğu nitel araştırma yaklaşımıdır.
Araştırma verileri, içerik analizi tekniği ile analiz edilmiştir. İçerik analizinde, verilerin analizi için araştırmacı tarafından
Belirli temalar ve bu temaların altında kodlar oluşturulur. Böylece verilen cevapların daha sistemli ve anlamlı hale gelmesi sağlanır.

EVREN ÖRNEKLEM / ÇALIŞMA GRUBU

Bu araştırmanın çalışma grubunu değişik üniversitelerde görev yapmakta olan 20 araştırma görevlisi oluşturmaktadır.
Çalışma grubuna amaçsal örnekleme yöntemiyle ulaşılmıştır. Amaçsal örnekleme çalışmanın amacına uygun olarak, bilgi bakımından zengin durumların seçilerek derinlemesine analiz yapılmasına fırsat tanıyan bir örnekleme yöntemidir

VERİ TOPLAMA ARACI

Bilimsel çalışmalar süresinde elde edilecek ve edilen bilgilerin toplanma, değerlendirilmesi ve kullanımında, çalışılan konuya bağlı olarak gerekli tüm izinlerin alınması, toplama süresince şeffaf, gönüllülüğe dayalı ve objektif olunması. Çalışma sırasında ve sonrasında canlının(insan, hayvan vs.) üstün yararı gözetilerek çalışmaların yürütülmesidir

VERİLER ve TOPLANMASI / UYGULAMA SÜRECİ

Araştırmada yoğun bir literatür araştırmasından sonra görüşme formu için soru havuzu oluşturulmuştur. Daha sonra bu sorular arasından belirlenen sorular ölçme değerlendirme ve okul öncesi eğitimi alanında çalışan 3 uzmana, uzman görüşü için gönderilmiştir. Uzman görüşlerinden gelen dönütlere göre görüşme formuna son hali verilmiştir. Daha sonra birebir ulaşılan araştırma görevlilerinin yanı sıra mail yoluyla ulaşılan araştırma görevlilerinin de olduğu toplam 30 araştırma görevlisine form dağıtılmıştır. Gönderilen formlardaki bütün sorulara cevap veren 20 araştırma görevlisi bu araştırmanın çalışma grubunu oluşturmuştur.

VERİLERİN ANALİZİ

Araştırmada içerik analizi yöntemi kullanılarak olgu ya da olay hakkında farklı temalar oluşturarak ve bu temaların altında da kodlar belirlenerek araştırmanın bulguları tanımlanmış ve yorumlanmıştır.
Analiz sürecinde araştırmacı oluşturduğu temaları ve altına gelen kodlamaları tekrar tekrar inceleyerek güvenilirliği arttırmaya çalışmıştır.
Belirlenen temaların ve kodlamalarının güvenilirliği başka bir araştırmacı tarafından da kontrol edilerek onaylanmıştır.
Bununla birlikte araştırmacı tarafından görüşülen kişilerin verdiği cevaplardan sık sık alıntılar

yapılmıştır.

BULGULAR ve TARTIŞMA

BULGULAR

Araştırma görevlilerinin etik dersi alma durumu; Araştırma görevlilerinin nerdeyse yarısının etik dersi almadığı görülmektedir. Etik dersi alan 7 kişi, dersi almayan araştırma görevlisi sayısı 9 ve bilimsel araştırma yöntemleri ya da diğer dersler kapsamında alan araştırma görevlisi sayısı ise 4’tür.
Bilim etiği nedir sorusuna verilen cevaplar; Ahlaki değerler çerçevesinde çalışmak (6), Araştırmadaki katılımcıya zarar gelmesini engellemek (5) ve Belli kurallara uymak (4) en fazla verilen cevaplar olmuştur. Bununla birlikte Bilime saygı (2), bilimsel araştırma yöntemlerine uygun çalışma (2), kamu vicdanı ve bilimin doğasına uygun çalışma (1) ve Özgür irade (1) diğer cevaplar olmuştur. Aşağıda iki katılımcının verdiği cevap yer almaktadır.

Araştırma görevlilerinin bilimsel etik değerleri nasıl tanımladıklarına dair ifadelerinin sıklıkları yer almaktadır. Katılımcıların ifadelerini düzenlemek için araştırmacı
tarafından 4 tema belirlenmiştir.

TARTIŞMA VE SONUÇ

Bu araştırma sonucunda katılımcıların etik değerleri ahlaki değerlerle özdeşleştirdiği görülmüştür. Katılımcılar etik değerleri intihal yapmama, araştırmanın alana katkı sağlaması, araştırmanın insan yararına olması olarak ifade etmişlerdir. Yine uygun atıfta bulunma, araştırmaya gönüllü katılım, dürüstlük, objektiflik ve gizlilik etik değerler arasında sayılmıştır. Katılımcıların dikkat ettiği etik değerler sırasıyla araştırmanın alana katkı sağlaması, uygun atıfta bulunma, intihal yapmama, araştırmacıya bilgi verilmesi, verilen bilgilerin şeffaf ve objektif olması, katılımcı güvenliği ve etik kurul izni olmuştur. Katılımcılara göre en fazla ihlal edilen etik değerler, araştırma için gerekli etik izin ve diğer izinlerin alınmaması, intihal, uygun atıfta bulunmama, aynı çalışmayı birden çok yerde yayınlama olarak ifade edilmiştir. Katılımcılara göre en fazla ihlal edilen etik değerler, araştırma için gerekli etik izin ve diğer izinlerin alınmaması, intihal, uygun atıfta bulunmama, aynı çalışmayı birden çok yerde yayınlama olarak ifade edilmiştir Araştırmamıza benzer olarak Özcan ve Balcı (2016)’nın akademisyenlerle yaptığı araştırma sonucunda akademisyenlerin yaptığı etik dışı davranışları bölme, intihal, tekrar yazma, çalışmanın amacı kapsamında verileri ve sonuçları çarpıtma, yazar hakları, sahtecilik ve uygun olmayan şekilde alıntı yapma olarak bulmuşlardır. Büken (2006)’e göre ise en sık görülen akademik etik ihlalleri özensiz araştırma, yapmış gibi gösterme, verileri değiştirme, başkalarının verilerini kullanma, kaynakça göstermeme, yabancı dilden çevrilen çalışmayı kendi çalışması gibi gösterme, başkasına para ile araştırma yaptırma, başka bir araştırmacının materyalini saklama, verileri satma, ilgisi olmayan kişileri ortakmış gibi gösterme, emeği geçmeden başkasının çalışmasına dâhil olma ve karşılıksız öğrenci veya bir başkasını kullanmadır. Üniversitelerin bilimsel etiği sağlamadaki rolleri ise zorunlu etik dersleri verme ve etik kurul komisyonları oluşturma olarak ifade edilmiştir. Arda (2003) çalışmasında üniversitelerin araştırma etiğinin korunmasında yapabileceği bazı görevlerin olduğunu belirtmiştir. Bu görevler, ortam hazırlamak, araştırmacıları yüreklendirmek, araştırmacı eğitimine öncelik vermek, araştırma sonuçlarını yayma olanağı sağlamak, araştırmacı ruhunu sürdürmek ve araştırmacının toplumsal sorumluluğunun farkına varmaktır. İnci (2009) araştırmasında etik dışı davranışlarda bulunma nedenlerini, araştırma etiği konusundaki eğitim eksikliği, akademik atama ve yükselme ölçütleri, yöneticilerin etik tutumu, bilim kültürü, ruhsal hastalıklar ve destekleyenler tarafından yapılan dış baskılar olarak belirlemiştir.

İNCELEME SONUÇLARI VE ÖNERİLER

Bu makale ile ilgili sonuçlar ve öğrendiklerim aşağıdaki gibidir.

Araştırmacıların etik davranış nedenleri, etik ile ilgili yeterince bilgi sahip olmaları, etik izinlerinin geç çıkması ve kısa sürede araştırmacının yayın yapm isteği. Öğrencilerin yaptığı araştırmada akademik etiğe uymama nedenleri, yetersiz hissetme, zaman bulamama ve yüksek not alma kaygısı gibi bireysel fakörleri. Öğrencilerin dersin önemsememsi veya sevilmemesi ve intihal konusunda yetersiz bilgiden dolayı intihal yapmaları neden olmaktadır. Araştırmalara dahi edilen katılımcıların gönüllü olmasına önem verilmeli. Kurumlara bağlı yapılan araştırmalarda kurumlardan izin alınmalıdır. raştırmaya katılan kişilerden elde edilen verilerin, araştırmaya dahil edilen katılımcıların izin verildiği ölçüde kullanılıp, gizliliğinin korunması gerektiği belirtilmiştir.

Bu makale ile ilgili önerilerim aşağıdaki gibidir.

Araştırmada görev alacak olanların yeterince etik ders almaları, etik dışı yapılan davranışlardan kaçınmalı. Bir araştırmada başkaların emeği geçmeyenler adının kullanması emek hırsızlığıdır.

Bu eser Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.

Cahit Cengizhan

Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi’nden 1991 yılında mezun olduktan sonra Uşak Endüstri Meslek Lisesi’nde Teknik öğretmen olarak göreve başladı. 1993 Yılında Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Eğitim Bölümünde araştırma görevlisi olarak akademik çalışmalara başladı. 1998 yılında M.Ü. Teknoloji Eğitimi Yüksek Lisansı, 1999 yılında İ.Ü. İşletme Davranış Bilimleri Yüksek lisans tezlerini vererek başarıyla mezun oldu. 2001 yılından itibaren Marmara Üniversitesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri bölümünde öğretim görevlisi olarak çalışmaya devam etmektedir. Yürüttüğü dersler arasında temel bilgisayar eğitimi, bilgisayar donanımı, bilgisayar ağları ve haberleşme, işletim sistemleri, web tabanlı programlama, açık kaynak kodlu yazılımlar, uzaktan eğitim, içerik geliştirme, eğitim yönetim sistemleri dersleri yer almaktadır. 2011-2016 yılları arası Atatürk Eğitim Fakültesi ve birimleri internet sayfaları, 2013-2015 yılları arasında Marmara üniversitesi internet sayfaları ve akademik idari birimler web sayfaları koordinatörü olarak görev yapmıştır. Çok sayıda seminer ve konferansta bildiri sunmuş, konuşmacı olarak katkı sağlamış, düzenleme ve yürütme kurullarında görevler almıştır. Akademik dergi, kongre, sempozyum, kurumsal ve kişisel web sayfaları hazırlayarak yayınlamıştır. ISO 27001 Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi Baş Denetçi Sertifikası sahibidir.

cahitcengizhan.com

Cahit Cengizhan

MAKALE İNCELEME: Araştırma Görevlilerinin Bilimde Etik Değerlere İlişkin Görüşleri

MAKALE ADI

YAZAR(LAR)

MAKALE KÜNYESİ (APA STANDARDI)