İÇİNDEKİLER

  • Giriş
  • Lisans Alma
  • Lisans Sorgulama
  • Lisanslama
  • Lisans Ayrımları
  • Lisans Süreleri
  • Lisanslama Ölçütleri ve Kuralları
  • Lisans Koşulları
  • Sonuç
  • Kaynakça

Giriş 

Lisans

Lisans, yazılımların yasal kullanım haklarının belirlenmesi için alınan hakların sahipliğidir. Lisanslar belirlenen süre için belirlenen ücret şeklinde kullanıcıya sunulabildiği gibi ayrıca tek seferlik ödeme modelini de benimseyebilmektedirler. Lisanslar genellikle yazılımların ücretli olarak satılacağı durumlarda devreye sokulur. Ücretsiz olarak yayınlanan birçok yazılım da lisansa sahiptir. Bu lisans, yazılımı geliştiren bir başka kişinin ücretli olarak aynı yazılımı tekrardan satışa sunmasını engellemek amacıyla alınmaktadır. (Dalyan, Ş 2009)

Lisans Alma

Herhangi bir yazılım için lisans satın almak istediğinizde genellikle o yazılımın üreticisinin belirlemiş olduğu ödeme  yöntemlerinden biriyle ödemenizi gerçekleştirebilir ve bu ödemenin sonucunda belli bir kullanım paketi veya lisans anahtarına sahip olursunuz. Bu sahip olduklarınız sayesinde satın almış olduğunuz yazılımı belirlenen lisans şartları içerisinde dilediğiniz gibi kullanabilirsiniz. Fakat satın aldığınız yazılımın lisans hakkı sizde olmasına karşın kaynak kodlarına erişiminiz engellenebilmektedir. (Aksu, M. (2006))

Lisans Sorgulama

Bir yazılım, işletim sistemi veya oyun için lisans satın aldığınızda bu lisans anahtarıyla ilgili sorun yaşıyorsanız üreticinin sitesine giriş yaparak (varsa) lisans sorgulama paneli içerisinde lisansınıza dair sorgulama işlemini gerçekleştirebilirsiniz. Lisans sorgulama için herhangi bir panelin bulunmaması halinde doğrudan ürünün satış departmanı veya lisans sorunlarıyla ilgilenen departmanına telefon veya elektronik posta yoluyla ulaşmanız gerekebilir. (Çetin, H. (2009)) 

Lisanslama

Lisans, esasen kullanıcıya programa/yazılıma ilişkin verilen mali hakka ilişkin hukuki tanımlamadır. Uygulamada lisans olarak yer verilmiştir. Ve fakat yasada ise ruhsat olarak ifade edilmektedir. Yasanın 48/2. maddesinde “Mali hakları sadece kullanma salahiyeti de diğer bir kimseye bırakılabilir” denilmek suretiyle “kullanma yetkisine” yer verilmiştir. (KOÇ, 2015: S.104)

Lisans Ayrımları

Özgür yazılım lisansları (genel kamu lisansı, “copyleft”), açık kaynak lisansları (ücretli de olabilir, sadece kaynak kodları açıktır) veya (kaynak kodları) açık olmayan lisanslar gibi pek çok değişken lisans türleri ve ayrımları söz konusudur.

Örneğin OEM lisansları (bundled), orjinal ürün üreticisi tarafından satışa konu ürünle birlikte ve sadece onunla kullanım için verilen lisans veya kutu lisansları (üründen ayrı, sınırlı sayıda donanım için, aynı anda sınırlı sayıda donanım üzerinde lisanslama) veya açık lisanslama (volume lisanslama, toplu alımlarda) gibi bir ayrım da söz konusudur.

Demo lisansları (gösterim ve tanıtma amaçlı kullanma lisansı), sınırsız kullanım (Full Use) lisansları, gömülü (Embedded) lisanslar (Bağımsız yazılım tedarikçileri tarafından geliştirilmiş bir uygulama yazılımı veya fiziksel cihaz için) gibi ayrımlar ise lisans ayrımlarının ne kadar detaylı ve değişik yönlerden farklılaşabileceğini gösteren örneklerdir. (KOÇ, 2015: S.104)

Lisans Süreleri

Süresiz (perpetual) lisanslarda genel olarak kullanma lisansı sınırsız süreli olarak verilmektedir ve fakat güncellemeler çoğunlukla ayrı ücrete tabi tutulmaktadır.

Süreli (1, 2, 3, 4, 5 … yıl) lisanlar ise ücret ve ihtiyaç bakımından karşılıklı değerlendirmelere tabi olarak belli süre ile de kullanma lisansının satın alınabilmesine olanak tanıyan lisanslardır. Örneğin distribütörlere verilen dağıtma lisansları sürelidir. (KOÇ, 2015: S.104)

 

Lisanslama Ölçütleri ve Kuralları

Lisanslama Ölçütleri ve Kuralları, kaç adet lisans verileceğini belirlemeye yarayan, dolayısıyla fiyatlandırma ve lisanslı kullanım bakımından ölçümlemeyi sağlayan nitelendiricilerdir.

Temel olarak;

  • Yapılan işlem/kullanım adedi,
  • Programın çalıştığı bilgisayar adedi,
  • Kullanıcı büyüklükleri (örn. yıllık geliri, personel adedi vb.) ya da
  • Elde edilen gelirden “royalti” (royalty) adı verilen belli bir pay alma üzerinden tanımlanan lisanslamalar yapılmaktadır. Belli bir süre ile sınırlı olmak üzere “sınırsız adette” kullanma hakkı verilerek lisanslama da yapılabilmektedir. Bu tür durumlarda süre sonunda ölçüm yapılarak “sınırlı adet” tespit edilmektedir. (KOÇ, 2015: S104)

Sonuç

Lisans Koşulları

                Sonuç olarak “kullanma lisansları” ile sınırlı bir kullanma hakkı verilmektedir. Genellikle, kullanma hakkı, program, dokümantasyonu ve de alınması halinde güncellemeleri üzerindedir, sadece nesne kodu (object code) verilmektedir. Belirli bir son kullanıcıya verilen, devredilemez nitelikte bir haktır. Hakkın doğası gereği, hak sahibinin hususiyeti önemlidir. Hukukta da kabul edildiği üzere lisans sözleşmeleri kişiye bağlı niteliktedir, yani lisans konusu hakkın üçüncü bir kişiye de kullandırılmasına (istisnası, örn. Birleşme ve devralmalar) ve kullanılma hakkı ile yeniden satışına kural olarak izin verilmemektedir. İkincil piyasa (secondary market, grey market) istenmeyebilmektedir.

Zira, satım akdine konu edilemezliğinin yanı sıra, programlar güncelleme ile hep yeni bir mal niteliğinde eskimeden kalabilirler. (KOÇ, 2015: S.105)

 

Basılı Kaynaklar

Aksu, M. (2006). Bilgisayar Programlarının Fikri Mülkiyet Hukukunda Korunması. İstanbul: Beta

Ateş, M. (2007). Fikri Hukukta Eser. Ankara: Vedat Kitapçılık

Çetin, H. (2009). Patent Haklarının Korunması Bağlamında 2004/48/EC Sayılı Avrupa Parlamentosu Ve Konsey Direktifi Ve Karşılık Türk Mevzuatı. Fikri Mülkiyet Hukuku Yıllığı. Memiş, T. (der.) içinde. İstanbul: XII Levha Yayıncılık.

Dalyan, Ş (2009). Bilgisayar Programlarının Fikri Hukukta Korunması. Ankara: Seçkin

SERHAT  KOÇ(2015)  Yazılımların Hukuken Korunması: Özgür Yazılımlar 

Yasa, Karar ve Antlaşma Metinleri

Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi. 15/05/2015 tarihli 2014/177 E. ve 2015/49 K. sayılı kararı. www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2015/06/20150611-6.pdf

Öne çıkan görsel:  Photo by Markus Spiske on Unsplash 


Bu eser Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.