MAKALE İNCELEME: Öğretmen Adaylarının Dijital Etik Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi

Özbay, Ö. , Doğan, U. , Yıldız, E. & Seferoğlu, S. S. (2021). Öğretmen Adaylarının Dijital Etik Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi . TRT Akademi , 6 (12) , 494-513 . DOI: 10.37679/trta.913015

MAKALE ERİŞİM ADRESİ

https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1697321

GİRİŞ

Bilişim teknolojilerinin yaygınlaşması hayatımızın her alanını etkileyen sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasi değişimlere yol açmıştır.
Bu değişim, dijital vatandaşlık, dijital yerliler ve göçmenler, dijital etik, dijital okuryazarlık ve dijital uçurum gibi bazı kavramları toplumsal yaşamda ön plana çıkarmıştır.
Bireylerin dijital çağa ayak uydurabilmeleri için gerekli olan dijital vatandaşlık becerilerinin; dijital erişim, dijital ticaret, dijital iletişim, dijital okuryazarlık, dijital görgü kuralları, dijital hukuk, dijital hak ve sorumluluklar, dijital sağlık ve dijital güvenlik olmak üzere dokuz alt boyutu bulunmaktadır.
Bu dokuz boyuta ek olarak, etik ilkeler, bireylerin bilgi teknolojilerinden en iyi şekilde yararlanmaları ve yeni teknolojilerin geliştirilmesi, uygulanması ve düzenlenmesi için gereklidir.
Bilgi teknolojilerinin toplum üzerindeki olumsuz etkilerini ortadan kaldırmak için dijital etik ilkelere ihtiyaç vardır.
Etik sorunlar, teknolojinin doğası gereği bilgi teknolojilerinde yaygın bir konudur.
Dijital etik ilkeler, dijital dünyadaki yeni etik sorunları ele almak için sürekli olarak gelişmekte ve yeni etik sorunlar için yeni etik çözümler geliştirmeye ihtiyaç duyulmaktadır.

ARAŞTIRMANIN AMACI

Metinde bahsedilen araştırmanın amacı, öğretmen adaylarının bilgi ve iletişim teknolojilerini (BİT) etik kullanım düzeylerini belirlemektir. Metinde, dijital vatandaş olarak yaşamları boyunca bilişim teknolojilerini kullanan bireylerin, bu teknolojileri dijital vatandaşlığın gerektirdiği şekilde kullanabilmeleri için gerekli becerilere sahip olmaları gerektiği belirtilmektedir. Bu bağlamda öğretmenler, öğrencilere BİT’in doğru ve etik kullanımını aşılamak konusunda önemli bir sorumluluğa sahiptir. BİT’in etik kullanımının artan önemi göz önüne alındığında, araştırma öğretmen adaylarının BİT kullanımında etik kullanım düzeylerini belirlemeyi ve etik kullanım düzeylerini etkileyebilecek çeşitli faktörleri incelemeyi amaçlamaktadır.

YÖNTEM

ARAŞTIRMA MODELİ

Öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeylerini belirlenen değişkenler açısından incelemeyi amaçlayan bu araştırma kesitsel tarama modelinde desenlenmiştir.
Kesitsel tarama araştırmaları; belirli bir örneklemde, belirli bir zamanda, belirli bir konunun sıklığının veya düzeyinin belirlenmesinde kullanılır.
Bu araştırmada öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeyleri; cinsiyet, yaş, bölüm, internet kullanma beceri ve sıklığı, bilişim etiğine ilişkin daha önce ders, kurs veya seminere katılma durumu, bilişim suç ve cezalarına ilişkin bilgi düzeyi değişkenleri açısından incelenmiştir.

EVREN ÖRNEKLEM / ÇALIŞMA GRUBU

Bu araştırmanın çalışma grubunu farklı devlet üniversitelerinin eğitim fakültelerinde öğrenim görmekte olan öğretmen adayları oluşturmaktadır.
Çalışmada 167’si kadın, 54’ü erkek olmak üzere toplam 221 öğretmen adayına ulaşılmıştır. Katılımcılara çevrim içi ortam üzerinden ulaşılmıştır.
Bu süreçte çeşitli eğitim fakültelerinden öğretim elemanlarına veri toplama formları yollanarak öğretmen adaylarına bu formları doldurtmaları konusunda destek talep edilmiştir.
Araştırmaya katılan 221 öğretmen adayından 21’i Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi (BÖTE), 51’i Fen Bilgisi Öğretmenliği, 21’i İlköğretim Matematik Öğretmenliği, 65’i Sınıf Öğretmenliği, 22’i Sosyal Bilgiler Öğretmenliği, 41’i Türkçe Öğretmenliği bölümünde öğrenim görmektedir.

VERİ TOPLAMA ARACI

Bu araştırmada iki adet veri toplama aracı kullanılmıştır.
İlk veri toplama aracı araştırmacılar tarafından hazırlanan “Kişisel Bilgi Formu”dur.
İkinci veri toplama aracı ise “Bilgi ve İletişim Teknolojileri Etiği Ölçeği” başlıklı bir ölçektir.

VERİLER ve TOPLANMASI / UYGULAMA SÜRECİ

Veri toplama araçları araştırmacılar tarafından Google Formlar kullanılarak oluşturulmuştur.
Oluşturulan form eğitim fakültelerinde derse giren öğretim elemanlarına ulaştırılmış ve öğretim elemanlarının gözetiminde öğrencilerin bilgisayar veya cep telefonu aracılığıyla doldurmaları sağlanmıştır.
Kişisel Bilgi Formu: Bu form, öğretmen adaylarının; cinsiyet, yaş, üniversite, fakülte/yüksekokul, bölüm, sınıf, internet kullanma becerisi, günlük internet kullanma sıklığı, bilişim etiğine ilişkin kurs, ders veya seminer alıp almadığı, bilişim suçları ve cezalarına ilişkin bilgi düzeyinin sorulduğu 10 maddeden oluşmaktadır.
Bilgi ve İletişim Teknolojileri Etiği Ölçeği: Öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeylerini belirlemek amacıyla Torun (2014) tarafından geliştirilen Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) kullanımında karşılaşılan etik olmayan davranışların ortaya çıkarılmaya çalışıldığı “Bilgi ve İletişim Teknolojileri Etiği Ölçeği” kullanılmıştır. Bu ölçek (1) ile (7) arasında değişen yedili likert tipinde hazırlanmış olup 28 maddeden oluşmaktadır. Ölçekte yer verilen maddelerin her biri BİT kullanımında sergilenen etik olmayan davranışları ifade etmektedir. Bu davranışlar, ilgili alanyazın incelenerek (1) Doğruluk, (2) Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Toplumsal Etkileri, (3) Telif Hakları ve (4) Güven olmak üzere dört boyut altında yer almaktadır.
Ölçekten alınabilecek en düşük puan 28, en yüksek puan ise 196’dır. Ölçekten alınan puan arttıkça bilişim teknolojilerinin etik dışı kullanımı da artmaktadır.

VERİLERİN ANALİZİ

Bu araştırmada elde edilen veriler SPSS-21 paket programı kullanılarak analiz edilmiştir.
Veriler tanımlayıcı ve çıkarımsal istatistik kapsamında ele alınmıştır. Öğretmen adaylarının cinsiyet, yaş, bölüm, internet kullanma sıklığı, internet kullanma becerisi, bilişim etiğine ilişkin daha önce ders, kurs veya seminere katılma durumu, bilişim suçları ve cezalarına ilişkin bilgi düzeyi bağımsız değişkenleri ile bilişim teknolojilerini etik kullanma düzeyleri bağımlı değişkenine ilişkin ortalama puan ve standart sapmalar dikkate alınarak bağımsız örneklemler t-testi, tek yönlü varyans analizi (ANOVA) Mann-Whitney U testi ve Kruskall-Wallis H testi yapılmıştır. Analizler yapılmadan önce ilgili analizlerin varsayımları test edilmiştir. İstatistiksel anlamlılık düzeyi p<0.05 olarak kabul edilmiştir.

BULGULAR ve TARTIŞMA

BULGULAR

Bu araştırmanın ilk araştırma sorusu “Öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeyleri nasıldır?” şeklinde belirlenmiştir. Bu soruya yanıt bulmak için 221 öğretmen adayının Bilgi ve İletişim Teknolojileri Etiği Ölçeğine verdikleri cevaplar betimsel olarak incelenmiştir. Verilere göre başkalarına ait kimlik bilgilerini silmeye çalışmak ( = 1.02) en düşük puan ortalamasına sahip maddedir. İnternet üzerinden müzik dosyaları indirmek, çoğaltmak ve dağıtmak ( =2.76), ödev hazırlayan sitelere ödev yaptırmak ( =1.74) maddeleri ise en yüksek puan ortalamasına sahip maddelerdir. Puanın artması etik dışı kullanımın arttığını gösterirken puanın azalması etik dışı kullanımın azaldığını göstermektedir.
Bu araştırmanın ikinci araştırma sorusu “Öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeyleri cinsiyete göre farklılaşmakta mıdır?” şeklinde belirlenmiştir. Öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeylerinin cinsiyete göre değişip değişmediğinin belirlenmesi amacıyla yapılan bağımsız örneklemler için t testi sonucunda kadınların ortalamasının ( =1.19), erkeklerin ortalamasından ( =1.28) anlamlı olarak daha düşük olduğu belirlenmiştir (p<0.05). Kadın öğretmen adaylarının erkek öğretmen adaylarına göre bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeyleri daha yüksektir.
Bu araştırmanın üçüncü araştırma sorusu “Öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeyleri yaşa göre farklılaşmakta mıdır?” şeklinde belirlenmiştir. Öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeylerinin yaşa göre değişip değişmediğinin belirlenmesi amacıyla yapılan Kruskal-Wallis H testi sonucunda öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeylerinin yaşa göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık göstermediği tespit edilmiştir (p> 0.05).
Bu araştırmanın dördüncü araştırma sorusu “Öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeyleri bölüme göre farklılaşmakta mıdır?” şeklinde belirlenmiştir. Öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeylerinin bölüme göre değişip değişmediğinin belirlenmesi amacıyla yapılan Kruskal-Wallis H testi sonucunda BÖTE bölümünde öğrenim gören öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeyleri Fen Bilgisi, Sınıf, Türkçe ve Sosyal Bilgiler Öğretmenliği bölümlerinde öğrenim gören öğretmen adaylarına göre daha düşüktür.
Bu araştırmanın beşinci araştırma sorusu “Öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeyleri internet kullanma sıklığına göre farklılaşmakta mıdır?” şeklinde belirlenmiştir. Öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeylerinin internet kullanma sıklığına göre değişip değişmediğinin belirlenmesi amacıyla yapılan tek yönlü varyans analizi (ANOVA) sonucunda öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeylerinin internet kullanma sıklığına göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık göstermediği tespit edilmiştir.
Bu araştırmanın altıncı araştırma sorusu “Öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeyleri internet kullanma becerisine göre farklılaşmakta mıdır?” şeklinde belirlenmiştir. Yapılan test sonucunda internet kullanma becerisi yüksek olan öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeyleri, internet kullanma becerisi orta olan öğretmen adaylarına göre daha düşüktür.
Bu araştırmanın yedinci araştırma sorusu “Öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeyleri bilişim etiğine ilişkin daha önce ders, kurs veya seminere katılma durumuna göre farklılaşmakta mıdır?” şeklinde belirlenmiştir. Yapılan test sonucunda bilişim etiğine ilişkin daha önce ders, kurs veya seminere katılan öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeyleri, katılmayan öğretmen adaylarına göre daha yüksektir.
Bu araştırmanın sekizinci araştırma sorusu “Öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeyleri bilişim suçları ve cezalarına ilişkin bilgi düzeyine göre farklılaşmakta mıdır?” şeklinde belirlenmiştir. Bilişim suçları ve cezalarına ilişkin bilgi düzeyi “Düşük” olan öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeyleri “Orta” ve “Yüksek” olan öğretmen adaylarına göre daha düşüktür.

TARTIŞMA VE SONUÇ

Elde edilen bulgular değerlendirildiğinde;

Kadın öğretmen adaylarının erkek öğretmen adaylarına göre bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeyleri daha yüksektir.
Öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeylerinin yaşa göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık göstermediği tespit edilmiştir.
BÖTE bölümünde öğrenim gören öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeyleri Fen Bilgisi, Sınıf, Türkçe ve Sosyal Bilgiler Öğretmenliği bölümlerinde öğrenim gören öğretmen adaylarına göre daha düşüktür.
Öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeylerinin internet kullanma sıklığına göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık göstermediği tespit edilmiştir.
İnternet kullanma becerisi yüksek olan öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeyleri, internet kullanma becerisi orta olan öğretmen adaylarına göre daha düşüktür.
bilişim etiğine ilişkin daha önce ders, kurs veya seminere katılan öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeyleri, katılmayan öğretmen adaylarına göre daha yüksektir.
Bilişim suçları ve cezalarına ilişkin bilgi düzeyi “Düşük” olan öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini etik kullanım düzeyleri “Orta” ve “Yüksek” olan öğretmen adaylarına göre daha düşüktür.

SONUÇ VE ÖNERİLER

- Öğretmen adayları, cinsiyetleri, bölümleri, internet kullanım becerileri ve bilişim etiği ile ilgili kurs veya seminerlere daha önce katılmış olmaları gibi çeşitli faktörlere bağlı olarak farklı düzeylerde etik davranışlar sergilemektedir.
- Araştırma ayrıca, eğitim faaliyetlerini çevrimiçi platformlara aktarırken dijital ortamlardaki etik konulara dikkat edilmesi gerektiğini öne sürmektedir. Ayrıca çalışma, erkek öğretmen adaylarının, lise ve üniversite öğrencilerinin akademik sahtekârlık ve bilgisayar korsanlığı gibi etik dışı davranışlarda bulunma olasılıklarının kadın meslektaşlarına göre daha yüksek olduğunu vurgulamaktadır.
- Bu nedenle, eğitim sisteminde dijital etik ilkelerinin ve bilgi teknolojilerinin etik kullanımının teşvik edilmesi ve etik dışı davranışların önlenmesine yönelik tedbirlerin geliştirilmesi gereklidir.

Bu eser Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.

Cahit Cengizhan

Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi’nden 1991 yılında mezun olduktan sonra Uşak Endüstri Meslek Lisesi’nde Teknik öğretmen olarak göreve başladı. 1993 Yılında Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Eğitim Bölümünde araştırma görevlisi olarak akademik çalışmalara başladı. 1998 yılında M.Ü. Teknoloji Eğitimi Yüksek Lisansı, 1999 yılında İ.Ü. İşletme Davranış Bilimleri Yüksek lisans tezlerini vererek başarıyla mezun oldu. 2001 yılından itibaren Marmara Üniversitesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri bölümünde öğretim görevlisi olarak çalışmaya devam etmektedir. Yürüttüğü dersler arasında temel bilgisayar eğitimi, bilgisayar donanımı, bilgisayar ağları ve haberleşme, işletim sistemleri, web tabanlı programlama, açık kaynak kodlu yazılımlar, uzaktan eğitim, içerik geliştirme, eğitim yönetim sistemleri dersleri yer almaktadır. 2011-2016 yılları arası Atatürk Eğitim Fakültesi ve birimleri internet sayfaları, 2013-2015 yılları arasında Marmara üniversitesi internet sayfaları ve akademik idari birimler web sayfaları koordinatörü olarak görev yapmıştır. Çok sayıda seminer ve konferansta bildiri sunmuş, konuşmacı olarak katkı sağlamış, düzenleme ve yürütme kurullarında görevler almıştır. Akademik dergi, kongre, sempozyum, kurumsal ve kişisel web sayfaları hazırlayarak yayınlamıştır. ISO 27001 Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi Baş Denetçi Sertifikası sahibidir.

cahitcengizhan.com

Cahit Cengizhan

MAKALE İNCELEME: Öğretmen Adaylarının Dijital Etik Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi

MAKALE ADI

YAZAR(LAR)

MAKALE KÜNYESİ (APA STANDARDI)