ATATÜRK EĞİTİM FAKÜLTESİ
BİLGİSAYAR VE ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ BÖLÜMÜ
2022-2023 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI BAHAR DÖNEMİ
BİLİŞİM ETİĞİ ve GÜVENLİK DERSİ
“Makale İnceleme ve Değerlendirme Raporu”
ECE NUR KOÇAK 100221024
1. Makalenin Künyesi
Arıkan, Y. & Duymaz, S. (2014). Gerçek Yaşam Durum Senaryolarıyla Bilişim Etiği Ölçeği’ni
Türkçeye Uyarlama Çalışması . Ege Eğitim Dergisi , 15 (1) , 318-337 . DOI: 10.12984/eed.55518
Anahtar kelimeler: Bilişim etiği, bilişim etiği ölçeği, senaryo tabanlı ölçek
2. Giriş
Literatürde bilişim teknolojilerinin etik kullanımına ilişkin yapılan çalışmalarda senaryo tabanlı
ölçeklerin yaygın olarak kullanıldığı görülmektedir. Ülkemizde bu tür ölçeklerin kullanımının sınırlı
olması nedeniyle, bu çalışmada, Yoon (2011) tarafından geliştirilen Gerçek Yaşam Durum
Senaryolarıyla Bilişim Etiği (GYDSBE) Ölçeği’nin Türkçeye uyarlanması amaçlanmıştır. GYDSBE
Ölçeği bilişim teknolojilerinin kullanımında karşılaşılan sorunlara ve ahlak felsefelerine
dayanmaktadır. Orijinali İngilizce olan ölçek, 17 maddeden oluşmakta ve yedi dereceli Likert tipi bir
ölçektir. GYDSBE Ölçeği’ni Türkçeye uyarlama sürecinde dil ve alan uzmanlarının görüşleri
alınmıştır. Geribildirimler doğrultusunda ön deneme uygulaması yapılmıştır. GYDSBE Ölçeği’nin
dil geçerliği çalışması (n=87), geçerlik ve güvenirlik çalışmaları (n=362) için ayrı uygulamalar
yapılmıştır. Dil geçerliği çalışması sonucunda GYDSBE Ölçeği’nin İngilizce formu ile Türkçe
formunda yer alan senaryolar arasında anlamlı ilişki bulunmuştur (p< .00). Geçerlik için yapılan
açımlayıcı faktör analizi sonucunda maddelerin tamamının birinci boyutta yüksek faktör yüküne
sahip olduğu bulunmuştur. GYDSBE Ölçeği’nin tüm senaryoları ayırt edici (p<.00) ve iç tutarlık
katsayısı yüksek bulunmuştur. Yapılan
bu çalışmanın sonucunda GYDSBE Ölçeği’nin Türkçe formunun geçerli ve güvenilir
olduğu belirlenmiştir.
Araştırmanın Amacı
Bilişim teknolojilerinin günlük yaşamda kullanımı ile artan bu sorunlar nedeniyle etik eğitiminin
otantik ortamlarda gerçek olgulara dayalı, sürekli, bütüncül ve sade olarak eğiticiler tarafından
verilmesi önemli görülmektedir (Siegler, 2002). Bu amaçla bilişim teknolojilerinin etik kullanımına
yönelik çalışmalarda çeşitli belirsizlikler, ikilemler sunan senaryo tabanlı ölçeklerden
yararlanılmaktadır. Ülkemizde bu tür senaryo çalışmaların sınırlı olduğu görülmektedir. Bu
araştırmada ülkemizde gerçekleştirilecek bilişim etiği öğretimi uygulamalarına katkı sağlaması
amacıyla, bilişim etiğinde güncel ve önemli sorunları ele aldığı düşünülen, Yoon (2011) tarafından
geliştirilen GYDSBE Ölçeğinin Türkçe’ye uyarlanması amaçlanmıştır
3. Yöntem
GYDSBE Ölçeği’nin orijinali, internet üzerinde etik ikilemler yaratan gerçek yaşam durumları içeren
senaryolar ve bu senaryolara göre cevaplanacak 16 maddeden oluşan, 7 dereceli Likert tipi bir
ölçektir. Ölçekte, katılımcıların senaryolarda verilen bir örnek olay hakkında verilen maddelere
katılma durumlarını belirtmeleri beklenmektedir. Senaryolarda yer verilen olaylar günlük yaşamdan
seçilen gerçekçi olaylardır. GYDSBE Ölçeği adalet, görecelik, egoizm, görev bilgisi ve faydacılık
olmak üzere beş ahlak felsefesi değişkeni temel alınarak oluşturulmuştur. GYDSBE Ölçeği’nde
adalet ilkesi için iki madde, görecelik ilkesi için üç madde, egoizm ilkesi için iki madde, görev bilgisi
ilkesi için dört madde, faydacılık ilkesi için üç madde ve etik davranışsal niyetlerin etkisini belirlemek
için iki madde yer almaktadır. Maddeler kesinlikle katılmıyorum-kesinlikle katılıyorum arasında yedi
dereceli Likert tipi ölçek biçiminde düzenlenmiştir. Ölçekten alınan yüksek puanlar, bilişim
teknolojilerinin etik kullanım düzeyinin yüksek olduğu, düşük puanlar ise bilişim teknolojilerinin etik
kullanım düzeyinin düşük olduğu anlamına gelmektedir. GYDSBE Ölçeği’nin güvenirlik ve geçerlik
çalışması Güney Kore’deki bir üniversitede 66 erkek ve 45 kadın olmak üzere toplam 111 öğrencinin
katılımıyla yapılmıştır. GYDSBE Ölçeği senaryolarının en düşük 0.722, en yüksek 0.968 düzeyinde
iç tutarlığa sahip olduğu belirtilmiştir.
Kullanılan Ölçme Araçları
GYDSBE Ölçeği’nin Türkçeye uyarlama çalışmalarının ilk aşamasında, İngilizce, Türkçe ve bilişim
teknolojileri alan uzmanlarının görüşleri alınmıştır. Uzman görüşleri doğrultusunda düzenlenen
ölçeğin ön deneme uygulaması yapılmıştır. Ön deneme uygulaması geribildirimleri doğrultusunda
ölçeğe son şekli verilerek, 87 ortaokul öğrencisinin katılımı ile dil geçerliği çalışması yapılmıştır.
Uyarlama sürecinin son aşamasında ölçek 362 ortaokul öğrencisine uygulanmış ve elde edilen veriler
ile geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılmıştır. Ölçek kapsamında senaryolarda ele alınan
mahremiyet, ifade özgürlüğü, fikri mülkiyet ve doğruluk gibi bilişim etiği sorunlarını, bilişim
teknolojilerinin günlük yaşamda ve eğitimin her kademesinde kullanımının yaygınlaşması sebebiyle,
üniversite öğrencileri kadar ilkokul, ortaokul ve lise öğrencilerinin de yaşadığı bilinen bir olgudur.
Bununla birlikte, 2006 yılında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yayınlanan İlköğretim Bilgisayar
Dersi (1-8. sınıflar) Öğretim Programı’nda, bilişim teknolojileri etiği ve sosyal değerler başlıklı bir
öğrenme alanına ilişkin kazanımlar ile içerikler yer almaktadır. Bu nedenlerle ölçeğin uyarlama
sürecine orta okul öğrencileri katılmıştır.
4. Bulgular ve Tartışma
Dil geçerliği
GYDSBE Ölçeği’nin orijinali bir üniversitede görev yapan beş İngilizce okutmanı tarafından
Türkçeye çevrilmiş ve daha sonra Türkçe formlar aynı uzmanlar tarafından İngilizceye çevrilerek iki
form arasındaki tutarlık incelenmiştir. Uzmanlar Türkçe formlar üzerinde tartışarak anlam ve
dilbilgisi açısından gerekli düzeltmeleri yapmış ve denemelik Türkçe form elde edilmiştir. Denemelik
Türkçe form bilişim ve etik konularında uzman üç öğretim görevlisi ve dört bilişim teknolojileri
öğretmeni tarafından incelenmiş ve gelen görüşler doğrultusunda son değişiklikler yapılarak ölçek
beş dereceli Likert tipi olarak düzenlenmiştir. Türkçe form ilk olarak 15 altıncı sınıf öğrencisine
uygulanmış ve geribildirimleri alınmıştır. Bu uygulama sonucunda, öğrencilerin yarıdan fazlasının
anlaşılır olmadığını düşündüğü maddeler bir alan uzmanı ve bir Türkçe Eğitimi alanında çalışan
öğretim üyesinin yardımları doğrultusunda ölçek yeniden düzenlenmiştir. GYDSBE Ölçeği’nin
İngilizce formu ile Türkçe formu arasındaki tutarlığı belirlemek için dil geçerliği çalışması
yapılmıştır. Bu çalışma İzmir ilindeki özel bir kolejde İngilizce seviyeleri iyi olan 87 altıncı sınıf
öğrencisine, İngilizce ve Türkçe form dört hafta ara ile uygulanarak gerçekleştirilmiştir. Uygulama
sonucunda elde edilen veriler ile Pearson momentler çarpım korelasyon katsayısı her bir senaryo için
ayrı ayrı hesaplanmıştır.
Yapı geçerliği
GYDSBE Ölçeği’nin yapı geçerliği ve güvenirlik çalışması İzmir ilinde farklı ilçelerde bulunan üç
devlet okulunda 6. sınıfta okuyan 175 kız ve 187 erkek, toplam 362 öğrenciden elde edilen veriler ile
yapılmıştır. Yapı geçerliğini belirlemek amacıyla faktör analizi yapılmıştır. Faktör analizi sonucunda
senaryolara göre ölçeğin KMO test değerleri 0.901 ile 0.968 arasında, Bartlett’s test of sphericity
değerleri ise tüm senaryolarda anlamlı bulunmuştur. Senaryolardaki maddelerin kaç faktörde
toplandığını belirlemek amacıyla öncelikle öz değerlere ve varyansın açıklama yüzdelerine
bakılmıştır.
Güvenirlik
GYDSBE Ölçeği’nin her senaryosu için ayrı ayrı Cronbach Alpha iç tutarlık katsayısı hesaplanmıştır.
Cronbach Alpha Katsayısı senaryo 1 için 0.919, senaryo 2 için 0.815, senaryo 3 için 0.884 ve senaryo
4 için 0.965 olarak bulunmuştur. Tablo 3’teki bulgulara göre madde test korelasyon değerleri birinci
senaryoda 0.484-0.688 arasında, ikinci senaryoda 0.183-0.675 arasında, üçüncü senaryoda 0.274-
0.649 arasında, dördüncü senaryoda 0.697-0.818 arasındadır.
5. Sonuç ve Öneriler
Bu çalışmada Yoon (2011) tarafından geliştirilen GYDSBE Ölçeği’nin Türkçeye uyarlama çalışması
yapılmıştır. Bu kapsamda ölçeğin Türkçe çeviri çalışmaları İngilizce ve Türkçe alan uzmanlarınca
yapılmış, bilişim teknolojileri alan uzmanlarının ve öğretmenlerinin görüşleri alınarak ön deneme
uygulaması yapılmıştır. GYDSBE Ölçeği’nin dil geçerliği çalışması sonucunda İngilizce ve Türkçe
formdaki tüm senaryolar arasındaki ilişkinin anlamlı ve orta düzeyde olduğu görülmüştür. GYDSBE
Ölçeği’nin geçerlik çalışması için yapılan uygulamadan elde edilen verilerin açımlayıcı faktör
analizine uygunluğunu belirlemek için KMO ve Barlett testi yapılmıştır. KMO katsayısı, veri
matrisinin faktör analizi için uygun olup olmadığı ve veri yapısının faktör çıkarma için uygunluğu
hakkında bilgi verir. Faktörleşebilirlik için KMO’ nun .60’tan yüksek çıkması beklenir. Barlett testi,
değişkenler arasında ilişki olup olmadığını kısmi kolerasyonlar temelinde inceler (Büyüköztürk,
2009). KMO ve Barlett test değerleri veri setinin faktör analizi için uygun olduğunu göstermektedir.
Faktör analizi sonucunda birinci bileşene ait özdeğerin ikinci bileşene ait öz değerden en az üç kat
yüksek olması ve ikincisi ile daha sonrakiler arasında çok fazla bir farkın olmaması ölçeğin tek
boyutlu olduğunu göstermektedir (Lord, 1980, Akt. Duyan ve Gelbal, 2008). Ölçeğin tek boyutlu
olup olmadığına, birinci boyutta bulunan maddelerin faktör yüklerine bakarak da karar verilebilir.
Birinci boyutta faktör yükü yeterince yüksek olan maddeler alınarak tek boyutlu bir ölçek elde etmek
mümkün olabilir (Duyan ve Gelbal, 2008). Tablo 3’te verilen madde faktör yükleri ölçeğin tek
boyutlu olduğunun bir göstergesidir. Açımlayıcı faktör analizi sonucunda, senaryolarda toplam
varyansın açıklanma yüzdesinin yüksekliği ve madde faktör yüklerinin yüksekliği nedeniyle,
GYDSBE Ölçeği’nin ölçmek istediği yapıyı ölçebildiği ve tek boyutlu olduğu söylenebilir. Alt grup
-üst grup karşılaştırmasında tüm senaryoların ayırt edici olduğu görülmüştür. Yapılan güvenirlik
analizi sonucunda GYDSBE Ölçeği senaryolarının iç tutarlık katsayıları ölçeğin orijinalinin iç
tutarlık katsayılarına benzer şekilde, 0.815-0.965 arasında bulunmuştur. Madde korelasyon
katsayılarının, maddelerin ayırıcılığı için yeterli olması ve iç tutarlık katsayılarının yüksek olması
nedeniyle GYDSBE Ölçeği’nin güvenilir olduğu söylenebilir. GYDSBE Ölçeği’nin bu yapısal
özellikleri ile bilişim etiği araştırmalarında ve bilişim etiği öğretimi uygulamalarında
kullanılabileceği düşünülmektedir.
6. Kişisel Sonuç
Araştırma İngilizce metni Türkçeye anlam açısından en yakın şekilde çevirmek olduğu için
güvenilirlik ve geçerliliğin önemli olduğu bir makaledir.
Araştırma yapılırken dil ve alan uzmanlarının görüşlerinin de alınarak desteklenmesi geçerlilik ve
güvenilirlik açısından onaylandığı için araştırmanın işe yarar olduğunu düşünüyorum.
İngilizce ve Türkçe yazılan metinlerin birbiriyle ilişkilerinin anlamlı olmasının da araştırma açısından
güvenilirliğini arttırdığını söyleyebiliriz.
Bu eser Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.
Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi’nden 1991 yılında mezun olduktan sonra Uşak Endüstri Meslek Lisesi’nde Teknik öğretmen olarak göreve başladı. 1993 Yılında Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Eğitim Bölümünde araştırma görevlisi olarak akademik çalışmalara başladı. 1998 yılında M.Ü. Teknoloji Eğitimi Yüksek Lisansı, 1999 yılında İ.Ü. İşletme Davranış Bilimleri Yüksek lisans tezlerini vererek başarıyla mezun oldu. 2001 yılından itibaren Marmara Üniversitesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri bölümünde öğretim görevlisi olarak çalışmaya devam etmektedir. Yürüttüğü dersler arasında temel bilgisayar eğitimi, bilgisayar donanımı, bilgisayar ağları ve haberleşme, işletim sistemleri, web tabanlı programlama, açık kaynak kodlu yazılımlar, uzaktan eğitim, içerik geliştirme, eğitim yönetim sistemleri dersleri yer almaktadır. 2011-2016 yılları arası Atatürk Eğitim Fakültesi ve birimleri internet sayfaları, 2013-2015 yılları arasında Marmara üniversitesi internet sayfaları ve akademik idari birimler web sayfaları koordinatörü olarak görev yapmıştır. Çok sayıda seminer ve konferansta bildiri sunmuş, konuşmacı olarak katkı sağlamış, düzenleme ve yürütme kurullarında görevler almıştır. Akademik dergi, kongre, sempozyum, kurumsal ve kişisel web sayfaları hazırlayarak yayınlamıştır. ISO 27001 Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi Baş Denetçi Sertifikası sahibidir.
