MAKALE İNCELEME: Eğitim Teknolojileri Uzmanları İle Bilgisayar Etiğine Yönelik Nitel Bir Araştırma

UYSAL, Ö., & KUZU, A. (2016). EĞİTİM TEKNOLOJİLERİ UZMANLARI İLE BİLGİSAYAR ETİĞİNE YÖNELİK NİTEL BİR ARAŞTIRMA. Journal of International Social Research, 9(43).

MAKALE ERİŞİM ADRESİ

https://www.sosyalarastirmalar.com/articles/qualitative-research-for-computer-ethics-with-educational-technologiesexperts.pdf

GİRİŞ

Eğitim süreci; öğretmen, eğitim programı ve eğitim ortamı, eğitimde teknoloji gibi birçok unsurdan oluşmaktadır. Günümüzde, eğitim niteliği kalitelisinin daha iyi noktalara taşınması için özellikle bu unsurların ayrı ayrı iyileştirilmesi gerekir (Arı ve Yılmaz, 2015: 906).
Günümüzde eğitimde teknoloji entegrasyonu sayesinde yüz yüze eğitim ve uzaktan eğitim de eğitimde niteliğin artırılması amacıyla bir arada kullanılmaktadır. Öğrenme yönetim sistemlerinden hem yüz yüze eğitimde hem de uzaktan eğitimde bir öğrenme platformu olarak yararlanılmaktadır.
Örgün eğitim programlarının artmasının yanında uzaktan eğitim programları da kendilerini yenilemekte, farklılaşmakta ve sayıları artmaktadır (Allen ve Seaman, 2014: 15; Allen ve Seaman, 2010: 2; Sloan-C, 2002).
Eğitim teknolojileri uzmanları sürekli artan etik sorunlar ile karşı karşıya kalma durumu içerisinde kalmışlardır. Bu sorunlar, alanyazında bilgisayar etiği kapsamında incelenmekte ve değerlendirilmektedir.
“Ahlak” kelimesi için uygun anlam “ilgilenmek” veya “doğru ve yanlış arasındaki farkı ayırabilmektir”. Bu tanımlardan, etik çalışmasının “doğru” ve “yanlışı” ayırt edecek yolların belirlenmesi olduğunu görülür (Bowyer, 1996: 2).
Moor (1985: 267)’a göre bilgisayar etiği; sürekli gelişen bilgisayar teknolojileri ile ilişkili olarak gerçekler, kavramsallaştırmalar, politikalar ve değerler arasındaki ilişkileri ele alan dinamik ve karmaşık bir çalışma alanıdır.
Mason (1986) tarafından bilgi çağının dört etik sorunu olarak belirtilen İngilizce karşılıkları PAPA sözcüğünü oluşturan Fikri Mülkiyet, Doğruluk, Gizlilik ve Erişim bağlamında yürütülmüştür.
Ming ve arkadaşları da (2015: 364) fikri mülkiyeti, bireylerin istekle ya da zorla verdikleri bilgiler olarak tanımlamaktadır.
Bilgisayar etiği sorunları içerisinde en çok karşılaşılan ve en karmaşık konu ise fikri mülkiyet hakları sorunudur (Mason, 1986: 9).
Ming ve arkadaşları da (2015: 364) doğruluğu; bahsi geçen bilginin geçerlik, kesinlik ve saflığı ile ilgili görmektedir.
Gizlilik, düşünce, duygu, inanç, korku, plan ve fanteziler gibi kişisel bilgileri başka insanlardan saklama yeteneğidir. Gizlilik aynı zamanda bu bilgilerin başkaları ile ne zaman ve nasıl paylaşılacağını da gösterir (Ming ve arkadaşları, 2015: 364, Woodbury, 2003: 163).
Ming ve arkadaşları da (2015: 364) erişimi, başka bir kaynaktan bilgi veya veri toplamak için hak veya yetki olarak ifade etmişlerdir.

ARAŞTIRMANIN AMACI

Bu araştırmada, Eğitim Teknolojileri Uzmanı olan öğretim elemanlarını bilgisayar etiği konusundaki görüşleri, fikri mülkiyet, doğruluk, gizlilik ve erişim bağlamında karşılaştıkları sorunlar ve bu sorunlara karşı çözüm önerilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu genel amaç doğrultusunda çalışmanın problem cümleleri şu şekilde belirlenmiştir:

Eğitim teknolojileri uzmanlarının bilgisayar etiğine ilişkin görüşleri nelerdir?
Eğitim teknolojileri uzmanlarının
1. fikri mülkiyet
2. doğruluk
3. gizlilik ve
4. erişebilirlik bağlamında karşılaştıkları sorunlar nelerdir?
Eğitim teknolojileri uzmanlarının
1. fikri mülkiyet
2. doğruluk
3. gizlilik ve
4. erişebilirlik bağlamında çözüm önerileri nelerdir?

YÖNTEM

ARAŞTIRMA MODELİ

Araştırma nitel araştırma yöntemi olan görüşme yöntemi ile yapılmaktadır. Bu yöntemde katılımcılar ile birebir görüşmeler yapılmıştır. Uzmanlar tarafından düzenlenmiş soruları cevaplamaları istenmiştir.

EVREN ÖRNEKLEM / ÇALIŞMA GRUBU

Katılımcıların belirlenmesinde amaçlı örnekleme yöntemine başvurulmuştur. Araştırmaya katılmaya istekli öğretim elemanları katılımcı olarak belirlenmiştir.
Araştırmanın katılımcılarını eğitim teknolojileri uzmanları oluşturmaktadır. Katılımcıların üçü erkek ve üçü bayandır. Katılımcılar aynı bölümde öğretim elemanı olarak görev yapmaktadır.
Görüşlerin aktarılmasında gizlilik ilkesi kapsamında katılımcılara ait katılımcı numaraları verilmiştir. Örneğin 1 numaralı katılımcının görüşleri bildirilirken 1K ifadesi kullanılmıştır.

VERİ TOPLAMA ARACI

Veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen dokuz adet sorudan oluşan bir görüşme formu hazırlanmıştır.
Bu formun araştırma sorularını yanıtlayabilecek sorulardan oluşup oluşmadığını belirleyebilmek amacıyla alandan dört uzmanın görüşüne başvurulmuş ve uzmanların görüşleri doğrultusunda düzeltilerek uygulamaya hazır hale getirilmiştir.

VERİLER ve TOPLANMASI / UYGULAMA SÜRECİ

Araştırmada dokuz adet görüşme sorusunun tamamı değerlendirmeye alınmıştır.
Katılımcıların araştırma kapsamındaki görüşlerini belirlemek amacıyla kendileriyle yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmıştır. Görüşmeler her bir katılımcı ile ayrı ayrı ve kendileri ile birlikte belirlenen yer ve zamanlarda gerçekleştirilmiştir.

VERİLERİN ANALİZİ

Araştırmada elde edilen verilerin çözümlenmesinde tümevarım analizinden yararlanılmıştır.
Bu yöntemde betimlenen, yorumlanan, neden-sonuç ilişkileri irdelenen verilerden elde edilen sonuçlar, görüşülen bireylerin görüşleri doğrudan alıntılar yapılarak açıklanır.
Bu çalışmada araştırmacılar ses dosyası halindeki yarı yapılandırılmış görüşme verilerini önce yazılı hale getirmişler ve bunları görüşme formlarına geçirmişlerdir.
Görüşülen her birey için kodlama anahtarları doldurulduktan sonra, kodlama anahtarının tutarlığını karşılaştırılmış. Güvenirlik için “Güvenirlik=Görüş Birliği/(Görüş Birliği+Görüş Ayrılığı)” formülünden yararlanılmıştır (Miles ve Huberman, 1994).
Temalar için güvenirlik çalışmasında her soru için katsayı .70’den büyük bulunduğundan işaretlemelerin güvenilir olduğu sonucuna varılmıştır.

BULGULAR ve TARTIŞMA

BULGULAR

Katılımcıların karşılaştıkları ya da yaşadıkları fikri mülkiyet sorunları ile ilgili soruya verdikleri yanıtlar fikri mülkiyet bağlamındaki sorunlar ve bu sorunların nedeni iki tema altında toplamıştır.
Sorunlar temasında; Akademik çalışmaları kaynak göstermeden kullanma, lisanssız yazılım kullanma ve belgelere izinsiz erişim sorunları yer almaktadır. Katılımcılar bu sorunların nedeni olarak; sayısal ortamdaki bilgilerin kolay kopyalanmasını, ekonomik yetersizlikleri ve eğitim eksikliklerini göstermiştir.
Kuzu (2009: 98) yaptığı araştırma kapsamında ekonomik problemlerin, fikri mülkiyet boyutunda yapılan ihlallerin bir nedeni olduğunu ifade etmiştir. Konu ile ilgili olarak Gros ve Mair (2001) tarafından verilen “Napster” örneği de mutlaka incelenmelidir.
Katılımcılar hemen hemen karşılaşılaşılan tüm sorunlara yönelik belki de kendilerinin de eğitimci olmaları nedeniyle eğitim çözümünü önerdikleri görülmüştür.
- “Dolayısıyla fikri mülkiyette insanlar, bilgisayar etiğini öğrendikçe onu uygulamaya çok daha fazla koymaya başladıkça fikri mülkiyet olayını da… rahatlıkla çözeceklerdir bu insanlar fikri mülkiyet olayını ve insanlar bilgiyi çok rahat bir şekilde paylaşacaklardır.”
Ekonomik yetersizlikler ve eğitim eksikliği nedeniyle yaşanabilen sorunlara karşı da ekonomik ve eğitim merkezli çözümler geliştirilmesi gerektiği katılımcılar tarafından ifade edilmiştir.
Hukuki önlemlerin alınmasının yanında bireysel önlemlerin de alınması ve yanlışa davetiye çıkartılmaması gerekmektedir.
- “Başta çözüm önerisi yasal yaptırımlar getirilmesi gerekiyor…”[1K]
Bireysel önlemler temasında belirtilen çözüm önerileri; davranışlar ile örnek olunması, eleştirel ve sorgulamacı bakış ve konuya ilişkin hatırlatmalarda bulunma olarak belirlenmiştir.
Bilgisayar etiği eğitiminin fikri mülkiyet sorunlarına çözüm olabileceği tüm katılımcılar tarafından belirtilmiştir.
Katılımcıların doğruluk bağlamında karşılaştıkları ya da yaşadıkları sorunların belirlenmesi amacıyla sorulan soruya verdikleri yanıtlar doğrultusunda doğruluk bağlamındaki sorunlar ve bu sorunların nedeni iki tema altında toplamıştır.
Sorunlar temasında; internet ortamındaki yanlış bilgiler ve internet ortamındaki bilgi doğruluğunun sorgulanmaması sorunları yer almaktadır.
- “İnternette ulaşılan her bilgi doğru bilgi değil. İnternette ulaşılan yani çok fazla bilgiye ulaşıyorsunuz ama internette yayınlanan her bilgi doğru mudur değil midir bu konu hakkında çalışma yapan veya bu konu için onay veren herhangi bir kurum yok. Herkes istediği bilgiyi istediği şekilde yayınlıyor. Çok fazla yanlış bilgilerle de karşılaşabiliyoruz…”[6K]
Bilgi doğruluğunun uzmanlar tarafından denetlenmesi önerisi şöyle vurgulanmıştır:
- “…internetten yayınlanacak bilgilerin işte düşündüğüm zaman hakem kurulu gibi bir kurul olabilir.” [6K]
Doğruluk bağlamında da bilgisayar etiği eğitimi bir çözüm olarak önerilmiştir.
Katılımcıların gizlilik bağlamında karşılaştıkları ya da yaşadıkları sorunların belirlenmesi amacıyla sorulan sorulara verdikleri yanıtlardan gizlilik bağlamındaki sorunlar ve bu sorunların nedeni olarak iki tema altında toplamıştır. Sorunlar temasında; heklenme ve kişisel bilgilere erişme sorunları yer almaktadır.
Bir katılımcı, sorunların nedeni olarak gösterilen virüslere karşı virüs koruma programı kullandığını şu cümle ile bildirmiştir:
- “virüs koruma programlarıyla benim kişisel bilgilerimi almak isteyen kişilere karşı önlemler alıyorum.”[3K]
Katılımcıların görüşleri doğrultusunda gizlilik bağlamındaki sorunlara yönelik çözüm önerileri; güvenlik önlemleri, hukuki çözümler ve bilgisayar etiği eğitimi temaları altında toplanmıştır.
Bilgisayar teknolojileri kendini sürekli olarak yenileyen bir teknolojidir. Bu nedenle gelişen yeni teknolojilerin toplumda etik anlamda oluşturabileceği sorunlara yönelik hukuki kuralların da belirlenmesi gerekmektedir. Bu nedenle hukuk kurallarını düzenleyen görevlilerin bu gerçeği dikkate alması caydırıcılık anlamında yararlı olacaktır.
Katılımcıların erişim bağlamında karşılaştıkları ya da yaşadıkları sorunların belirlenmesi amacıyla sorulan soruya verdikleri yanıtlar iki temada toplanmıştır.
Sorunlar temasında; arama stratejilerinin bilinmemesi, araştırmaların internet ortamına aktarılmaması, öğrencilerin ödevlerini internetten kopyalaması, bilgiye erişimde fırsat eşitliğinin sağlanamaması, erişilen sitedeki yanlış bilgiler yer almaktadır.
Sorunların nedenleri temasında; ekonomik yetersizlikler, yabancı dil yetersizliği, ülkeler arasındaki alt yapı ve gelişme farklılıkları yer almaktadır.
Teknoloji eşitliğinin sağlanması ile bilgiye erişimde fırsat eşitliği de sağlanmış olacaktır.
Katılımcıların görüşleri doğrultusunda erişim bağlamındaki sorunlara yönelik çözüm önerileri altı tema altında toplanmıştır. Bu temalarda; bilgiye erişimde fırsat eşitliği, bireysel çözümler, kurumsal çözümler, fikri mülkiyete saygı, ekonomik önlemler ve bilgisayar etiği eğitimi yer almaktadır.
Mason (1986: 10) bilgi toplumunda, bir vatandaşın bilgi okur-yazarı olabilmesi için sahip olması gereken niteliklerden birini bilgiye erişme becerisi olarak belirtmiş ve şöyle devam etmiştir.
- “Bilginin kendisine erişebilmelidir. Bu gereksinim bizi mülkiyet sorununa geri döndürmekte ve ayrıca sosyal ekonomi için de bir problem olmaktadır.”
Bu bağlamda erişilen bilgilere fikri mülkiyet anlamında saygılı olmak ve erişim için yeterli ekonomik şartlara sahip olmak gerekmektedir.

TARTIŞMA VE SONUÇ

Elde edilen bulgular değerlendirildiğinde;

Eğitim teknolojileri uzmanlarının Mason (1986) tarafından bilgi çağının dört sorunu olarak gösterdiği fikri mülkiyet, doğruluk, gizlilik ve erişim bağlamında bilgisayar etiği ilgili sorunlara yönelik görüşleri ve çözüm önerileri belirlenmeye çalışılmıştır.
Katılımcılar belirtilen bağlamlardan en az bir tanesi ile sorun yaşadıklarını belirtmiş ve çevrelerindeki insanların yaşadıkları sorunları da düşünerek çözüm önerileri sunmuşlardır.
Mason (1985, s.266) tarafından belirtildiği gibi bilgisayar etiğine ilişkin yaşanan sorunların, politika boşluklarından kaynaklandığı katılımcılar tarafından da ifade edilmiştir.
Katılımcılar fikri mülkiyet bağlamında akademik çalışmaları kaynak göstermeden kullanma, lisanssız yazılım kullanma ve belgelere izinsiz erişim sorunu olduğunu belirtmiş ve bu sorunların kaynağı olarak sayısal ortamdaki bilgilerin kolay kopyalanmasını, ekonomik yetersizlikleri ve eğitim eksikliklerini göstermişlerdir.
Fikri mülkiyet bağlamındaki sorunlara yönelik katılımcılar; hukuki çözümler, bireysel önlemler, ekonomik önlemler ve bilgisayar etiği eğitimi temaları altında çözümler önermişlerdir.
Mason’ın (1986) belirttiği gibi, bilgi sahibi olmak için gerekli bilgi düzeyi ve yeterli ekonomik duruma sahip olmak gerekmektedir. Bu durumda ekonomik yetersizlik nedeniyle bilgiye erişim olanağı kısıtlanan insanlar, etik olmayan yöntemlere başvurabilmektedir.
Katılımcılar doğruluk bağlamında internet ortamındaki yanlış bilgiler ve internet ortamındaki bilgi doğruluğunun sorgulanmaması sorunu olduğunu belirtmiş ve bu sorunların kaynağı olarak bilgi doğruluğunun denetlenmemesini ve internetteki bilgilerin doğruluğuna güvenilmesini göstermişlerdir.
Kuzu (2009: 101) doğruluk bağlamında problemlere çözüm önerisi olarak güvenlik önlemleri, hukuki önlemler ve kritik bakış temalarını ortaya koymuştur.
Katılımcılar gizlilik bağlamında heklenme ve kişisel bilgilere erişme sorunu olduğunu belirtmiş ve bu sorunların kaynağı olarak virüs programlarını göstermişlerdir. Gizlilik bağlamındaki sorunlara yönelik katılımcılar; güvenlik önlemleri, hukuki çözümler ve bilgisayar etiği eğitimi temaları altında çözümler önermişlerdir.
Erişim bağlamındaki sorunlara yönelik katılımcılar; bilgiye erişimde fırsat eşitliği, bireysel çözümler, kurumsal çözümler, fikri mülkiyete saygı ve ekonomik önlemler temaları altında çözümler önermişlerdir.
Kuzu (2009: 106) erişim bağlamındaki problemlere çözüm önerilerini ekonomik önlemler, kurumsal çözümler ve bireysel çözümler başlıkları altında vermiştir. Bireysel çözümler ile de daha çok kişisel gelişim ifade edilmiştir.

SONUÇ VE ÖNERİLER

Bilgisayar etiği eğitimi, araştırma kapsamındaki tüm bağlamlarda yaşanan sorunlar için çözüm önerisi olarak gösterilmiştir. Bu öneri doğrultusunda okullarda bilgisayar etiği eğitimi verilmelidir.
Ayrıca görevlerini bilgisayar kullanarak yapan meslek grupları başta olmak üzere meslekleri bilgisayar kullanmayı gerektiren insanlar için de bilgisayar etiği eğitimleri verilmelidir.
Bilgisayar etiği, teknoloji etiği, internet etiği, bilişim etiği gibi kavramların ana temasını oluşturan etiğin ihlal edilme nedenleri belirlenerek gerekli önlemler alınmalıdır.
Sosyal medyada karşılaşılan etik problemlerin minimize edilmesi için bu alana yönelik gerek akademisyenler, gerek öğrenciler ve gerekse sosyal medyayı yoğun olarak kullanan vatandaşlar ile araştırmalar yapılması ve yaşanan sorunlara çözümler ortaya konması gerekmektedir.
Ülkeler arasındaki alt yapı ve gelişme farklılıkları araştırmada katılımcılar tarafından bilgiye erişimde yaşanan sorunların nedeni olarak gösterilmiştir. Gerçekten de ülkelerin ekonomik seviyeleri bilgiye erişim kaynaklarının çeşitlenmesinde önemli bir rol oynadığı görülmektedir.

İNCELEME SONUÇLARI VE ÖNERİLER

Bu araştırmada, eğitim teknolojileri uzmanlarının bilgi çağıyla birlikte ortaya çıkan fikri mülkiyet, doğruluk, gizlilik ve erişim bağlamındaki bilgisayar etiği sorunlarına yönelik görüşleri ve çözüm önerileri ele alınmıştır. Katılımcılar da bu sorunları doğrulamış ve çözüm önerileri sunmuştur.

Buna göre, bilgisayar etiği eğitimi, bu sorunların çözümü için önemli bir faktör olarak görülmektedir. Bu eğitimlerle bireylerin bilgi sahibi olmaları, bilgiye erişimde fırsat eşitliği sağlanması ve etik davranışlar sergilemeleri amaçlanmaktadır. Bu nedenle, eğitim kurumları ve işletmeler, bilgisayar etiği eğitimlerini programlarına dahil etmeli ve bireyleri bilinçlendirmelidir. Ayrıca, bu eğitimlerin daha geniş kitlelere ulaşması için çevrimiçi eğitimler de düzenlenebilir.

Bunun yanı sıra, hukuki çözümler, ekonomik önlemler, bireysel önlemler ve kurumsal çözümler gibi çeşitli yöntemler de sorunların çözümüne katkı sağlayabilir. Özellikle, fikri mülkiyet haklarına saygı gösterilmesi, bilginin doğruluğunun denetlenmesi, kişisel bilgilerin korunması ve bilgiye erişimde fırsat eşitliği sağlanması önemlidir.

Sonuç olarak, bilgisayar etiği sorunlarına karşı alınacak önlemler için çok yönlü bir yaklaşım gerekmektedir. Bu sorunlarla mücadele etmek için hem bireysel olarak hem de toplumsal olarak hareket etmeli ve bilinçli bir şekilde davranmalıyız.

Bu eser Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.

Cahit Cengizhan

Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi’nden 1991 yılında mezun olduktan sonra Uşak Endüstri Meslek Lisesi’nde Teknik öğretmen olarak göreve başladı. 1993 Yılında Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Eğitim Bölümünde araştırma görevlisi olarak akademik çalışmalara başladı. 1998 yılında M.Ü. Teknoloji Eğitimi Yüksek Lisansı, 1999 yılında İ.Ü. İşletme Davranış Bilimleri Yüksek lisans tezlerini vererek başarıyla mezun oldu. 2001 yılından itibaren Marmara Üniversitesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri bölümünde öğretim görevlisi olarak çalışmaya devam etmektedir. Yürüttüğü dersler arasında temel bilgisayar eğitimi, bilgisayar donanımı, bilgisayar ağları ve haberleşme, işletim sistemleri, web tabanlı programlama, açık kaynak kodlu yazılımlar, uzaktan eğitim, içerik geliştirme, eğitim yönetim sistemleri dersleri yer almaktadır. 2011-2016 yılları arası Atatürk Eğitim Fakültesi ve birimleri internet sayfaları, 2013-2015 yılları arasında Marmara üniversitesi internet sayfaları ve akademik idari birimler web sayfaları koordinatörü olarak görev yapmıştır. Çok sayıda seminer ve konferansta bildiri sunmuş, konuşmacı olarak katkı sağlamış, düzenleme ve yürütme kurullarında görevler almıştır. Akademik dergi, kongre, sempozyum, kurumsal ve kişisel web sayfaları hazırlayarak yayınlamıştır. ISO 27001 Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi Baş Denetçi Sertifikası sahibidir.

cahitcengizhan.com

Cahit Cengizhan

MAKALE İNCELEME: Eğitim Teknolojileri Uzmanları İle Bilgisayar Etiğine Yönelik Nitel Bir Araştırma

MAKALE ADI

YAZAR(LAR)

MAKALE KÜNYESİ (APA STANDARDI)