Etik Eğitimi: Öğretmen ve Öğrenciler İçin Öneriler

İÇİNDEKİLER

Giriş

• Etik eğitimin amacı
• Etik eğitiminde içsel ve dışsal kontrol
• Etik eğitimi
• Okullarda etik eğitimi
• Okullarda öğrencilerin etik eğitimi: karakter eğitimi
• Karakter eğitiminin altı temeli
• Öğrencilerin etik eğitiminde öğretmenin rolü

Sonuç
Kaynakça

GİRİŞ

Her birey, doğduğu andan ölümüne kadar bir topluluk içinde yaşamak zorundadır. Eğitim, yaşam boyunca bireyin davranışlarında kendi yaşantıları yoluyla, kasıtlı olarak istendik yönde davranış değişikliği meydana getirme sürecidir. Eğitimin bu kadar uzun bir sürece ve kapsama sahip olması bazı sorunlara neden olmuştur. Bunlardan biri eğitimin etik boyutudur.

Okullar, bireylerin gelişiminde en önemli kurumdur. Topluma faydalı ve doğru kararları kendisi alan bireyleri yetiştirmek için vazgeçilemez bir kurumdur. Akıl yürütmeyle ilgilenen bu kurum, bireylerin kendilerinin yargı üretebilmelerini sağlar. Öğrencilere öğretilen etiğin dışında bu kurumlarda meslek etiği öğretimi de önemli bir konudur. Bu makalede etik konusunu ele aldım. Kurumlarda etik nasıl olmalıdır? Etik eğitimi nedir? Etik eğitiminin amacı nedir? Etik eğitiminde öğretmenin rolü nedir? Sorularının yanıtlarına bu araştırmada ulaşılmaya çalışıldı.

ETİK EĞİTİMİN AMACI

Etik eğitimin amacı, bireyin içinde yaşadığı toplumun kurallarının ötesinde, akıl yürüterek ideal bir toplumun hangi ilkeler üstüne kurulabileceği sorunları ile ilgilenmektedir.

Etik eğitimin amacı, insanların kendi kendine yargı yapabilmesini sağlamaktır. Her insan kendi fikri ile karar verebilmelidir. Meslek etiği eğitimi ise iki düzeyde ele alınır. Bunlardan biri mesleğin etik değerlerinin kazandırıldığı hizmet öncesi eğitim programları diğeri ise hizmet içi programlarıdır.

Etkili biçimde gerçekleştirildiğinde etik eğitimi üç amacın gerçekleştirilmesini sağlar (Kirrane, 1990):

1. Etik eğitimi insanların kararlarda etik bir boyut olduğunu kavramalarına yardım eder.
2. Etik eğitimi bireylerin kişisel, örgütsel ve başkalarına ait değerleri anlamalarını sağlar.
3. Etik eğitimi, değerlerin iş yaşamındaki farklı seçenekler üzerindeki etkilerini tartmalarına yardım eder.

Etik Eğitiminde İçsel ve Dışsal Kontrol

Dışsal kontrol, genellikle tepkiseldir. Yasalar ve kurallarla ilgilidir. Bazı durumlarda olumsuz olduğu gözlenmiştir.

Diğer yandan içsel kontrol ise 2 kısımda incelenir. Bunlardan biri olan etik muhakeme, bireylerin etik kararlar vermede kullandığı bir yöntemdir. Diğeri ise ahlaki karakterdir. Bu ise, bireyin eyleme geçmeden önce etik muhakeme için davranışların geliştirilmesini gerekli tutar.

Carol Lewis, etik eğitimini itaat etiği ve doğruluk etiği olarak ele almıştır. Buna göre itaat etiği, bireyin görevlerinin gözlenebilir ve kontrol edilebilir olmasıdır. İtaat etiğinin amacı kurallara itaat üzerine kuruludur. Kurumlarının kurallarının öğretilmesi için kullanılır.

Öte yandan doğruluk etiği ise, çalışanların neyi yapıp yapmayacaklarını kendilerinin karar verebilecekleri ahlaki muhakeme sürecine sahip olabilmeleridir. Kişisel sorumluluk temeldir. Kontrol söz konusu değildir ve gönüllü çalışmalara dayalıdır.

İtaat ve doğruluk etiğinin bazı sınırlılıkları vardır. Bunlar (Ekins, 1994):

1. Çalışanların en az çabaya göre davranmasına yol açabilir.
2. Yasal olan davranışlar doğru olmayabilir.
3. Etik davranışlara teşvik eder fakat etik olmayan davranışların üzerinde durmaz.
4. Yalnızca bireylerle ilgilidir. Kurumların ne yapması gerektiği belirtilmemiştir.

Yapılan bazı araştırmalar sonucunda bu iki yaklaşıma şu sorular yöneltilmiştir:

1. Etik eğitimi, sadece birey hedef alındığında başarılı olur mu?
2. Eğer kamu kurumları, çalışanların etik kurallara uygun davranmasını desteklemiyorsa, çalışanlardan etik davranışlar sergilemesi nasıl beklenebilir?

ETİK EĞİTİMİ

Eğitim; bireylerde istendik davranış değişiklikleri meydana getirme sürecidir ve eğitimin kendisi etik bir çabadır.

Kurumlarda etik kültürünün ve etik davranış ilkelerinin yerleştirilmesi, geliştirilmesi için insanların tutum ve davranışlarını değiştirmek, iyileştirmek ancak eğitimle olur. Cezalandırma ve idari tedbirlerin, iyi kamu yönetiminin verilmesinde ve yolsuzlukların önlenmesinde yetersiz kaldığı görülmüştür. Etik, yönetimdeki kalitenin artması ve kamudaki yolsuzlukların önlenmesi gibi amaçlara ulaşmak için iyi bir araçtır.

Catron ve Denhardt’a göre etik eğitimi programlarının şu amaçları gerçekleştirmesi beklenmektedir(Catron & Kathryn, 1994):

1. Bireylerde meslek alanında yaşanan etik sorunlara ilişkin duyarlılık geliştirmek.
2. Etik kararların verilmesinde analitik beceriler kazandırmak.
3. Kamu hizmetlerinde görev alacak bireyleri, kişisel sorumluluk ve ahlaki yükümlülüklerin üstlenmesi konusunda eğitmek.
4. Ahlak felsefesini geliştirmek.
5. Yöneticinin etik açıdan yerine getirmesi gereken rollerin gücünü ve önemini tanıtmak.
6. Kamu hizmetlerinde etik davranışları beslemek ve karakter gelişimine yardımcı olmak.
7. Ahlak felsefesi ve politik düşüncede, batılı gelenekleri yerleştirmek.
8. Kamu yönetiminde etik standartlar hakkında bilgi kazandırmak.
9. Bireyler arasındaki görüş ve anlayış farklılıklarına karşı hoşgörü geliştirmek.
10. Anayasal çerçevede, kamu yönetiminin demokratik değer ve yükümlülükleri hakkında bilgi vermek.
11. Etik ilkeleri öğretmek.
12. Çıkar çatışmaları, örgütsel normlar ve kurallar hakkında bilgi vermek.
13. Örgütsel kültür ve bürokratik normlar hakkında bilgi vermek.
14. Bir lider olarak etik davranışlar sergilemenin önemi ve etik sorunların çözümü konusunda beceri kazandırmak.

Etik eğitimi, bireylerin nasıl davranıp davranmaması gerektiği üzerine kuruludur. Bireylerin kendi iradeleriyle nasıl davranmaları gerektiğine karar verebilmelerini sağlar.

OKULLARDA ETİK EĞİTİMİ

Teknolojinin etik biçimde kullanımı ve kişilerin uygun etik kararlar verebilmelerini sağlayabilecek somut politikalar geliştirmelerini sağlamak için gerekli eleştirel analizleri yapabilecek biçimde eğitilmeleri büyük önem taşımaktadır (Lisman, 1998).

Kohlberg, bireylerin bağımsız olarak kabul ettikleri ancak etik tartışmalarla uyarılan çatışmaların, öğrencilerin daha eleştirel ve karmaşık bir etik düşünce sistemi geliştirebilecekleri etik ikilemlerin kullanılmasını önermiştir (Lisman, 1998).

Amerikan okullarında verilen etik eğitiminde, geçtiğimiz yüzyılın son yarısında birbirini izleyen üç hareket göze çarpmaktadır. Bunlar; değerlerin netleşmesi ve kendine saygı geliştirme gibi etkileyici yaklaşımlar, etik karar verme ve karakter eğitimi hareketleridir (Johnson, 1999).

Bireysel kendini yansıtma yaklaşımı, hiçbir değeri empoze etmeden, değerler üzerinde bireylerin kendilerini yansıtmalarını amaçlıyordu. Kendine saygı geliştirme yaklaşımı ise bireylerin doğal olarak sahip oldukları erdemler, bireyin kendine ve başkalarına karşı güçlü bir saygı geliştirmelerini sağlamak üzerine kuruluydu. Etik karar verme yaklaşımında, öğrencilerin etik ilkeler ve bu ilkelerin ikilemlere uygulanması üzerinde odaklanması amaçlanmıştır. Karakter eğitimi yaklaşımı ise etik davranmak için gerekli olan başa çıkma becerilerinin geliştirilmesi ve kullanılması için pusula görevi üstlenecek özelliklerin geliştirilmesini sağlamayı amaçlıyordu (Johnson, 1999).

Etik eğitiminde en çok kullanılan beş teknik şunlardır: Küçük grup tartışmaları, örnek olay incelemeleri, karar verme senaryoları, araştırma raporları ve konferanslar. Bunları; rol oynama, öz-değerlendirme, videolar/filmler, misafir konuşmacılar, simülasyonlar, biyografiler, alan çalışmaları ve son olarak çoklu bilgisayar materyalleri izlemektedir.

OKULLARDA ÖĞRENCİLERİN ETİK EĞİTİMİ: Karakter Eğitimi

Okullarda öğretmenlere etik, öğrencilere karakter eğitimi verilmelidir.

Öncelikle karakter ve kişilik arasındaki farklara bakalım.

Karakter, küçük yaşlardan itibaren içinde yaşanan toplumun değer yargılarının benimsenmesi ile şekillenir. İnsan, değer yargılarını aynen alıp belli durumlarda taklit etmez. Benimsediği, kendisi ile bütünleştirdiği değerleri ilgili durumlarla karşılaştıkça kendine özgü biçimde uygular. Bu tür davranışlarda ve karakter özellikleri arasında tutarlılık vardır. Örneğin insan, hem dürüst, hem yalancı olamaz. Benimsenen değerlerle davranışlar arasında uygunluk varsa kişi karakter sahibidir.

Kişilik ise, latince personality karşılığıdır Aktörlerin kullandığı maske, persona’dan gelir. Kişilik, insanın bütün ilgilerinin, yeteneklerinin, konuşma biçiminin, tavırlarının, görünüşünün ve çevresine uyum biçiminin özelliklerini kapsar. Bu bakımdan bir insanı diğer insanlardan ayıran, onu farklı yapan, insanı kendisi kılan bütün özellikleri içerir. O halde kişilik (şahsiyet) bir insanın kendine özgü özelliklerinin ortaya koyduğu hâl, hareket, tavır olarak tanımlanabilir (ayseustunol.blogspot.com, 2013).

Kısacası karakter, tecrübelerin yansıması iken kişilik ise biyoloji ve çevredir.

Bir kişinin değerleri, onun karakterinin şekillenmesinde en etkili unsurdur. Bireyin içselleştirdiği değer türleri (greenville, tarih yok):

• a) Kişisel değerler: İnsanın farklı durumlarda gösterdikleri davranışlarda yansıttıkları dürüstlük, cesaret, sebat, öz disiplin, sorumluluk, dürüstlük gibi ideallerdir.
• b) Sosyal değerler: İnsanların sosyal çevrelerinde ilişki içinde oldukları kişilere karşı tutum ve davranışlarında benimsedikleri duyarlılık, saygı, empati, güvenilirlik, adalet ve farklılıklara hoşgörü gibi ideallerdir
• c) Sivil erdemler: İnsanların vatandaşlık, vatanseverlik, adalet, refah gibi topluma ve devlete karşı tutum ve davranışlardır.

Karakter eğitimi, temel insani değerlerin öğrencilere kazandırılmasıdır. Buradaki amaç, öğrencilerin etik sorumluluklarını geliştirmek ve öz disipline sahip bireyler yetiştirmektir. Öğrencilerin bilinçli seçimler yapabilmesini sağlayan bilgi ve yeteneklerin geliştirilmesini sağlamaktadır. Okulun kaçamayacağı ve vazgeçilmez bir görevdir. Öğrencilerin topluma yararlı bireyler olmasını sağlamaktadır. Okul, yaşamdan ayrı düşünülemez.
Genellikle karakter eğitiminde dört temel yaklaşımdan bahsetmek olanaklıdır (Schaps, Schaeffer, & McDonnell, September 12, 2001 ):

• Amigoluk yaklaşımı: Çok renkli posterler, bayraklar, ilan panolarında her ay bir değer ya da erdemin ön plana çıkarılması, canlı sabah duyuruları, ara sıra güdüleyici toplantılar düzenlenmesi, bir iyilik nedeniyle başarı kazanmış kişilerle ilgili toplantılar gibi etkinlikleri içerir. Böylece sürekli iyimserlik içeren düşüncelerin ortaya çıkarılması yoluyla öğrencilerde doğruyu ve iyiyi yapmaya karşı bir bağlılık geliştirmesi hedeflenir.

• Övgü ve ödül yaklaşımı: Skinner’in «olumlu pekiştireç» kavramını temel alır. Öğrencilerin iyi şeyler yaparken yakalamayı amaçlar ve onları bu iyi davranışlarından dolayı övmeyi, ayrıcalıklı kılmayı ve ödüllendirme yöntemini kullanır. Övgü ve ödül önemlidir.

• Tanımla ve doldur yaklaşımı: Öğrencilerden bir değerler listesini ezberlemeleri ve her birini tanımlamaları beklenir.

• Formalitelere uymaya zorlama: Okul, öğrencilerin bütün kurallara uymasını ister ve sergilemesi gereken davranışları kontrol eder.

Bu dört yaklaşım da anlık davranış değişiklikleri yarattığı, öğrencilerin karakter gelişiminde istenen uzun dönemli ve kalıcı etkileri yaratamadığı iddiası ile eleştirilmektedir.

KARAKTER EĞİTİMİNİN ALTI TEMELİ

• Güvenilirlik: Dürüst ol, aldatma, çalma, inanılır ol, söylediğini yap, doğru şeyi yapmaya teşvik et, iyi bir ün kazanmaya çalış, ailene, arkadaşlarına ve ülkene sadakat göster.

• Saygı: Başkalarına saygılı davran, farklılıklara hoşgörü göster, iyi davranışlar sergile, kötü dil kullanma, başkalarının duygularını göz önüne al, hiç kimseyi incitme, vurma ve tehdit etme, öfkeni yönet, anlaşmazlıkları barışçı yollarla çöz.

• Adalet: Kurallara uygun davran, aldığını geri ver ve paylaş, açık fikirli ol, başkalarının ne dediğini dinle, başkalarının aleyhine kendine üstünlük sağlama, başkalarını suçlama.

• Sorumluluk: Senden bekleneni yap, elinden gelenin en iyisini yapmaya çalış, kendini kontrol et, öz disiplinini sağla, eyleme geçmeden önce düşün ve davranışının sonuçlarını göz önüne al, seçimlerinde hesap vermeyi alışkanlık haline getir.

• İlgi ve duyarlılık: Nazik ol, sevgi dolu ve duyarlı davran, nimettarlığını ifade et, başkalarını bağışla, gerektiğinde başkalarına yardım et.

• Yurttaşlık: Toplumunu daha iyi bir yere getirmek için üstüne düşeni yap, işbirliği sağla, toplum sorunları ile ilgilen, bilgili ol, iyi bir komşu ol, yasa ve kurallara uy, yetkililere saygı göster, çevreyi koru (charactercounts.org, tarih yok).

ÖĞRENCİLERİN ETİK EĞİTİMİNDE ÖĞRETMENİN ROLÜ

Öğretmenlerin karakter eğitiminde üstlenmeleri gereken roller aşağıdaki gibi sıralanmaktadır (Urban Programs Resource Network, 2003).

• Öğrencilerin ders/konu ile tanıştırılması

• Tartışılan konu ile ilgili olarak hiçbir öğrenciye yanlılık içeren davranışlar gösterilmemesi

• Gruptaki bütün öğrencilerin tartışmalara katılması

• Gruptaki bir kişinin tartışmalarda baskın olmasının önlenmesi

• Grup üyelerinin, başkalarının bakış açılarını keşfetmeleri için sorular sorulması

• Tartışmanın sonucunda, grup üyeleri tarafından getirilen farklı bakış açılarının gözden geçirilmesi

• Öğrencilere, bilinçli ve sorumlu seçimler yapmanın yararlarını açıkça anlamalarının sağlanması konusunda yardım edilmesi

• Öğrencilerini anti-sosyal davranışlar yerine, farklı sorun çözme tekniklerini öğrenmeleri konusunda teşvik edilmesi

Öğretmenlerin okulda etik eğitimindeki katkısı temel olarak iki boyutta ele alınabilir. Birincisi, öğretmenlerin öğrencilerine değerleri öğretmesi. İkinci olarak, sınıf içerisinde etik bir örnek kişi olarak uygun davranışları sergileyerek sınıftaki etik eğitimini daha anlamlı bir biçimde sağlayabilirler.

Ahlak eğitimi, geleceğin öğretmenlerinin hazırlanmasında çocuk ve ergenlerin eğitimi kadar önemlidir.

Öğretmenler birer ahlaki figür olarak değerleri iki biçimde öğrencilerine aktarırlar(Campbell, 1997):

1. Formal olarak erdemlerin öğretilmesi ya da öğüt verme biçiminde
2. Sınıf içerisinde etik bir örnek kişi olarak öğrencilerin sınıf içindeki davranışlarını ahlak eğitimi açısından gözden geçirmeyi bir yaşam biçimi olarak görmesidir

Öğretmen eğitimi programları, öğretmen adaylarının gelecekteki rollerini anlamalarını ve etik tutumların uygulamalarındaki önemini görmelerini sağlayacak alternatif yolları geliştirmelidir. Öğrencilerin ve toplumun önünde ahlaki figür olmak, sergiledikleri mesleğin kalitesinin yükseltilmesi ve etik olarak doğru uygulamaların bir arada gerçekleştirilmesinden meydana gelir.

Sınıf içinde disiplin kurmak, sınıflarının yönetiminde etik anlayışı egemen sağlaması ve öğrencilere adil davranışları öğretecek eğitsel yöntemlerin kullanılması öğretmenlerin kifayetlerinin gelişmesini sağlar. Öğrencilere karşı eşitlik, dürüstlük gibi değerleri aşılamak sınıf içindeki etik eğitiminin etkisini arttırmaktadır.

SONUÇ

Eğitimin genel amacı, “davranış değiştirme süreci”dir. Bu nedenle etik ve eğitim arasında çok yakın bir ilişkinin olmasını sağlamıştır.

Etik, doğru davranışlarda bulunmak ve doğru biri olabilmeyi sağlamaktadır. Etik eğitimin amacı ise hiçbir zaman verilenlerle yetinmeyen, eleştirel akılla şüpheci bir şekilde olay ve olguları sorgulayan toplumsal rolünün farkında özgür insanlar yetiştirmektir. Okullarda etik eğitimi ise etik eğitimin gerçekleştiği kurumdur.

Etik, eğitimin hedefleriyle, bu hedeflere ulaşmak için kullanılan yöntem ve tekniklerle, sınavların nasıl değerlendirildiğiyle, müdürlerin veya öğretmenlerin etiksel tutumlarıyla, meslekteki ahlaki tutumlarıyla vb. gibi durumlarla yakından ilgilenerek eğitime katkı sağlamaya çalışır.

Öğretmenin neyi, ne zaman, nerede ve ne amaçla kullanacağı etik açısından çok önemlidir. Çünkü kısa vadede öğrencilerin, uzun vadede de toplumun eğitimi ve gelişimi söz konusudur.

Bu araştırma göstermiştir ki, eğitimde etik büyük öneme sahiptir. Gerekli etiksel davranışı eğitimle bütün bireyler ve kurumlar göstermek zorundadır.

Kaynakça

• (tarih yok). charactercounts.org: https://charactercounts.org adresinden alındı

• (tarih yok). greenville: https://www.greenville.k12.sc.us adresinden alındı

• (2013, Haziran 28). ayseustunol.blogspot.com: http://ayseustunol.blogspot.com/2013/06/karakter-ve-kisilikkarakter-analiz-testi.html adresinden alındı

• Campbell, E. (1997). Connecting the Ethics of Teaching and Moral Education.

• Catron, B. L., & Kathryn, D. G. (1994). Ethichs Education In Public Administration. Handbook Of Administrative Ethic (s. 53). içinde New York: Marcel Dekker.

• Ekins, A. H. (1994). Ethics in In-service Training. Handbook Of Administrative Ethic. içinde New York: Marcel Dekker Inc.

• Johnson, S. (1999). An Education in Ethichs. Issues in Ethic. içinde

• Kirrane, D. E. (1990). Managing Values: A Systematic Approac To Business Ethics. Training & Development Journal(Vol. 44, Issue 11) (s. 53-60). içinde Association for Talent Development (ATD).

• Lisman, D. C. (1998). Ethics Education In Schools. Encyclopedia of Applied Ethic (s. 140). içinde San Diego: Academic Pres.

• Schaps, E., Schaeffer, E. F., & McDonnell, S. N. (September 12, 2001 ). What’s Right and Wrong in Character Education Today. Education Week .

• Urban Programs Resource Network. (2003, Temmuz 18). University of Illinois Extension: http://www.urbanex.uiuc.edu/programs/character.html adresinden alındı
• Teodoraturovic / CC BY-SA (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)
• Photo by Teodoraturovic on commons.wikimedia.org

 

 

Bu eser  Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.