MARMARA ÜNİVERSİTESİ

ATATÜRK EĞİTİM FAKÜLTESİ

BİLGİSAYAR VE ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ EĞİTİMİ BÖLÜM

BİLİŞİM ETİĞİ DERSİ

 

ÖDEV/SUNU KONUSU: Yapay Zeka Uygulamalarının Etik Sorunları

 Hazırlayan : Aişe Ermiş

100215042

Öğretim Görevlisi: Cahit CENGİZHAN

Mayıs 2019

   

İçindekiler

  1. Giriş 
  2. Yapay Zeka Nedir? 
  3. Makine Öğrenmesi Nedir? 
  4. Akıllı Zeki Davranışların İpuçları 
  5. Yapay Zekanın Çalışma Alanları 
  6. Örnek Olay 
  7. Sonuç 
  8. Kaynakça 

 

 

  1. Giriş,

Günümüzde oldukça sıkça duymaya başladığımız, yapay zeka aslında nedir? Nasıl çalışma alanları vardır? Etik açıdan nasıl değerlendirilebilir? Gibi sorulara cevap bulabilmek açısından bu makale yazılmıştır. Burada yapay zeka ve makine öğrenmesi  tanımları ile başlamakta, zeki davranış nasıl olur sorularına cevap aranmakta, ardından  yapay zekanın çalışma alanları incelenmektedir. Sonrasında ise  örnek olay üzerinden incelemeler yapılmaktadır.

2. Yapay Zeka Nedir ?

Yapay zeka insan tarafından yapıldığında zeki olarak adlandırılan davranışların makine tarafından yapılmasıdır. Yapay zekanın amacı insan zekasını bilgisayar aracılığıyla taklit etmektir. Çevresinin farkında olan ve çevresinden öğrenebilen teknolojilerdir.

3. Makine Öğrenmesi Nasıl Gerçekleşir ?

Makine Öğrenmesi bir veri kümesi içinden örüntü bulan ve bu örüntüyü kullanarak öngörüler yapan araştırma alanıdır.

4. Akıllı / Zeki Davranış’ın ipuçları​

  • Tecrübelerden öğrenme​

  • Yeni bir duruma başarılı ve çabuk adaptasyon​

  • Problem çözebilme​

  • Bilgiyi bulma ve kullanma​

  • Muhakeme edebilme​

  • Raslantılardan yararlanabilme​

  • Farklılar arasındaki benzerlikleri görebilme​

  • Benzerler arasındaki farkları görebilme​

  • Yeni fikirler / kavramlar üretebilme​

  • Çok anlamlı / çelişki içeren bilgileri kullanabilme

 

5.Yapay Zekanın Çalışma Alanları​

  • Ses Tanıma ​

İnsan sesi de parmak izi ve retina gibi kişiye özeldir ve eşsizdir. İnsan sesinin bu özelliğinden dolayı Çağrı Merkezlerinde güvenli işlemler yapmak amacıyla ses biyometrisi çözümleri, sesli imza ile kimlik doğrulaması gerçekleştirmede kullanılmaktadır. 

  • Robotik​

Robotik, makine ve kontrol sistemlerini, bilgisayar, elektronik ve uzay bilimlerinin tümünü kapsayan bir ortak çalışma alanıdır. Mekanizmaların tasarımı, kontrol edilebilmeleri için yapılarına elektronik donanımların eklenmesi, dijital ortamda kontrollerinin sağlanması ve belirli ortamlarda belirli koşullara göre çalışmaları baz alındığında bu alan makine, mekatronik, bilgisayar, yazılım, kontrol ve otomasyon, uzay ve havacılık, elektrik-elektronik gibi birçok mühendislik disiplinini bir arada toplamaktadır.

  • Problem Çözme (Matematikte ispatlanamayan kuramların ispatlanması gibi)​

  • Arama problemi ve çözüm uzayı​

  • Planlama , Öğrenme​

  • Doğal dil işleme , anlama​

  • Bilgi Çıkarımları​

  • Genelgeçer  çıkarımlar. (Ortak Akıl , Toplumsal Çıkarımlar)​

  • Fuzzy Logic​

Bulanık mantık, bulanık eseme ya da puslu mantık, 1961 yılında Lütfü Aliasker Zade’nin yayınladığı bir makalenin sonucu oluşmuş bir mantık yapısıdır. Bulanık mantığın temeli bulanık küme ve alt kümelere dayanır. Klasik yaklaşımda bir varlık ya kümenin elemanıdır ya da değildir. Fakat bulanık mantıkta bir eleman bir kümeye kısmen ait olabilmektedir.

Bulanık mantık bir tür şifrelemeyi başka bir tür şifrelemeye dönüştüren bir formül gibi de düşünülebilir; ara değerlere sahiptir. Aslında bulanık olmaktan çok yuvarlak hatlı ve esnek olarak da tanımlamak da mümkün. Bir yaklaşım olarak bulanık mantık makinelere insana benzer şekilde çalışma yeteneği sağlarken çıkış noktasının da klasik mantık olduğunu söylemekte fayda var. Mantık genel gelişiminin ardından modern çağda böyle bir dal vermiştir denilebilir.

  • Genetik Algoritmalar​

  • Uzman Sistemler​

Uzman sistemler, belirli bir uzmanlık alanında, gerçek kişilerden derlenen bilgileri temel alarak, zamanla kendisini geliştirebilme yeteneği de olan yazılımlardır. İçerisinde bir kullanıcı arayüzü, verilerin ve kuralların girildiği bir veritabanıda bulundurur.

  • Yapay  Sinir Ağları

Yapay sinir ağları, insan beyninin bilgi işleme tekniğinden esinlenerek geliştirilmiş bir bilgiişlem teknolojisidir. YSA ile basit biyolojik sinir sisteminin çalışma şekli taklit edilir. Taklit edilen sinir hücreleri nöronlar içerirler ve bu nöronlar çeşitli şekillerde birbirlerine bağlanarak ağı oluştururlar.

6.Örnek Olay;


BOEING- 737

Öncelikle Boeing Tipi uçakları özel yapan şey nedir ?

 Amerikan ordusuna özel araç ve sistemler geliştiren DARPA’nın robot ve yapay zeka teknolojilerini kullanan sistemi ALIAS, bir Boeing 737’yi sorunsuzca uçurup indirmeyi başarabiliyor.

Yöneticilerinin yaptığı açıklamalara bakılırsa, sistem, yakın bir zamanda kalkıştan inişe kadar tüm bir uçuş görevini kendi başına halledebilecek. Hatta uçağın sistemlerinde bir hata ile karşılaşılması durumunda dahi kontrolü sürdürebilecek.

ALIAS, temelde üç farklı bileşenden oluşuyor. Bunların ilki kokpitteki tüm gösterge ve araçları kontrol edebilen kamera. Bu kameradan elde ettiği görüntülerle çalışan ve makine öğrenimi ile kendini geliştiren yapay zeka ise asıl “pilot”. Diğer ALIAS sistemlerinin öğrendiklerinin de kaydedildiği bir veritabanına erişebilen yapay zeka, bu sayede kısa zaman içinde yeni yollar ve yöntemler öğrenebiliyor. Fiziksel müdahaleler için özel tasarlanmış bir robotik kol da kokpitteki sistemi tamamlıyor.

https://www.youtube.com/watch?v=om18cOWFL3Q

Peki bu uçaklar neden düşüyor ?

Etiyopya Havayollarına ait Boeing 737 MAX 8 tipi yolcu uçağının 149 yolcusu  ve sekiz mürettebatı ile birlikte yere çakılmasının ardından bu model uçakların güvenliği tartışılmaya başladı.

Tartışmaların odağındaki Boeing 737 MAX 8, 29 Ekim 2018’de de Jakarta açıklarında yine kalkıştan hemen sonra yere çakılmış ve bu uçakta da 189 kişi hayatını kaybetmişti. İlk uçuşunu 2017 yılında yapan uçağın iki yıl içinde yüzlerce ölümlü iki kazaya yol açması uçağın tasarımında bir hata olduğu yönündeki endişeleri artırdı. 25 havayolu ile Avustralya, Arjantin, Singapur, Çin ve Endonezya devletleri, Boeing 737 MAX 8’in uçuşlarını durdurdu.

Jakarta’daki kazayı araştıran ekipte bulunan Endonezya’nın Ulusal Taşımacılık Güvenlik Komitesi Başkanı Soerjanto Tjahjono, uçağın yaptığı kazanın hava hızıyla alakalı olduğunu belirtmişti. Tjahjono yaptığı basın açıklamasında uçağın çakıldığı uçuştaki hız ve yükseklik verilerinin son derece düzensiz olduğunu söylemişti. Uzmanlar ayrıca kara kutudaki verilere göre uçağın hava hızı göstergesinin son 4 uçuşunda da arıza yaptığını ifade etmişti.

Avustralya, Arjantin, Singapur, Çin ve Endonezya gibi ülkeler bu uçakların seferlerini durdurdu. Örnek olarak Boeing 737 MAX 8’ler ülkeye giriş ve çıkış yapamıyor. ABD ve Avrupa ise uçuşları henüz yasaklamadı. Ülkelerinden bağımsız olarak AeroMexico, Fas’tan Royal Air Maroc ve Brezilyalı havayolu Gol gibi bazı havayolları da kendi kararları ile uçakların seferlerini durdurdu.

Türk Hava Yolları’nın filosunda bulunan 12 adet Boeing 737 Max 8 tipi yolcu uçaklarının durdurma kararı aldığını belirtmişti.

Sorular :

  1. Thy ve diğer hava yollarının aldığı kararları doğru buluyor musunuz?
  2. Boeing şirketi yöneticilerinden olsaydınız nasıl bir karar alırdınız?
  3. Siz bir hava yolu şirketi yöneticisi olsaydınız, yapay zekanın hatalardan ders çıkarabildiği baz alarak ve milyondolarlık zararınızı düşünerek nasıl bir karar verirdiniz?
  4. Kazaların bir tesadüf olabileceği ihtimalini düşünerek bu kadar zarar etmeyi göze alır mıydınız?

7.Sonuç;

Yapılan örnek olay incelemesi sonrasında, hiçbir koşulda bir makinelerin insanlara zarar veremeyeceği böyle bir durumun olma ihtimaline karşı bile milyonlarca dolar zarar etmenin göze alınabileceği sonucuna varılmıştır.

8.Kaynaklar,