YENİ MEDYA VE ETİK

İçindekiler

  • Giriş
  • Etik Nedir?
  • Yeni medya nedir?
  • Yeni medya ve etik
  • Yeni Medyada Kişisel Verilerin Kullanımı
  • Kaynakça
  • Sonuç

Giriş: Yeni medya ve  etik   tartışması  son dönemde daha da görünür olan başlıklardan biri olarak gündemimize gelmektedir. Bu durumun en dikkat çeken sebeplerinden biri, hiç kuşku yok ki,yeni   medya   mecralarında   daha   yaygın   görülen   ve   artık   neredeyse   “sıradanlaşan”   etik ihlalleridir. Aslında burada söz konusu olan,   yaşadığımız çağda köklü ve hızlı bir  biçimde değişen gündelik yaşam pratikleridir. Bu pratiklerin ayrılmaz bir parçası konumunda olan yeni medya araçları   ve  ortamı,   hem bu  pratiklerin  teknolojik  tezahürü  hem  de   -paradoksal bir biçimde- kaynağı/sebebidir. Her ne kadar görmezden gelmeye çalışılsa da, “etik” başlığı söz konusu krizde kendini bu pratiğin aktörlerine dayatır. Bu nokta meselenin “genel” bağlamıdır.Bağlam iletişim alanı olduğunda ise, temel güçlük, yeni medyanın kendine özgü koşullarının yaratmış olduğu belirsizlik durumu ve bu koşulların geleneksel medyadan radikal bir biçimde ayrışmasıdır.  Dolayısıyla   geleneksel   medya   ile   ilgili  tartışılan   etik   kodlar,  yeni   medya bağlamında   yeterli   ve   işlevsel   olmamaktadır.  Açıktır   ki,   yeni   medya  ortaya çıkmamıştır,   geleneksel   medya   ile   arasında   bir   “köken”   ilişkisi   bulunmaktadır,   ancak geleneksel medya ile arasındaki ilişki artık “benzerlik” üzerinden değil, “farklılık” üzerinden tanımlanabilecek kadar opaklaşmıştır. Bu sebeple, yeni medya ve etik bağlamında yürütülen tartışmalarda yeni   medyanın  bu  kendine  özgü niteliklerinin   merkezi  rolü  mutlaka   dikkate alınmalıdır.

    Etik: Genel olarak, geçmiş, günümüz ve gelecekte insanların davranışlarının iyi ya da kötü, doğru veya yanlış yönden değerlendirilmesini içeren ve dünyanın her yerinde geçerli olması beklenen ilke ve kuralların bütünü olarak tanımlanabilir. Bu çalışmada, internet haberciliği ve Türkiye’de yayın yapan internet haber sitelerinin habercilik etiğine bakışıyla ilgili örnekler eşliğinde değerlendirmeler yapıldı. Çalışmada etik, ahlak, meslek etiği, medya etiği, internet haberciliğinin etik sorunları gibi konularda site incelemesi yapıldı. İncelenen haberlerin kamuoyunu bilgilendirme amacından çok tık haberciliğine hizmet ettiği ve eğlendirme amacına hizmet ettiği görüldü. Ayrıca bu makalede internet haberciliğinin olumlu ve olumsuz yönlerini tartışarak haberleri medya etiği açısından tartıştık. İnternet haber siteleri medya etiği değerlerine riayet ediyor mu? gibi sorulara cevap aradığımız çalışmada birçok örnekle bu değerlerin nasıl çiğnendiği bir kez daha ortaya çıktı

Yeni Medya

Gelişen bilgisayar, internet ve mobil teknolojisi ile ortaya çıkan, kullanıcıların zamandan ve mekândan bağımsız bir şekilde interaktif olarak etkileşimde bulundukları sanal medya ortamıdır. Geleneksel medya dediğimiz, yazılı ve görsel basında yani gazete, televizyon ve diğer araçlarda, iletim tek yönlüdür. Ancak, yeni medya araçlarında hedef kitle ile karşılıklı etkileşim mevcuttur. “Yeni” olarak belirttiğimiz kavram aslında mesaj değil, ortamdır. Tarih boyunca insanlar ve toplumlararası bir mesajlaşma olmuştur. En ilkel mağara duvarları yazılarından tutalım da günümüz son sürat teknoloji iletilen bilgiye kadar, temel amaç hep mesajın taşınması olmuştur. İşte bu bağlamda bilginin taşınması “günümüz” itibarı ile “yeni” ortamlar ve mecralar ile taşındığından dolayı “yeni medya” kavramı ortaya çıkmıştır.

Medyanın tek görevi gazeteciliğin temeli olan 5N 1K’nın “ne” sorusuna cevap bulmak değildir. Yeni medya büyük ölçüde “şu an ne oluyor” sorusuna hızlıca cevap vermeyi temel işlevi olarak algılamaktadır. Ancak gazetecilikte daha önemli olan sorular “neden” ve “nasıl” sorularıdır. Haber toplama, işleme, sunum ve dağıtım faaliyetleri de bir değişim sürecine girdi. Haberciler değil onların haber kaynakları da gelişen ve çeşitlenen bu teknolojilerden, yararlanıyor. Gazeteciliğin özü olan “muhabirlik” sisteminden, daha ziyade bir denetim ve düzenleme sistemi olan “editörlük” sistemine geçiş yaşanmıştır. Haber çok farklı formlarda düzenlenebilir, tasarlanabilir, sunulabilir. Okura yeni perspektifler sunarak katılım sağlanabilir. Metnin yanı sıra, görüntü, ses, grafik ve diğer multimedya araçlarından yararlanılabilir. (Karaduman) Çünkü gazeteciliğin özü olan “muhabirlik” sisteminden, daha ziyade bir denetim ve düzenleme sistemi olan “editörlük” sistemine geçiş yaşanmıştır. Oysaki editoryal sistem için öncelikle haber gereklidir. Haber ise yalnızca internetten, ajanslardan, oradan buradan toplanıp makyajlanan bir şey değildir. Haber, araştırmadır, haber özgünlüktür, haber röportajdır, haber emektir. Özellikle Türkiye’de internet gazetelerini incelediğimizde haberciliğin özünden gitgide uzaklaşan, internet ve ajanslardan gelen haberlere sadece “çarpıcı” başlık bulma üzerine kurulmuş bir anlayışın egemenliğinden söz etmek yanlış olmayacaktır. Elbette alternatif haber kaynakları ve internet siteleri yok değildir. Ancak bu alternatif haber kaynakları çok azınlıktadır. Dolayısıyla haberciliğin kolaycılığa endekslendiği bir bakış Türkiye’de yeni medyada hâkim olan anlayıştır. Bunun nedeni ise kolayca anlaşılabilir. İnternet gazeteleri en temel işlevleri olan “haber verme”, “toplumdaki farklı fikirler için forum oluşturma”, “yönetenleri kamuoyu adına denetleme” yerine iki işleve yönelmişlerdir: Eğlendirme ve En fazla tık alma. Geleneksel yayıncılıkta ne sunulursa onu alan izleyici, dijital yayıncılıkta yayın kaynağını ve bu kaynaktan ne alacağını kendi seçerek tek yönlü iletişim halkasını kırmaktadır. Zira dijital yayıncılık sadece platform olarak kullanıcısına sunduğu teknik olanaklar ile değil, yayın dinamikleri arasında yer alan etkileşimli hizmetleri ile de kullanıcısını aktif kılmaktadır. Bankacılık faaliyetleri, alışveriş, oyunlar ve sosyal medya bağlantılı uygulamalar bu hizmetlere örnek teşkil etmektedir. 196 Bilgi işlem ve iletişim teknolojilerini bir arada barındıran yapısıyla yeni medya, kitlesel izleyicilere sürekli program akışı sunan geleneksel radyo TV yayıncılığının biçimsel kalıplarını böylece kırmıştır. Geniş kitlelere yönelik yayıncılığın yerine daha dar ölçekte tanımlanmış, görece türdeş gruplara yönelik yayıncılık güçlenmiştir. Sunulan paket içeriğinin bu programlara göre (paket programlar olarak) ayarlanabilmesi, alıcının istediği anda istediği bilgiyi seçip kullanabilmesi, yeni medyanın kitle iletişim araçlarının program akışı ile arasındaki farkı ortaya koymaktadır. Radyo/TV içeriği genel olarak aynı kitle izleyicisine iletirken, yeni medya (dijital yayıncılık, yüksek çözünürlüklü televizyon-HDTV, teletext, videotext, videokonferans vb) önceden hazırlanmış içerikleri farklı kişi ya da gruplara, farklı zamanlarda ve mekanlarda, değişebilen program akışları ile iletilebilmektedir.

Yeni Medya ve Etik

Yeni medya ve beraberinde getirdiği çok seslilik, son yıllarda medyada meydana gelen ekonomik dönüşüm ve beraberinde getirdiği iş adamı-gazeteci kimliğine bir tepki ve aynı zamanda çözüm niteliği taşımaktadır. Görece küçük ölçekli yeni medya kurumları ana akım medya ile iktidar arasındaki ekonomik ilişkilerden bağımsız faaliyet gösterdiği, her düşünceye yer verdiği ve tüm kullanıcılara demokratik bir biçimde düşüncelerini paylaşma imkânı verdiği için yeni ve korunması gerekli bir özgürlük alanı yaratmaktadır. Bu alanın verimli ve demokrasiyi geliştirici bir nitelik taşıması ise yoğun denetim mekanizmaları ve hukuki yaptırımlar çerçevesinde değil kullanıcıların önemli bir toplumsal kurum haline gelen medya konusunda bilinçlendirilmesi ve medyanın doğru analizi ile mümkün olacaktır. Yukarıda saydığımız olanaklar yeni medyada haberciliğe yeni bir boyut getirmekle beraber teknolojinin yoğun biçimde kullanımıyla birlikte bazı etik ihlallerini de beraberinde getirmiştir. Alternatif Bilişim Derneği Yeni Medya Çalışma Grubu’nun 04.06.2011’de gerçekleştirilen Çalıştay’da bu husus üzerinde durmuş ve yeni medya üzerinden etik ihlallerini araştırmıştır. Tespit edilen sorunlar şöyle sıralanmıştır;  Özel yaşamın gizliliği, telif / patent haklarının ihlali, içeriğin asıl kaynağının gösterilmemesi, üretilen içeriklerin olgunlaşmadan ve doğruluğunun teyit edilmeden yayılması, kişisel verilerin güvenliği, haber ve ticari enformasyonun sınırlarının belirsizleşmesi, yeni medya özellikleriyle kullanıcının yoğun reklama maruz bırakılması, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin yeniden üretilmesi, içeriklerin yanıltıcı bir biçimde etiketlenmesi ve başlıklandırılması, nefret söylemi, söylemsel pratiklerdeki sorun, dilin özensiz kullanımı, bireyin yeni medya ortamında tüketici olarak konumlandırılması. 

Yeni Medyada Kişisel Verilerin Kullanımı
İnternet ortamı, özellikle de sosyal medya normal şartlar altında tanımadığımız kimselerle
paylaşmayacağımız kişisel bilgilerimizi hatta bankacılık bilgilerimizi rahatlıkla paylaştığımız
bir alan haline geldi. Çoğumuzun özgürlük olarak nitelendirebileceği bu durum diğer
yandan denetlenmesi imkânsız gibi görülen internet aracının çok güçlü bir denetim aracı
haline geldiğine de işaret etmektedir. Bu bağlamda kişisel verilerin güvenliği internet
ortamında kullanıcıların şimdilik görmezden geldiği en ciddi sorun olarak karşımıza
çıkmaktadır.
“Kişisel veri, genel hatlarıyla bir bireyin şahsen tespit edilmesine veya bir kişinin bir birey olarak diğerlerinden ayırt edilmesini sağlayan her türlü bilgi demektir.” (Binark, Bayraktutan, 2013:73) İnternet kullanıcılarının çoğunlukla dikkat etmediği husus herhangi bir sitede bir kez paylaştıkları bilginin daha sonra karşısında çıkmasıdır. Bununla birlikte reklamcılar açısından kesin bir ekonomik değeri olan kişisel bilgileriniz ve iletişim bilgilerinizin herhangi bir alışverişe konu olup olmadığını da bilemezsiniz. Bu konuda Birsen’in yaptığı bir araştırma, “Türkiye’de internet yayıncılığı yapanların okur bilgilerinin özel hayat sınırları içine girdiğinin, kendileri ve siteleri için yararlı olduğunun, bu bilgilerin toplanma gerekçesi ve kullanma amacı konusunda izlerkitlenin bilgilendirilmesi gerektiğinin farklı olduğunu göstermektedir.” (Birsen, 2005:77) Ancak bu bilgilerin nasıl kullanıldığına
ilişkin somut verilerin olmadığı unutulmamalıdır. Diğer taraftan haber siteleri kişisel bilgilerinizle birlikte ilgi alanlarınızı da depolamaktadır. Örnek olarak Hürriyet Sosyal uygulamasında herhangi bir köşe yazarını okumak için kişisel bilgilerinizle kayıt olmanız gerekmektedir. Ardından site sizden ilgi alanlarınızı belirlemenizi isteyecektir. Günümüz teknolojilerine uygun farklı bir gazetecilik olanağı sunan bu uygulama, yeni medyanın getirdiği olanaklardan sadece birisidir. Ancak bu durum bu bilgilerin haber sitesinin haberciliği kişiselleştirme ve farklı bir gazetecilik sunma anlayışı yanında gerek reklam verenlerin gerekse iktidar erklerinin ilgisini çekebilecek bilgilerinizi depoladığı gerçeğini de değiştirmez. Bir başka deyişle bu tarz uygulamaları kullandığınızda takip ettiğiniz köşe yazarlarından, ilginizi çeken haber konularına varana kadar her türlü ilgi alanınız depolanmaktadır.

Sonuç: Yeni Medya ile birlikte bilgilerin hızlıca sanal ortamda dolaşması bu bilgiler üzerinden manipülasyona da açık hale gelmiştir. Haberde fazla reyting alma adına toplumu infiale sürükleyici haber yapmaktan kaçınmıyorlar. İnternet ortamında yaşanan sorunlar İnternet sitelerinin editörleri ziyaretçilerini “okur” değil “tıklayıcı” olarak görmesi. Ne olursa olsun siteye trafik çekelim amacıyla okuru haber sitesinde olabildiğince uzun tutmak, oradan oraya dolaştırmak çünkü İnternet üzerinde ziyaretçilerin sadece binde 5’i reklamlara tıklıyor. Dolayısıyla bir reklamın tıklanma sayısını artırabilmenin ve daha çok para kazanmanın bilinen en iyi yöntemi o reklamı daha çok gösterebilmek İnternette reklam dışında para kazanmanın yönteminin henüz bulunamaması (Tunç, 2016)

KAYNAKÇA:

Giriş: İnternet Haberciliği: Kuram, Uygulama ve Eleştiri kitabında yayınlanmıştır: ss. 163-193

İçerik: Vardal, Z. B. (2015, Mayıs 1). Yeni Medya ve Etik.

Sonuç: Tunç, A. (2016, Kasım 28). Bir ‘tık’ uğruna biten habercilik. t24.com: http://t24.com.tr/haber/bir-tikugruna-biten-habercilik,373600 

Photo By Marvin Meyer On Unplash

Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.