MARMARA ÜNİVERSİTESİ ATATÜRK EĞİTİM FAKÜLTESİ
BİLGİSAYAR VE ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ BÖLÜMÜ
2022-2023 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI BAHAR DÖNEMİ
BİLİŞİM ETİĞİ ve GÜVENLİK DERSİ
“Makale İnceleme ve Değerlendirme Raporu”
Sarp BİDO 100219035
İçindekiler
MAKALE ADI 3
MAKALE KÜNYESİ (APA STANDARDI) 3
VERİLER ve TOPLANMASI / UYGULAMA SÜRECİ 7
MAKALE ADI
Bilişim Etiği Dersinin İncelenmesi: Öğretmen Adayları İle Bir Durum Çalışması
YAZAR(LAR)
Şenay OZAN LEYMUN
MAKALE KÜNYESİ
Leymun, Ş. O. (2018) BİLİŞİM ETİĞİ DERSİNİN İNCELENMESİ: ÖĞRETMEN ADAYLARI İLE BİR DURUM ÇALIŞMASI (GÖSTERİM YANLIŞTIR.)
MAKALE ERİŞİM ADRESİ
https://earsiv.anadolu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11421/23285/539653.pdf?sequence=1&isAllowed=y
GİRİŞ
Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT), hızlı ve sürekli gelişen yapısı ile bireyler için vazgeçilmez bir araç olmuş, bütün alanlarda kendine geniş bir kullanım alanı bulmuştur. Her teknoloji ilk kullanılmaya başlandığında fayda getirmekle birlikte öngörülemeyen sonuçlar doğurmuştur. Bireyler için olanaklar sunan teknoloji olumsuz sonuçları da beraberinde getirmiştir. Bilgisayar teknolojilerinin gelişim hızının ve etkilerinin toplumda artmaya başladığı dönemde Wiener (1989, s.16) toplumun yeniden yapılanması gerekeceği düşüncesini öne sürmüştür. Bunun arkasından Wong (1995, s.179) bireylerin önceki zamanlara oranla daha çok teknolojiye bağımlı hale geldiklerini belirtmiştir. Nitekim günümüzde gelinen noktaya bakıldığında ise özellikle Web 2.0 teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte 7’den 77’ye her eğitim düzeyinden bireylerin zamanlarının bir bölümümü bu ortamlarda geçirdikleri ve birçok işlerini bu teknolojiler aracılığıyla yaptıkları görülmektedir. İstatistiklere göre Dünya nüfusunun %55,1’ünün internet kullanıcısı olduğu görülmektedir (Internet World Stats, 2018). Türkiye’de ise internet kullanan bireylerin oranı %68,4’tür (Internet World Stats, 2018). TÜİK (2017) hane halkı bilişim teknolojileri kullanım araştırmasına göre ise 16-74 yaş grubundaki bireylerde bilgisayar kullanım oranı %56,6 ve internet kullanım oranı %66,8 bulunmuştur. Türkiye genelinde İnternet erişim olanağına sahip hanelerin oranı 2017 yılı Nisan ayında %80,7’dir. İnternet kullanan bireylerden İnterneti hemen her gün veya haftada en az bir defa kullanan bireylerin oluşturduğu düzenli İnternet kullanıcı oranı 2017 yılının ilk üç ayında %94,2’e ulaşmıştır. İstatistiklerden de görüldüğü gibi BİT’ler hayatımızın bir parçası olmuş, sürekli kullanımlarıyla ve uygulamalarıyla çalışılan işin niteliğini değiştirmeye devam etmektedirler. Ancak teknoloji yaşam standartlarını iyileştiren ve kolaylaştıran özelliklerinin yanında birçok sorunu da beraberinde getirmiştir. Yeni teknolojilerin hayatımıza girmesi sonucunda meydana gelen değişiklikler yeni inançlar ve değerlerin oluşmasına neden olmuştur (Kabakçı ve Odabaşı, 2003). Donn Parker insanların bilgisayar merkezlerine girdiklerinde etik anlayışlarını kapının dışında bıraktıklarını ifade etmiştir (Bynum, 2001, s.110; Parker, 1968, s.198). Poole (2007, s.783)’de yaptığı araştırmada bireylerin teknoloji kullanımları arttıkça eylemlerinindeğiştiği sonucuna varmıştır. Teknoloji kullanım düzeyi yüksek olan bireylerin başında program yazabilme becerisine sahip kişiler gelmektedir. Çeşitli programlama dillerindeprogram yazabilme düzeyini “çok iyi” olarak ifade etmiş olan öğrenciler bilişim teknolojilerini en etik dışı amaçlarla kullanırken, hiç program yazamayan öğrenciler bilişim teknolojilerini en etik şekilde kullanmaktadırlar (Zeybek, 2011, s.127). Bununla birlikte dijital teknolojilerin içine doğan ve teknolojiyi yoğun bir şekilde kullanan günümüz genç kuşağındaki bireyler sanal dünyalarda gerçek hayata oranla daha fazla etik dışı davranış gösterme eğilimindedirler (Akdemir, Vural ve Çolakoğlu, 2015, s.135). Budurum Donn Parker’ı doğrular niteliktedir. Teknolojinin her zaman bireylere etik dışı davranış gösterme olanağı sunacağı ve bireylerinde sürekli bu davranışları gösterme eğiliminde olacakları görülmektedir. Teknolojilerin gelişim hızının toplumun bu değişimlere uyum sağlama hızından fazla olduğu inkar edilemeyen bir gerçektir. Bireylerin yeni gelişen teknolojiye alışması ve sonuçlarını görebilmesi için gereken zamanda başka bir teknoloji ortaya çıkmakta ve bireylerin hayatlarında yerini almaktadır. Birey teknolojiyle eş zamanlı olarak dönüşüm gerçekleştirememekte ve teknolojinin arkasından ilerlemektedir. Teknolojiyle birlikte gelen dönüşümlere ayak uydurulamaması ise boşluklara neden olmaktadır (Patrignani, 2014, s.1). Bu boşlukların kötü amaçlar için kullanılması bireylere geri dönülmez zararlar verebilmektedir. Gelişen teknolojilerin oluşturduğu sorunlar yasalarla koruma altına alınana kadar geçen sürede hukuki bir boşluk oluşmaktadır. Bireylerin bu süre zarfında zarar görmemesi ve korunabilmesi için teknolojilerin etik çerçevede kullanımına ilişkin bir anlayışın oluşturulması gerekmektedir (Kılıçer, 2014; Maner, 1999, s.140).Teknolojideki gelişmelerin paralelinde küreselleşme ile dünyanın açık pazar haline gelmesi, bilginin öneminin artması, bilgilerin sanal saldırılara daha açık hale gelmesi, toplumların artan nüfusu ile insan hakları, web siteleri ve web sayfaları kullanıcılarının sayısındaki artış, özgürlük, özel yaşama saygı gibi kavramların daha fazla önem kazanması sonucu bilişim etiğinin önemi daha da artmıştır (Söylemez ve Balaman, 2015). Bu nedenle sağlıklı bir toplum için bilişim etiği konusunda farkındalığı yüksek, karşılaştıkları etik sorunlarda analiz etme ve etik olan davranışı sergileme becerilerine sahip bireyler yetiştirme gerekliliği yadsınamaz bir gerçektir. Bu bağlamda bu araştırmakapsamında bilişim etiği eğitimi üzerinde durulmuştur. Çalışmanın bu bölümünde öncelikle bilişim etiği ve bilişim etiği öğretimine ele alınmış, sonrasında bilişim etiği öğretimi üzerinde yapılan çalışmalar ilgili alanyazın başlığı altında sunulmuştur.
ARAŞTIRMANIN AMACI
İlköğretim programları incelendiğinde, Bilişim Teknolojileri Dersi haricindeki derslerde bilişim etiğine ilişkin kazanımların kendine yer bulamadığı görülmektedir. Bilişim Teknolojileri Dersi Öğretim Programı incelendiğinde ise bilişim etiğinin tüm boyutlarında kazanımların olmadığı görülmektedir. Bu demektir ki ülkemizde bu konudaki eğitim BT öğretmenlerinin inisiyatifindedir. BT öğretmen adaylarının bilişim etiğine ilişkin farkındalıklarını artırmak ve teknolojinin etik bir biçimde kullanılmasına ilişkin değerleri öğrencilere kazandırabilmek için öğretim becerilerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda bu çalışmada BT öğretmen adayları için bilişim etiği öğretimine ilişkin 12 haftalık (bir eğitim-öğretim dönemi) bir uygulama tasarlanması ve bu öğretim uygulamasının değerlendirilmesi hedeflenmiştir. Bu amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır.
BT öğretmen adaylarına bilişim etiği öğretiminde;
– Öğreticinin sahip olması gereken nitelikler nelerdir?
– İçerik nasıl düzenlenmelidir?
– Öğretme- öğrenme süreci nasıl düzenlenmelidir?
– Değerlendirme süreci nasıl yürütülebilir?
YÖNTEM
ARAŞTIRMA MODELİ
– Kuramsal çerçeve oluşturma: Öncelikle bilişim etiği öğretimine yönelik kuramsal bir çerçeve oluşturulmuştur.
– Bilişim etiği öğretim uygulamasının geliştirilmesi: Oluşturulan kuramsal çerçeveye dayanarak, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü’nde seçmeli ders olarak açılan Bilişim Etiği Dersi kapsamında bir öğretim uygulaması geliştirilmiştir. Uygulama planı, Mason’un bilişim etiğinin boyutları, Bilişim Teknolojileri ve Yazılım Dersi Öğretim Programı’ndaki bilişim etiği kazanımları, Öğretmenlik Mesleği Genel Alan Yeterlilikleri ve Bilişim Teknolojileri Öğretmeni Özel Alan Yeterlilikleri temel alınarak hazırlanmıştır.
– Pilot çalışma: Uygulamanın altı haftalık pilot çalışması yapılmıştır. Bu süreçte elde edilen veriler, uygulama planında ve veri toplama sürecinde gerekli değişiklikler yapmak için kullanılmıştır.
– Ana uygulama: Değiştirilmiş uygulama planı doğrultusunda 12 haftalık ana uygulama gerçekleştirilmiştir.
– Veri toplama ve analiz: Uygulama sürecinde veri toplanmış, ardından elde edilen veriler analiz edilerek araştırma raporlaştırılmıştır.
ÇALIŞMA GRUBU
Pilot çalışmanın katılımcıları 2015-2016 öğretim yılının bahar döneminde Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü (BÖTE)’nde seçmeli Bilişim Etiği dersini alan üçüncü sınıftaki (IV. yarıyıl) 19 öğrenciden oluşmaktadır. Bu öğrencilerin 13’ü erkek, 6’sı kadındır.
VERİ TOPLAMA ARACI
Araştırmada farklı gereksinimler doğrultusunda farklı veri toplama araçları kullanılmıştır. Uygulama sürecinde; -anket, -araştırmacı ve katılımcı günlükleri, -gözlem, -ikilem senaryoları ve ürün dosyaları ile veri toplanmıştır.
VERİLER ve TOPLANMASI / UYGULAMA SÜRECİ
Anket: Uygulama öncesi ve sonrası öğretmen adaylarının kazanımlarını ölçmek için hazırlanmıştır. İki açık uçlu sorudan oluşmaktadır.
Odak Grup Görüşmesi: Öğretmen adaylarının uygulama süreci hakkındaki görüşlerini almak için yapılmıştır. Pilot çalışmada ve uygulama sürecinde yapılmıştır. İki ayrı görüşme formu kullanılmıştır.
Günlükler: Katılımcılardan süreç hakkındaki düşüncelerini, gözlemlerini, yorumlarını, açıklamalarını ve tepkilerini içeren günlükler tutulmuştur.
İkilem Senaryoları: Uygulama sürecinde gizlilik, fikri mülkiyet, doğruluk ve erişebilirlik konuları işlendiği haftalarda öğrencilere ilgili konularla ilgili ikilem senaryoları sunulmuştur.
Gözlem: Uygulama süreci ve görüşmeler video kaydedilmiştir. Böylece hem fiziksel hem de sosyal veriler toplanmıştır.
Ürün Dosyası: Öğrencilerin hazırladığı materyaller ve verilen ödevlerle ilgili bir dosya oluşturulmuştur. Bu dosyalar öğrencilerin gelişimi hakkında önemli veriler sağlamıştır.
VERİLERİN ANALİZİ
– Araştırmada nitel veri analiz yaklaşımları kullanılmıştır.
– Nitel veri analizi, verilerin hazırlanması ve düzenlenmesi, veri tabanının kodlanması ve kontrol edilmesi, bulguların tanımlanması ve temaların oluşturulması, bulguların raporlanması ve sunulması, bulgulardan çıkan anlamın yorumlanması ve doğruluğunun teyit edilmesi adımlarından oluşur.
– İçerik analizi ve tematik analiz yaklaşımları kullanılmıştır ve her ikisi de kodlama ve temalaştırma tekniklerini içerir.
– Veri analizi süreci veri toplama süreciyle eşzamanlı olarak yürütülmüştür.
– Elde edilen veriler NVivo programı kullanılarak analiz edilmiştir.
– Bulgu ve sonuçlar araştırma sorularına bağlı olarak yorumlanarak raporlaştırılmıştır.
BULGULAR ve TARTIŞMA
BULGULAR
Öğretici Niteliklerine İlişkin Bulgular
– Öğreticinin tartışma yöntemini etkili bir şekilde kullanabilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
– Öğrencilerin aktif katılımını sağlayarak öğrenciyi merkeze alabilmesi gerektiği belirtilmiştir.
– Öğreticinin dersi sohbet havasında geçen bir dersi yönetebilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
-Öğreticinin farklı fikirlerin olduğu tartışma ortamında çatışmaları yönetebilmesi ve tartışmayı toparlayabilmesi gerektiği belirtilmiştir.
– Öğreticinin bilişim etiği konusunda açık fikirli olması ve öğrencilerin farklı fikirlerini değerlendirebilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
– Bilişim etiğindeki ikilem durumlarına rağmen farklı fikirlerin ortaya çıkmasının kaçınılmaz olduğu ve öğreticinin bu farklılıklara saygı duyması gerektiği belirtilmiştir.
Öğretme- Öğrenme Sürecinin Düzenlenmesine İlişkin Bulgular
– Öğrenme süreci, kalıcı davranış değişimlerine neden olan etkileşimler bütünüdür.
– Öğretim ise önceden belirlenmiş amaçlar doğrultusunda planlı, denetimli ve örgütlenmiş etkinliklerdir.
– Davranışçı yaklaşım öğrenmeyi davranış değişikliği ile açıklar.
– Yapılandırmacı yaklaşım ise deneyimden anlam oluşturma ile açıklar.
– Öğretme ve öğrenme süreci, ortamın düzenlenmesi, etkinliklerin hazırlanması, düzenlenmesi ve değerlendirilmesini içerir.
– Fiziksel ortamın düzenlenmesi, öğretim yöntem ve teknikleri, öğretim araç ve gereçleri ve sürecin değerlendirilmesi önemlidir.
Değerlendirme sürecine ilişkin bulgular
– Uygulama öncesinde ve sonrasında açık uçlu anket yapıldı.
– Katılımcıların günlükleri ve odak grup görüşmeleri ile öğrenme çıktıları belirlendi.
– Haftalık eğitimler sonrası senaryolar sunuldu, verilen cevaplarla davranış tercihleri belirlendi.
– Bilişim etiği konusunda akademik bir rapor hazırlanması istendi.
– Öğrenci değerlendirmesi tüm bu ürünlerden elde edilen bilgiler doğrultusunda yapıldı.
– Odak grup görüşmeleri ile öğrencilerin değerlendirme sürecine ilişkin görüşleri alındı.
Öğretimin değerlendirilmesine ilişkin bulgular
– Ankete 26 öğretmen adayı katıldı, sonra yapılan ankete 29 öğretmen adayı katıldı.
– Ön ölçüme katılan bir katılımcının son ölçüm sonuçları ile eşleştirilememesi ve son ölçüme katılan 3 katılımcının ön ölçümlerinin olmaması nedeniyle 25 katılımcının cevapları analiz edildi.
– Analiz sonucunda “Bilişim Etiğinin Tanımlanması” ve “Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Etik Dışı Kullanımlarının Örneklendirilmesi” başlıkları altında bulgular elde edildi.
– Katılımcıların odak grup görüşmeleri ve günlüklerinde öğrenme çıktılarına ilişkin görüşleri ve uygulama sonrasında farkındalıkları dile getirildi.
– Öğrenme çıktılarına ilişkin bir tema oluşturuldu ve analiz sonucunda elde edilen bulgular ilgili başlık altında sunuldu.
TARTIŞMA VE SONUÇ
– Araştırma, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü’nde öğrenim gören öğretmen adayları için 12 haftalık bir bilişim etiği öğretim uygulaması tasarlanmıştır.
– Alanyazında bilişim etiği öğretimi için farklı öneriler bulunmaktadır. Ancak, bu çalışmanın sonuçları bilişim etiği öğretiminin tek başına bir ders olarak verilmesini destekler niteliktedir.
– Bilişim etiğinin bir disiplin olarak kabul edilmesinde ve derinliğinin anlaşılmasında etkili sonuçlara ulaşılmasına yardımcı olabilecek bu tür bir uygulama, önemli bir adım olabilir.
– Yüksek Öğretim Kurulu, öğretmen yetiştirme programlarında bilişim etiği konularına yer verilmesi gerektiğini belirten bir karar almıştır. Bu karar, bilişim etiğinin önemini vurgulayan bir gelişmedir.
– Araştırma ayrıca, bilişim etiği öğretiminin 12 haftalık bir süre içinde gerçekleştirilmesinin uygun olduğunu göstermektedir. Bu sürenin öğrencilerin derin bir anlayışa sahip olmalarına yardımcı olduğu görülmüştür.
– Sonuç olarak, bilişim etiği öğretiminin tek başına bir ders olarak verilmesi ve 12 haftalık bir süre içinde gerçekleştirilmesi, öğrencilerin bilişim etiği konularına daha fazla odaklanmalarını sağlayabilir ve disiplinin derinliğini anlamalarına yardımcı olabilir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Uygulamaya yönelik öneriler
– Bilişim etiği öğretiminin farklı hedef kitlelere göre düzenlenmesi gerektiği ve öğretmen adaylarına öğretim becerisi kazandırılması gerektiği öneriliyor.
– Bilişim etiği öğretiminde tartışma ve örnek olay yöntemlerinin kullanılması öneriliyor.
– Öğretimde yapılandırılmış etkinliklerin tasarlanması öneriliyor.
– Öğretmenlerin bilişim etiği konusunda eğitim almaları ve öğrencilerde davranış değişikliği oluşturabilmesi için değerlendirme sürecinde sürece odaklanılması öneriliyor.
– Görev yapmakta olan öğretmenlere de bilişim etiği konusunda mesleki gelişim uygulamaları yapılması öneriliyor.
– Bilişim etiği öğretiminin önemini vurgulayarak öğretmenlerin bu konuda eğitim almaları ve öğrencilere bu konuda farkındalık kazandırmaları gerektiğini belirtiyor.
Gelecek çalışmalara yönelik öneriler
– Bilişim etiği öğretimi için etkili olan öğretimsel yaklaşım bilinmemektedir ve öğreticiler materyaller konusunda arayış içindedir.
– Bir durum çalışması olarak yürütülen bir çalışma, öğretimsel uygulamaların geliştirilmesine yardımcı olabilir.
– Örnek olaylar ve ikilem senaryoları hazırlanması ve tartışma yöntemlerinin ayrıntılı bir şekilde planlanması gerekmektedir.
– Tasarım tabanlı araştırmalar ile öğrenim kitleri oluşturulması önerilmektedir.
– Bireyde davranış değişikliği hemen sağlanmaz, ancak etik davranış sergilemeye ilişkin eğilimleri artırılabilmekte ve olumlu tutum geliştirilebilmektedir.
– Bilişim etiği eğitimine bütüncül yaklaşım gerekmektedir ve mümkün olduğu kadar yaygınlaştırılmalıdır.
– Bilişim etiği ve güvenliği konusu BÖTE programlarına yeni yerleştirilmiştir ve öğretim programı bulunmamaktadır, bu nedenle bir öğretim programı geliştirilmesi önerilmektedir.
KİŞİSEL SONUÇ
Bilişim etiği ile ilgili öğretim adaylarına verilecek eğitim için toplanan veriler sadece üçüncü sınıf BÖTE öğrencilerinden alınmamalıdır. Birinci sınıf, ikinci sınıf, üçüncü sınıf, ve dördüncü sınıf olarak her seneden öğrencilerden veriler alınarak eğitim hazırlanmalıdır. Her sene öğrencilerin ruh hali ve etik anlayışları değişmekte olup aynı zamanda her sene teknoloji de gelişmektedir. Öğretim adaylarına verilecek eğitim en verimli haline gelebilmesi için pilot çalışmanın daha geniş bir alana yayılmış olması daha iyi olacakır. Teknoloji ile entegre bir şekilde etiğin eksik veya olması gereken alanlar yüzeysel olarak değil daha geniş bir şekilde belirlenmelidir. Üçüncü sınıf öğrencileri için 12 haftalık bir eğitimin düzenlenmiş olması mantıklıdır fakat 12 haftalık eğitimi belirli bir zamana yaymak yerine bu eğitimin, okul dönemi başlamadan belirli bir süre önce verilmesi ve daha kısa sürmesi daha mantıklı olacaktır.
Bu eser Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.
Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi’nden 1991 yılında mezun olduktan sonra Uşak Endüstri Meslek Lisesi’nde Teknik öğretmen olarak göreve başladı. 1993 Yılında Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Eğitim Bölümünde araştırma görevlisi olarak akademik çalışmalara başladı. 1998 yılında M.Ü. Teknoloji Eğitimi Yüksek Lisansı, 1999 yılında İ.Ü. İşletme Davranış Bilimleri Yüksek lisans tezlerini vererek başarıyla mezun oldu. 2001 yılından itibaren Marmara Üniversitesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri bölümünde öğretim görevlisi olarak çalışmaya devam etmektedir. Yürüttüğü dersler arasında temel bilgisayar eğitimi, bilgisayar donanımı, bilgisayar ağları ve haberleşme, işletim sistemleri, web tabanlı programlama, açık kaynak kodlu yazılımlar, uzaktan eğitim, içerik geliştirme, eğitim yönetim sistemleri dersleri yer almaktadır. 2011-2016 yılları arası Atatürk Eğitim Fakültesi ve birimleri internet sayfaları, 2013-2015 yılları arasında Marmara üniversitesi internet sayfaları ve akademik idari birimler web sayfaları koordinatörü olarak görev yapmıştır. Çok sayıda seminer ve konferansta bildiri sunmuş, konuşmacı olarak katkı sağlamış, düzenleme ve yürütme kurullarında görevler almıştır. Akademik dergi, kongre, sempozyum, kurumsal ve kişisel web sayfaları hazırlayarak yayınlamıştır. ISO 27001 Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi Baş Denetçi Sertifikası sahibidir.
