İçindekiler
Meslek Hayatında Faydacılık. 3
Giriş
Günlük hayatımızda sıklıkla yaşadığımız zorluklardan biri de karşımıza çıkan olayların alternatiflerinin arasında seçim yapmak. Hangi yolu kullanacağımızda seçerken, sevdiğimiz iki insanın kavgasında bir tercih yapmak zorunda olduğumuzda, alacağımız yeni bilgisayarda, söyleyeceğimiz bir sözde, alternatifler arasında kaldığımızda hep aynı şeyle karşılaşırız: “seçim yapmanın zorluğu”. Seçim yapmanın insanı zorlayan temel nedeni, seçim yapmanın kaçınılmaz kaderi olan doğru ile yanlış, iyi ile kötü arasında bir karar sürecinin olmasıdır.
Bu karar süreci bizi etik konularda düşünmeye itmektedir, artık doğru ve yanlış, iyi ve kötü ayrımı yapma vakti. Düşünce tarihi boyunca etik teorilerin amacı, alternatifi olan olaylar içinde tercih yapmak zorunda kalan bireylere seçim yapmada ve iyi ile kötüyü, doğru ile yanlışı birbirinden ayırmayı sağlayacak bir ölçüt belirlemek ve bireylerin bu ölçüte bakarak yaptıkları seçimlerin doğruluğunu gerekçelere dayandırarak yaptıkları seçimler konusunda vicdanlarını rahat hissettirmektir. (AYDIN, M. (2013))
Bireylere, davranışlarının seçiminde faydayı sağlamasını savunan faydacılık, bir davranışın ahlaki olarak doğru bir davranış olmasını ve davranıştan etkilenecek bireyler için başka davranışlardan daha fazla fayda sağlamasına bağlayan bir etik teori olarak karşımıza çıkmaktadır. Temelini oluşturan hazzın iyi olduğu düşüncesi faydacılığın merkezinde yer alır. Fayda ilkesi (the principle of utility) olabilecek olan en fazla insanın, en fazla mutluluğunu ifade eder. Bu sebeple fayda ilkesine en büyük mutluluk ilkesi (the greatest happiness principle) de denmektedir. (AYDIN, M. (2013))
Faydacılık
İlk olarak Jeremy Bentham tarafından dile getirilen faydacılık (utiliarianism) anlayışı, 18. yüzyıl sonu ile 19. yüzyıl başlarında ortaya çıkmıştır(Liveley 218). Temsilcilerinden bazıları John Stuart Mill, Adam Smith ve James Mill. Faydacılık anlayışı, bir olay mutluluk ve zevk sağladığı takdirde iyi, üzüntü ve acı meydana getirdiği takdirde ise kötüdür inancına dayanır ve ahlaki olarak doğrunun olabilecek en fazla mutluluk ve en az acı sağlayan eylemin olduğunu savunur (Bunnin ve Yu 717).
John Stuart Mill’de Faydacılık (Utilitarianism) kitabında faydacılık anlayışının temel ilkelerinden bahseder. Olaylar mutluluk sağlarsa için doğru, üzüntü yarattığında yanlıştır. Buna bakılarak, faydacılığın temel ilkelerden biri de ahlaki ve politik değerlerin insanlara mutluluk getirdiği sürece önemli olmalarıdır. (Mulgan1,2)
Birey tarafından verilen karar, diğer kişilere zarar verse de sağlayacağı yarar zararından fazla olduğu sürece etik sayılmalıdır. Etik ve politika alanlarında iyi ve kötü kavramlarını tartışan Bentham, iyi ve kötünün belirlenmesinde genel olarak toplumun düşünülmesinden çok bireyin mutluluğunun esas alınmasına dikkat çekerek “özel etik” kavramını geliştirir. Bentham’a göre kişiler davranışlarında fayda, avantaj, zevk veya mutluluk gözetirler ve aksilik, üzüntü, kötülük veya mutsuzluğun ortaya çıkmasını engellemeye çalışırlar (Principles 2).
Bentham, bu ilkeden hareketle, toplumun sakinliğini sağlayan yasalar ile bireylerin mutluluğu ve davranışlarıyla ilgilenen özel etik arasında çatışmanın olduğunu dile getirir. Bireyin toplumu için faydalı olacak her eylemi yerine getirmesi beklenir fakat bunu gerçekleştirmediği taktirde bir zorlama söz konusu olmamalıdır. (Principles 144).
Eğitimde Faydacılık
Fayda ve mutluluk kavramlarına odaklanan faydacılık anlayışı üzerine kurulan eğitim sistemi, toplumda yapması gereken görevleri olan, mutlu bireyler yetiştirmeyi amaçlar (Gutmann 70). James Mill, eğitimin ile insanın önce kendisine sonrasında başkalarına fayda sağlayan bir birey haline getirdiğini savunur. Bu nedenle, bireylere gelecekte kendilerine faydalı ve mutlu bir yaşam sağlamaları için tembellikten uzak durmaları öğretilmelidir. Faydacılık anlayışından sonra eğitim sistemi, toplum içinde saygı gören kendisine ve topluma fayda sağlayarak mutlu etmelerini hedefler .
Özellikle 19. yüzyılın son çeyreği ile 20. yüzyılın ilk yıllarında faydacılık düşüncesinin eğitim alanında etkili olmasıyla, öğrencileri akademik yaşantıya hazırlayan üniversite eğitiminin haricinde bireylere kişisel ve toplumsal yaşantılarında ihtiyaç duyacakları pratik bilgilerin öğretilmesi hedeflenmiştir (Schiro 134). Mantığı duygulara üstün tutan faydacılık anlayışını benimseyenler çocuklara “çok çalışma ve sade yaşantı sürme” ilkelerinin aşılanmasını ve iş yaşamına yönelik eğitim verilmesini doğru bulmuşlardır (Nelson 192-193). Bu sebeple, çocuklarını durumu olanlar paralı okullara göndererek akademik bilgilerden ziyade orduda, kolonilerde veya devlet kurumlarında çalışmaları için işlerine yarayacak bilgileri öğrenmelerini amaçlamışlardır (McDowall 140).
Ezberci, faydacı ve hayal gücüne yer vermeyen eğitim sistemi, müfettişlerden biri tarafından eleştirilir: Çocuklara gerecekten okuma yazma bilmeden sınavlar yapmak mümkün. Sene başında verilen kitapları ezberleyen çocuklar müfettiş geldiğinde kitap üzerinden cevap verebilir fakat başka bir kitap verildiğinde iki satır dahi okumakta zorlanırlar. ( Shuter 18)
Charles Dickens ’da, faydacılık yaklaşımını eleştirir. Zor Yıllar adlı romanında da faydacılık yaklaşımından etkilenen eğitimin hayal gücü yoksunu, çıkarlar doğrultusunda ahlaki değerleri görmezden gelen bireylere dönüştürmesini eleştirmiştir. (Düzgün, Ş . (2018).)
Meslek Hayatında Faydacılık
Bireyler bir davranışı gerçekleştirmeden önce, bilerek ya da farkında olmayarak sosyal, kültürel, çevresel, vicdani, dini, ahlaki, psikolojik pek çok faktörden etkilenmektedir. Etik ilkelerin kanuni olarak yaptırımları bulunmamaktadır. Mesleklerde, mesleğin gerekliliklerini yerine getirilebilmesi ve toplum çıkarının sağlanması amacıyla meslek mensuplarının meslek etiğine uygun davranmaları gerekmektedir. Son yıllarda yaşanan olumsuz olayların temelinde meslek etiğine uygun olmayan davranışların sergilendiği görülmektedir. Toplumun her alanında ki gibi meslek hayatında da güven tartışmaları gün yüzünde.
İş hayatında toplumsal güvenin sağlanması ve devam ettirilmesinde etik değerlerin büyük önemi bulunmaktadır. Ne var ki mesleği yürütenler insandır. İktisat biliminde temel bir varsayım vardır: “rasyonel insan” kendi faydasını sağlar. Birey, insan olma ve bir meslek sahibi olma rolleriyle yaşadığı çelişkiyi ne denli meslek etiğine uygun şekillendirirse mesleklerin itibarı o derece yükselecektir.
Meslek ahlakı, çeşitli boyutları ile yüzyıllardır tartışılmaktadır. Meslek erbaplarının etik olma istekleri kendi tutum ve davranışlarının dışında farklı etkenlerden de kaçınılmaz olarak etkilenmektedir. Yapılan tüm davranışların hesabını verirken, içinde bulunulan toplumu temsil eden meslek grubunun çizmiş olduğu düzene uymak zorundadır. Sosyal bir varlık olan insanın meslek hayatında faydacılık dengesini kurmasında etik ve etik felsefesi konularında formasyon alması önemli katkı sağlayacaktır.
Hayat İçinden Faydacılık
Birey her zaman davranışlarının gerçekleşebilecek tüm sonuçlarını hesaplamak için gerekli zamana, mekâna ve duygu durumuna sahip olmamaktadır. İçindeki bulunduğu şartları olması gerektiğinden daha iyi ve/veya gerektiğinden daha kötü gören insan bunun sonucunda hatalı fikir beyan edebilir. Hatalı kararlar alabilir. Kural faydacılığına göre, eğer bir iş geneli itibariyle acıdan çok mutluluk getiren bir iş sınıfına ait ise, faydacılık kuramına göre bu işi gerçekleştirmek ahlaki açıdan bir zorunluluktur. Çünkü, faydacılara göre, ahlaki açıdan belirsizliklerle dolu dünyamızda bir işin doğru ya da yanlış olduğuna karar vermenin tek yolu o işin insana ne denli acı ya da zevk verdiğine bakmaktadır. Mutsuzluk acı çekmek ve zevkten yoksun olmakken mutluluk acıdan uzak olma halidir. Faydacılık yaklaşımının temelinde yatan bu bakış açısı, bir işin tüm sonuçlarını bilmeye gerek kalmadan, elde bulunan geçmişe ait tecrübelerle, bir işin muhtemel sonuçları hakkında yeterli bilgiye sahip olunabileceğini savunur(Toraman ve Akcan 2003, 62).
Örneğin, yalan söylemek kötüdür ama bir çocuğu kırmamak ya da bir hastanın moralini olumsuz etkilememek için tam doğruyu söylememek kabul edilebilir. Birini itmek kaba bir davranışken kafasına düşecek olan saksıdan korumak için itmek kahramanlıktır. İyi ve kötü durumlar içerisinde değişiklik gösterebilir. Sağlanılan fayda zamana ve olaylara göre değişiklik gösterebildiği için faydacılık belirli standartlara sığmaz. Kuralları bulunmaz.
Negatif Faydacılık
Toplam mutluluğu artırmadan önce toplam ızdırabı en aza indirmemiz gerektiğini savunan bir tür negatif sonuççuluktur. Negatif-yarar sayılan ızdırabı azaltmaya öncelik veren bir faydacılık türüdür.
“Etik açıdan, acı ve zevk arasında bir simetri olmadığına inanmıyorum. Ne yararcıların ‘maksimum mutluluk’ prensibi ne de Kant’ın ‘Diğer insanların mutluluğuna katkıda bulun…’ prensibi bana doğru gelmekteler. İnsan ızdırabını dindirmenin, bana göre doğrudan bir etik değeri varken, zaten keyfi yerinde birinin mutluluk seviyesini artırmanın bu tür bir önemi yoktur.” -Karl Popper(Wikipedia katılımcıları (2021))
ÖZET
Hayatımızda yaptığımız seçimlerin kolay olmadığını öncesinde karar vermenin zorluğunu sürekli yaşıyoruz. Seçim yapmanın en zor kısmı yaptığımız seçimlerinin iyi mi kötü mü olduğu noktasıdır. Mill’in savunduğu gibi yapılan bir eylemin mutluluk ve zevk vermesi veya acı ve hüzün vermesi davranışın iyi ve kötü olarak sınıflandırılmasını sağlar. Bentham faydacılık hakkında ahlaki açıdan doğru olanın en fazla mutluluk ve en az acı sağlayan davranış olduğunu savunur. Bireylerin hatırı sayılır bir yer edinerek mutlu olmalarını ve etrafındakilere fayda sağlayarak onları mutlu etmeleri beklenir. Bireyin içinde yaşadığı toplum için yararlı görünen her davranışı birey de yerine getirmelidir; fakat fayda sağlayan her davranış için bireyler zorlanmamalıdır düşüncesi savunulurken, bazı düşüncelere göreyse bireyin mutluluğu toplumun genelinden daha önemlidir. Sağlanılan fayda acıdan daha fazla ise ahlaki olarak da kabul görür.
Özetleyecek olursak belirli kuralları ve standartları bulunmayan faydacılığın kimin için ne fayda sağlayacağı değişkenlik göstermektedir. Toplum için mi fayda birey için mi fayda hala tartışılmaya devam ediyor. En yüksek sayıda insanın, mümkün olan en yüksek miktarda mutluluğu hepimizin tek dileği.
KAYNAKÇA
Toraman, C. ve A. Akcan. 2003. “Muhasebe Denetiminde Etik Teori”, Muhasebe ve Denetime Bakış, 8.
Düzgün, Ş . (2018). Charles Dickens’ın Zor Yıllar’’ı: On Dokuzuncu Yüzyıl Faydacılık Yaklaşımının Çocukların Yaşantısı Üzerindeki Olumsuz Etkilerinin Eleştirisi . MOLESTO: Edebiyat Araştırmaları Dergisi , 1 (2) , 20-30 . DOI: 10.33406/molesto.418752
Shuter, Jane. Victorian Britain. Oxford: Heinemann Library, 2001. Baskı.
Nelson, James G. “The Victorian Social Problem Novel.” A Companion to the Victorian Novel. Ed. William Baker and Kenneth Womack. Westport: Greenwood, 2002. 189-209. Baskı
McDonough, Kevin. “Utilitarianism.” Encyclopedia of Educational Theory and Philosophy. Ed. D. C. Phillips. Los Angeles: SAGE, 2014. 821-23. Baskı.
Bentham, Jeremy. Principles of Morals and Legislation. Edinburgh: Stevenson &Co., 1789. Baskı.
Mulgan, Tim. Understanding Utilitarianism. Oxon: Routledge, 2014. Baskı.
Gutmann, Amy. “What’s the Use of Going to School?” Mill’s Utilitarianism: Critical Essays. Ed. David Lyons. Oxford: Rowman & Littlefield, 1997. 67-85. Baskı.
Bunnin, Nicholas, and Jiyuan Yu. The Blackwell Dictionary of Western Philosophy. Malden: Blackwell, 2004. Baskı.
AYDIN, M. (2013). JOHN STUART MILL’İN FAYDACI AHLÂKI. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(28), 143-167.
Wikipedia katılımcıları (2021). Yararcılık. Vikipedi, Özgür Ansiklopedi. Erişim tarihi 11.18, Mayıs 16, 2021 url://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yararc%C4%B1l%C4%B1k&oldid=25207885.
Bu makale smallseotools sitesi üzerinden 16.05.2021 tarihinde kontrol edilmiştir.
Makale, benzerlik değeri ile kabul edilmiştir. Results Completed: 100% Plagiarism: %0 Unique: %100
https://smallseotools.com/view-report/cda6385750834e5e6487d91de410ebfc
Kapak resmi “Shiny happy people” by Donna Cymek is licensed under CC BY-NC-ND 2.0 tarafından lisanslanıştır.
Bu eser Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.
Siyavuşpaşa kız meslek lisesi bilgisayar bilimi 2015 mezunuyum. Meslek lisesinde gördüğüm 4 yıllık eğitim sonrasında 2015 yılında Yıldız Teknik Üniversitesi Bilgisayar ve öğtetim teknoılojileri öğretmenliği kazandım. 2017 yılında Marmara Üniversitesi Bilgisayar ve öğtetim teknoılojileri öğretmenliği bölümüne geçiş yaptım. 3 yıl Robotik ve kodlama eğitmeni olarak özel bir kurumda çalıştım. Türkiye teknoloji takımı bünyesinde 3 aylık Pyhton ve Rasspery eğitimi verdim. kariyer mimarı kurumnda aldığım eğitim sonucu Grafik tasarımı sertifikası, Milli eğitim bakanlığı tarafından Diksiyon ve İşaret dili Eğitimleri sonucu sertifikalarını aldım. Bir çok okulda düzenlenen robotik yarışmalarına hazırllandım. Arduino ile geliştirdiğimiz arazi araçları, çizgi izleyen, elektronik el gibi bir çok ç.alışmam bulunmaktadır.
