İÇİNDEKİLER
- Özet
- Giriş Tasarım nedir?
- Tasarımın eser ve ürün olması
- Tasarım çeşitleri
- Tescilli ve tescilsiz tasarım
- Tescilsiz tasarım hakları korunması
- Tasarım haklarının temel ilkeleri
- Tescilsiz Tasarımların Telif Haklarına ve Haksız Rekabet Hukuku’na Göre Korunma
- Tescilsiz tasarımın yol açtığı sorunlar
- Sonuç
- Kaynakça
ÖZET
Ürün tasarımı ise nesnenin şekil verilerek bir eşyaya dönüştürülmesidir.Tasarlanan ürün belirli bir işleve sahip olup bu işleve en uygun olarak dizayn edilmesi amaçlanır. Ürün üretilmiş tasarımdır.Tasarımın Tescilli ve tescilsiz tasarımlar ,İki boyutlu ve üç boyutlu tasarımlar, Endüstriyel ve endüstriyel olmayan tasarımlar,Parça tasarımları , Yedek parça tasarımları gibi çeşitleri vardır.
Bu yazıda tescilsiz tasarımların korunma hakları konumuz olacaktır.Bir tasarım ilk kez Türkiye’de kamuya sunulursa tescilsiz tasarım olarak tanımlanmaktadır.Tescilsiz tasarımlar da tescilli tasarımlar kadar uzun vadeli olmasa da belirli şartlar altında hukuken koruma altına alınmaktadır. Tescilsiz tasarımlar bir takım ilke ve hükümlerce korunmaktadır. Tescil ve ülkesellik ilkesi,gerçek hak sahipliği ve teklik ilkesi öncelik ilkesi, hakkın süreyle sınırlı olması,sessiz kalma nedeniyle hak kaybı,ön kullanım hakkı , kümülatif koruma ilkesi, FSEK çerçevesinde korunması, haksız rekabet hukuku’na göre korunması, SMK hükümlerine göre tescilsiz tasarımların korunması bu ilke ve haklardır.
KHK döneminde tescilliler korunurken tescilsiz tasarımlar genel hükümlere göre düzenlenmiştir.Tescilsiz tasarımın korunması daha sınırlı olmakla birlikte SMK’ya göre tasarımın aynısı veya benzerinin kopyalanması suretiyle engelleme hakkı verir.KHK’nın düzenlerek yenilenmesiyle SMK yürürlüğe girmiş ve tescilsiz haklar yönünden daha yenilikçi ve kapsamlı yapıya sahip olmuştur.Bu tasarımlar ayrıca FSEK çerçevesinde de korunmaktadır.Tescili olmayan ve tescilsiz haklardan da yararlanmayan marka ve tasarımlar bir çok maduriyet yaşamaktadır.Bu maduriyetlere bir örnek olarak Avrupa Birliği Markasına zamanında başvurmayan ŞenPiliç ‘in yaşadığı sorunlar verilebilir.
Anahtar Kelimeler: Tescilsiz marka koruması,tescilsiz tasarım,tescilsiz haklar
GİRİŞ
Tasarım nedir?
Tasarım bir araştırma sürecinde zihinde canlandırılan biçimlendirmek,şekil vermek ve temsil etmektir.Tasarımın ingilizce karşılığı “design” ‘tir.Özellikle görme duyusu başta olmak üzere bir ürünün görerek veya dokunarak algıladığımız şeklidir.Ürün tasarımı ise nesnenin şekil verilerek bir eşyaya dönüştürülmesidir.Tasarlanan ürün belirli bir işleve sahip olup bu işleve en uygun olarak dizayn edilmesi amaçlanır.
Kanun hükmünce bir tasarım tescil edilmişse tescilli tasarım ilk kez Türkiye’de kamuya sunulursa tescilsiz tasarım olarak tanımlanmaktadır.Tasarımlarda ölçü veya boyut sınırlaması yoktur .İki boyutlu ,üç boyutlu değişik model ve biçimlerde tasarımlar yapılabilir.İki boyutlu tasarımların derinlikleri yoktur,renkli ya da renksiz olabilirler.İki boyutlu tasarımlar örnek olarak çizimler,resimler,karikatürler olabilir.Üç boyutlu tasarımlar ise sandalye,lamba,maket gibi derinliği mevcut olan nesnelerdir.
Günümüzde tasarımların bazıları iki işlevi bir arada bulundurabiliyor.Tasarım hem tasarım hem marka da olabilir.Sınai haklar açısından bu ürünlerin tek bir hakkı olması zorunluluğu yoktur. Burada ürün, işlevsellik ve estetik açıdan bir tasarımı oluştururken diğer yandan marka niteliği şartlarını sağlıyorsa hem marka hem de tasarım olabilir. Örneğin, Michelin marka araba lastiğinin sembolü şişman gözlüklü adamı Bibendum hem tasarım hem de markadır. (Sert, M. 2019).
Tasarımın eser ve ürün olması
Ürün üretilmiş tasarımdır.Örnek olarak bitkiler ,hayvanlar ve doğa ürünleri tasarımın koruma kapsamı dışındadır.Fakat bunlardan yapılan buket,meyve tabağı gibi tasarımlar ürün olup SMK(Sinayi Mülkiyet Kanunu) tarafından korunabilmektedir.Ürün, bilgisayar programları hariç endüstriyel oluşumlar(ambalaj,grafik sembolleri,tipografik karakter gibi olabilirler.)Kanunda bulunan kategorilerde olan eserlerin bazıları tasarım hukukunca ürün sayılmaz ve bu tasarım eser olarakta nitelendirilmez.FSEK m.2,6.1 ‘e göre bilgisayar programları tasarım hukukunca ürün değildir,tasarım korunmasından da yararlanamazlar.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda (FSEK) tasarımların korunması yönünden hükümler bulunmaktadır.Tasarımlar FSEK kapsamında eser sayılması şartıyla, diğer esere verilen haklardan yararlanarak korunabilir. FSEK kapsamında korumadan yararlanabilmesi için iki koşula sahip olması gerektiği anlaşılmaktadır. Bunlardan ilki subjektif koşul olarak nitelendirilen eserin, sahibinin hususiyetini taşıması, ikincisi objektif koşul olarak tanımlanan kanunda sayılı eser kategorilerinden birine girmedir.( Fidan, İ . 2016).
Tasarım Çeşitleri
Tasarımlar şu şekilde gruplandırılır:
- Tescilli ve tescilsiz tasarımlar
- İki boyutlu ve üç boyutlu tasarımlar
- Endüstriyel ve endüstriyel olmayan tasarımlar
- Parça tasarımları
- Yedek parça tasarımları
Tasarımda ayırt edici özellikler görsellikleridir.Ürünün görünümündeki farklılıklar mevzuat kanununca korunamaya alınır ama yönetimi ,amacı,teknik özellikleri,faydaları koruma dışındadır.Ancak patent ile korunmaları sağlanır.
Tescilli Ve Tescilsiz Tasarım
Tasarım kavramı endüstriyel tasarım yerine kullanılarak tescilsiz tasarımları da koruma altına almıştır.Koruma iki şekilde olur.Tescilliler için tescil sahibi olması,tescilsizler tasarımlar için kamuya sunma şartı vardır.Tescilsiz tasarım koruması üç yıl, tescilli tasarımların ise 25 yıla kadar koruması sürer.Tescilli tasarımlar Türk patentine sahiptir ve kendi adlarına koruma sağlarlar.Tescilsiz tasarımlarda TTK uyarınca haksız rekabetin tespit edilmesi veya FSEK kapsamında eser olup olmaması hangi hükümlerin uygulanacağı yönünde sorunlar yaşanmasına sebep olmuştur.
Tescili mümkün olan veya olmayan durumlar şunlar olmaktadır.
Tescil edilemeyenler:
a)Endüstriyel yollarla elde edilemeyen sebze ve meyve gibi doğal ürünler
b)Belirli unsur ve şekli olmayan harf ve kelime dizinleri
c)Yalnız renk ve renk kombinasyonları
Tescil edilebilenler:
a)Locarno sınıflandırmasına göre figüratif sembolle süslemeler
b)Fotoğraflar
c)Harita,grafik,çizelge tasarımlarına yönelik eğitim malzemeleri
d)Web sayfaları,bilgisayar programlarında görünen unsurlar
e)Grafik semboller
Tescilsiz Tasarım Haklarının Korunması
Tescilsiz tasarımlar ilk defa SMK ile korunarak tescilli tasarım hakları gibi kanunen korunmuştur.Tescil edilen tescilli, kamuya sunulan da tescilsiz tasarım olarak koruma altına alınmaktadır.KHK döneminde tescilliler korunurken tescilsiz tasarımlar genel hükümlere göre düzenlenmiştir.Tescilsiz tasarımın korunması daha sınırlı olmakla birlikte SMK’ya göre tasarımın aynısı veya benzerinin kopyalanması suretiyle engelleme hakkı verir.
Tescilsiz tasarım koruma süresi daha kısadır.Tescilsiz tasarımların Dünya’da sunulmamış olması ilk kez sunulmuş olması gerekmektedir.İlk defa yurtdışında sunulursa tescilsiz haklara sahip olamaz.Takı ,tekstil ve moda gibi hızlı tüketim ve üretimin olduğu mecralarda daha çok kullanılmaktadır.
kümülatif koruma ilkesi gereği koruma süresince haksız rekabet hükümlerinden yararlanmak mümkündür olmaktadır. Tescilsiz tasarım korunması için öngörülen süre dolduktan sonra haksız rekabet koruması kendiliğinden sonra ermez. Bu konuda, koruma süresinin sona erdiği esnada mevcut şartlara göre karar verilir. (Bozgeyik, H , Er, S . 2019).
Tasarım Hakkının Elde Edilmesi
Fikri mülkiyet hakkı
Telif hakkı ve sınai mülkiyet hakkı olarak iki başlıkta açıklanır.
a)Telif hakkı:
Bir çalışma sonucunda elde edilen haklar sahibine aittir,üçüncü sahıs kullanamaz.
b)Sınai mülkiyet hakkı:
Tasarım,marka ,patent haklarıdır.Tescil işlemleri Türk Patent Ve Marka Kurumun’da yapılmaktadır.
Tasarım hakkının temel ilkeleri şunlardır:
Tescil ve Ülkesellik İlkesi
Gerçek Hak Sahipliği ve Teklik İlkesi
Rüçhan (Öncelik) İlkesi
Tasarım Hakkının Sona Ermesine İlişkin İlkeler
Hakkın Süreyle Sınırlı Olması
Sessiz Kalma Nedeniyle Hak Kaybı
Gözetilecek Diğer Hususlar
Ön Kullanım Hakkı
Kümülatif Koruma İlkesi
Hakkın Tükenmesi ve Paralel İthalat
Tescilsiz Tasarımların Telif Haklarına ve Haksız Rekabet Hukuku’na Göre Korunma
FSEK Çerçevesinde Korunması:
Sadece tescilli tasarımların korunması yerine eser niteliği taşıyan ve tescilli olmayan tasarımlar da korunmaktadır.
Haksız Rekabet Hukuku’na Göre Korunması:
Ekonomik rekabetin hukuka aykırı yapılması haksız rekabeti doğurmaktadır.Tescilsiz tasarımlar FSEK ve TTK’nın düzenlemeleriyle bu rekabetten korunmaktadır.
SMK Hükümlerine Göre Tescilsiz Tasarımların Korunması:
Marka ,patent,tasarım haklarının korunması amacıyla düzenlenmiştir.KHK mevzuatının geliştirilip düzenlenmiş halidir.KHK’nın yürürlükten kaldırılarak yerine geçmiştir.
Ülkemiz markaların korunması yönünden ülkesellik prensibine göre hareket etmektedir.Bir marka kendi ülkesinde tescilli fakat Türkiye’de tescilsiz ise Türk Hukuku açısından tescilsiz marka olarak kabul edilmektedir.556 sayılı KHK hükümleri çerçevesinde değerlendirildiğinde tescil edilmemiş bile olsa tanınmış bir marka sahibine, sadece kullanıldığı ilgili mal ve hizmet alanında değil, markanın her türlü kullanımına karşı koruma imkânı tanımaktadır. (Arslan, İ . 2008).
Tescilsiz Tasarımın Yol Açtığı Sorunlar
Diğer fikri ve sınai mülkiyet haklarında olduğu gibi, bir teşebbüsün mallarını ve hizmetlerini farklı teşebbüslerin mallarından ve hizmetlerinden ayırt eden marka da sadece tescil edildiği ülke için ve o ülkenin hukuk düzenine göre koruma sağlar. Buna markanın ülkeselliği ilkesi denir. (Özsoy, Ö . 2018).
Bu Avrupa Birliğinde Avrupa Birliği Markası olarak düzenlenmiştir ve üye devletlerin tümünde geçen haklardır, bir çok Avrupa birliği Markasına sahip bir çok Türk markası mevcuttur. Şenpiliç Gıda Sanayi A.Ş.’nin Avrupa Birliği’nde markasına müraacat etmemiş ve bir çok sorunla karşılaşmıştır.Türklere ait başka bir şirket daha önce başvurarak tescillenmiş ve gerçek ŞenPiliç’in Avrupa birliği Markası olması zaman almıştır.Bu olay Türk marka sahiplerine örnek olmuş Avrupa Birliği Markasına başvuruyu ihmal etmemelerini sağlamıştır.
SONUÇ
Kanun hükmünce bir tasarım tescil edilmişse tescilli tasarım ilk kez Türkiye’de kamuya sunulursa tescilsiz tasarım olarak tanımlanmaktadır. Tescilsiz tasarımlar ilk defa SMK ile korunarak tescilli tasarım hakları gibi kanunen korunmuştur.Tescil edilen tescilli, kamuya sunulan da tescilsiz tasarım olarak koruma altına alınmaktadır.
KHK döneminde tescilliler korunurken tescilsiz tasarımlar genel hükümlere göre düzenlenmiştir.Tescilsiz tasarımın korunması daha sınırlı olmakla birlikte SMK’ya göre tasarımın aynısı veya benzerinin kopyalanması suretiyle engelleme hakkı bulunmaktadır.Tescil edilebilen ve edilemeyen durumlara göre tasarımlar ayrılmaktadır.Tescilsiz tasarımlar da tescilli tasarımlar gibi koruma ilkeleri ve haklara sahiptir.Ancak bu haklar tescilli tasarımlarda olduğu kadar uzun süreli olmamaktadır.Başta FSEK ve SMK hükümlerince bu tasarımlar korunmaktadır.Kendini korumaya almayan markalar bir çok maduriyet yaşamaktadır.Bunlara örnek olarak Avrupa Birliği Markasına başvuru sürecinde ihmalkar davranan ŞenPiliç firması olmuştur.Böylece diğer Türk markalarına da zamanında başvurusu yaparak zarara uğramamaları yönünde örnek olmuştur.
KAYNAKÇA
Arslan, İ . (2008). Tescilsiz Markaların Korunması . Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi , 16 (1) , 29-46 . DOI: 10.15337/SUHFD.2017.13
https://dergipark.org.tr/en/pub/suhfd/issue/26641/281165
Bozgeyik, H , Er, S . (2019). TASARIMLAR İÇİN KÜMÜLATİF KORUMA . Ticaret ve Fikri Mülkiyet Hukuku Dergisi , 5 (1) , 19-38 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/tfm/issue/46662/584514https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/748603
Fidan, İ . (2016). Endüstriyel Tasarımların Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Kapsamında Korunması . İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi , 2 (2) , 423-451 . DOI: 10.21492/inuhfd.239804 https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/208261
Özsoy, Ö . (2018). TÜRK MARKALARININ AVRUPA BİRLİĞİ MARKASI OLARAK TESCİL EDİLMEMESİNİN SONUÇLARI – ŞENPİLİÇ MARKASI ÖZELİNDE BİR İNCELEME . İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi , 9 (1) , 609-622 . DOI: 10.21492/inuhfd.427640 https://dergipark.org.tr/en/pub/inuhfd/issue/33699/427640
Sert, M. (2019). Sınai mülkiyet kanunu’na göre tescilsiz tasarımların korunması. Hasan Kalyoncu Üniversitesi. 1-108 http://openaccess.hku.edu.tr/xmlui/handle/20.500.11782/2017
Kapaktaki görsel pxhere.com/tr sitesinden alınmıştır ve creative commons lisanslıdır.
Bu makale duplichecker sitesi üzerinden 16.05.2021 tarihinde kontrol edilmiştir. Makale, benzerlik değeri ile kabul edilmiştir. Result Completed: Plagiarism: %7Unique: %93
Bu eser Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.
Merhabalar,ben Işıl Semiz şu anda Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Öğretmenliği ikinci sınıf öğrencisiyim.Daha öncesinde öğrenimimi babamın görevi dolayısıyla çeşitli illerde gerçekleştirdim.Liseyi 2001 yılında Borsa süper lisesi fen matematik bölümü dördüncü sınıfta bırakarak 2004 yılı açıköğretim lisesi genel kültür bölümünde mezun olarak tamamladım.Açıköğretim Fakültesi İşletme Bölümüne başladım ama tamamlamadım.Bundan sonraki süreci özel sektörde çeşitli işlerde çalişarak ve daha çok ailemle ilgilenerek zamanımı geçirdim.2019 yılında tekrar sınava hazırlanarak Marmara Üniversitesi Bilgisayar Öğretmenliğini Bölümünü kazandım ve şu an devam etmekteyim. Araştırmayı, yeni bilgiler öğrenmeyi ve kitap okumayı sevdiğimden ve mümkün oldukça başkalarına da öğretmenin büyüklüğüne inandığımdan dolayı öğretmenlik mesleğinin benim için önemi oldukça büyüktür