İÇİNDEKİLER
- Özet
- Giriş
- Sanal Gerçeklik
- Arttırılmış Gerçeklik
- Karma Gerçeklik
- Metaverse Evreni
- Metaverse Tarihçesi
- Metaverse’e Giriş
- Second Life
- Decentraland
- Eğitimde Metaverse
- Minecraft Education Edition
- Fırsatlar ve Potansiyel Tehditler
- Sorun Ve Çözüm Önerisi
- Kimlik Doğrulaması
- Hesap Güvenliği
- Kendimizi Nasıl Koruruz?
- Kaynakça
Özet
Metaverse evreni son günlerde sık sık karşımıza çıkmaktadır. Metaverse dijital dünyaların birleşmesi sonucu oluşan sanal paylaşım alanına verilen isimdir. Bu evren gün geçtikçe gelişmekte ve büyümektedir. Yeni bir evren, yeni fırsatlarla beraber yeni tehditleri de beraberinde getirir. Bu kavram pek çok insan tarafından tek bir platform zannedilmektedir. Bir benzetme yapmak gerekirse evren-gezegen ilişkisi şeklinde yapabiliriz. Metaverse evreni bir evren ve bu evrene girişi sağlayan platformlar ise bu evrenin gezegenleridir. Bu evrende hangi gezegene dahil olacağımızı seçebiliriz ancak kurallarına uymak şartıyla. Bu ortamlarda kendi karakterinizi (avatar) yaratarak var olabilirsiniz. Dilerseniz gerçek hayattaki gibi dilerseniz sevdiğiniz bir film karakteri gibi olabilirsiniz. Oyunlar oynayabilir, arkadaşlarınızla buluşabilir ve alışveriş yapabilirsiniz. Gerçek hayata benzer olarak arsa satın alabilir, evinizi yapabilirsiniz. Bunlara ek olarak sanal ortamdaki dokuları ve baskıları hissetmeye yönelik eldiven ve diğer eşyaların üretilmesi planlanmaktadır. Yani Metaverse kavramını ilerleyen zamanlarda daha sık duyacağız. Aynı zamanda potansiyel tehditlerin bilince olup ona göre hareket edeceğiz.
Anahtar Kelimeler: Metaverse, Sanal Gerçeklik, Dijital Dönüşüm, Dijital Gelişim
Giriş
Sanal ve arttırılmış gerçeklik terimleri bir süredir hayatımızda ve pek çok alanda kullanılmaktadır. Metaverse ise hayal edebileceğiniz tüm bu sanal ortamların bütününe verilen isimdir. Gerçek şu ki bu kavram yeni bir kavram değil ancak pandeminin de etkisi ile fazlasıyla ünlenmiştir. Bunların yanı sıra kendisi ile beraber yeni sorumluluklar, yeni kurallar, yeni fırsatlar ve yeni tehditleri beraberinde getirmiştir. Bu evrende her insanın gerçek hayatta olduğu gibi bir kimliği vardır. Yapılan iyilikler de kötülükler de bu kimlik altında toplanır. Bu sebeple bu evrende normal hayatta olduğu gibi kimliklerin oluşturulması, korunması ve bu imajın sürdürülebilirliği önemlidir. Metaverse kelime anlamı üzerinden gidecek olursak “meta” Yunancada öte, sonra anlamına gelir. Kelimenin diğer kısmı “-verse” ise İngilizcedeki “universe” yani evren kelimesinin kısaltılmışıdır. Pek çok şirket bu evrenin potansiyellerini incelerken aynı zamanda onu alternatif bir dünya haline getirmek amacı ile daha fazla araç ve ekipman geliştirmeye çalışıyor.
Sanal Gerçeklik
Sanal gerçeklik (Virtual Reality) kısaca teknoloji kullanılarak kullanıcı ile sanal alemin birleştirilmesidir. VR uygulamaları, kullanıcıyı gözlük, kulaklık, eldiven veya tulum olarak giyilen etkileşimli cihazların kullanımı yoluyla gerçekliği simüle eden bilgisayar sayesinde oluşturulan bir ortama sokar. Tipik bir VR formatında, stereoskopik ekranlı bir kask takan bir kullanıcı, bu sayede simüle edilmiş bir ortamın hareketli görüntülerini görüntüler.
Arttırılmış Gerçeklik
Arttırılmış gerçeklik (Augmented Reality) sanal gerçeklikten farklı olarak size yeni bir ortam sunmaz, var olan ortamınızı yani gerçek dünyayı kullanır. Başka bir değişle sanal nesneleri gerçek hayattan görüntüler ile harmanlar. Var olan cisimlerin üzerine sanal nesneler eklenir ve gerçeklik bu şekilde artar. Buna en iyi örnek Pokemon Go oyunudur. Günlük hayatımızda ise mobilya satın alımlarında, ev dizmede ve bunların yanı sıra okullarda ders anlatımında da sıklıkla kullanılmaktadır.
Karma Gerçeklik
Metaverse Evreni
Dijital dönüşüm çağında bulunmaktayız. Bu dönüşüm bilgi teknolojisindeki bir dizi değişiklik ile sınırlı değildir (Siebel, T.M. 2020). Bunlara yeni kavramlar de eşlik etmektedir. Bu yeni kavramlardan son zamanlarda sıklıkla ismini duyduğumuz yeniliklerden biridir Metaverse evreni.
Metaverse Kavramının Tarihçesi
Facebook’un “meta” olarak yeniden markalaştığını ve geleceğini yaklaşmakta olan “metaverse” üzerine odaklayacağını duyurmasının üzerinden yaklaşık 7 ay geçti. Öncelikle bu terim gerçekten belirli bir teknoloji türünü değil, teknolojiyle nasıl etkileşime girdiğimizde geniş (ve genellikle spekülatif) bir değişimi ifade etmektedir. Metaverse kavramının fikir olarak karşımıza ilk çıkışı 1992 tarihli “Snow Crush” romanıdır. Bu kitapta Metaverse, VR gözlüklerine yansıtılan “sanal dünya” olarak sunulmuştur (Mystakidis, S. 2022).
Metaverse’e Giriş
Metaverse evrenine girişi pek çok şekilde sağlamamız mümkündür. Eğer sanal alemdeki tecrübenizi daha da gerçekçi hale getirmek isterseniz VR gözlükler oldukça ideal olacaktır. Dilerseniz de bilgisayarınızdan, tabletinizden direkt olarak da giriş sağlayabilirsiniz. Her iki durumda da girişinizi engelleyen bir durum olmayacaktır. Metaverse evrenine dahil olan platformlardan birine üye olarak bu evrene katılım sağlanabilmektedir. Üyelik gerektirmeyen platformlar da mevcuttur fakat bu tarz platformlar deneme sürümleridir ve sizlere tam deneyimi sunmazlar. En bilindik platformlardan biri “Second Life” diğeri ise “Decentraland”.
SECOND LIFE
Second Life bilgisayara indirme ve aktif kayıt olma gerektiren bir platformdur. Giriş için çoğu sitede yaptığınız gibi e-posta ve şifre belirlemelisiniz. Eğer site üzerinden kayıt oluyorsanız kayıt sonrası indirme sayfasına yönlendirileceksiniz. Bu sayede uygulama kurulumunu gerçekleştirebilirsiniz. Türkçe dil desteği mevcut ancak bazı kısımları tam olarak çevrilmemiştir. (Aşağıdaki fotoğraflar tarafımca uygulamalara giriş yolunu göstermek amacıyla çekilmiş olup bana aittir)
Uygulama kurulumunı gerçekleştirdikten sonra uygulamayı tanımanız için küçük bir adada başlayacaksınız. Bu adada adım başı var olan tabelaların her birinde size uygulama kullanımı hakkında bilgilendirmeler yapılmaktadır. Bunlara ek olarak kayıt olduğunuz mail adresinize gidip mailinizi doğrularsanız çevrimiçi-dışı sohbetlere katılım hakkınız verilecektir.
Uygulamada arkadaşlarınızla buluşabilir, alışverişe çıkabilir, arsa alıp ev yapabilir ya da yeni insanlarla tanışabilirsiniz. Sesli ve yazılı sohbet seçenekleri mevcuttur. Kendinize ait profilinize kendiniz hakkında bilgiler yazabilir, fotoğraf ekleyebilir ve ilgi alanlarınızdan bahsedebilirsiniz.
Alışverişe gitmek için tabi ki gerçek hayatta olduğu gibi burada da paraya ihtiyacınız var. Para kazanmak için uygulama üzerinden işe gidebilir ve bu süreçte para kazanabilirsiniz. Oyun içi kazandığınız paranın birimi Linden dolarıdır (L $) ve gerçek paraya çevirmeniz mümkündür. İş bulma konusunda işinizi oradan bulabilir ya da kendiniz yaratabilirsiniz. Bu doğrultuda bakacak olursak tıpkı gerçek hayattaki gibi her bulduğunuz iş sizi zengin yapmayacaktır. Şans burada önemli bir faktördür. Çalışmadan para kazanmak mümkün olabilir mi sorusunun cevabı ise uygulamaya gerçek hayattan para yatırmanız durumunda karşılığında Linden doları satın almanız mümkündür. Güncel durumu ile 1 Türk Lirası 20.1460 Linden Dolarına denk gelmektedir. (Kaynak: https://ld.currencyrate.today/try)
DECENTRALAND
Decentraland ise yaklaşık 90.000 parsellik araziden oluşan, belirli bir merkezi olmayan 3 boyutlu sanal gerçeklik platformudur. Kullanıcılarına çeşitli içerikler üreterek kazanç elde etme imkânı sunar ve bununla beraber Ethereum tabanlıdır. Merkezi olmayan bölgedeki bu sanal emlak arazileri, “etherum” blok zincirine sahip kripto para birimi olan “mana” tarafından satın alınabilen NFT’lerdir.
Platforma giriş sağladıktan sonra insanlarla tanışıp kaynaşabilirsiniz. Eğer kendinize bir arsa satın almak istiyorsanız öncelikle üyeliği tamamlamalısınız. Daha sonrasında platformda geçerli olan para birimi ile ödemeyi gerçekleştirebilirsiniz. Aynı şekilde size gelecek ödemeler de bu para birimi üzerinden olacaktır. Mana denilen para birimi, pek çok kripto para alım satım platformu üzerinden alınabiliyor, takaslanabiliyor veya satılabiliyor. Güncel olarak 1 Mana 17.09 Türk Lirasına eşittir. Bu platforma sitesinden kayıt olabilmenin yanı sıra misafir olarak giriş yaparak ortamı tecrübeleyebilirsiniz. Misafir girişinizde kısıtlı erişime sahip olacaksınız ancak bu platformu ilk kez tanıyacak olanlar için oldukça yararlı bir deneyim.
Bu platformda da kendi karakterinizi (avatar) dilediğiniz gibi şekillendirebilirsiniz. Bu platformda arsa sahibi olanlar, kendi arsalarında olup bitenleri görüp düzenleme yetkisine sahiptir. Hepsinden öte bu platformu diğer blockchain tabanlı platformlardan ayıran en önemli özelliği ise merkezi bir kuruluş tarafından kontrol edilmemesidir. Bunun yerine platform kuralları ve politikaları yöneten “Merkezi Olmayan Otonom Organizasyon” vardır.
Eğitimde Metaverse
Pandemi ile beraber hayatın büyük çoğunluğu online platformlar üzerinden devam etti. Eğlence hayatı, iş hayatı ve en önemlisi okul hayatı. Bu durumda online eğitim ortaya çıktı ve olabildiği en hızlı şekilde kendini geliştirdi. Online platformların kullanımlarının tercihten ihtiyaca döndüğü bu dönemde metaverse evreni bu konuya da ışık tutmaktadır. Bu sanal dünyalar sayesinde eğitim, pandemi bitiminden sonrasında bile bu platformlarda aynı verimlilikte gerçekleştirilebilecektir. Metaverse platformlarıyla okul hayatının birleştiği durumda eğitimciler, kendilerine ihtiyaç duydukları her türlü odalar ve materyaller inşa edebilecektir. Bu durumda tek sınır hayal gücü olmaktadır. Kendilerinin düzenleyecekleri avatarlar öğrencinin ilgi ve odağını çeker derse katılımı daha aktif şekilde olur.
MINECRAFT EDUCATION EDITION
Minecraft oyununu ilk kez 2011 senesinde Mojang Stüdyosu piyasaya sundu ve popülaritesi her geçen gün artarak bugüne kadar geldi. Oyun 3 boyutlu voxel grafiklere sahip bir sandbox uygulamasıdır. Oyuncular bu platformda yaratıcılıklarını sergilemenin yanı sıra hayatta kalma seçeneği ile gerçek hayattaki pek çok ürünün yapı taşlarını keşfederler. Oyun, eğlenceli olmasının yanı sıra eğitici özelliklere de sahiptir. Oynayan çocuk, bir tahta sopa yapmak isterse odun toplaması gerektiğini öğrenir. Bir meyve yetiştirmek isterse o meyvenin tohumunu bulup ekmesi gerektiğini kavrar. Tüm bunların ışığında Minecraft platformlarına bir yenisini daha eklemiş ve “Education Edition” yani eğitim sürümünü çıkartmıştır. Eğitim sürümünü normal oyundan ayıran en önemli özelliklerden birisi maddeyi elemental boyutlarda ele alabilmesi. Özellikle Fen derslerinde katkısı büyüktür.
Minecraft Education Edition ile çocukların öğrenebilecekleri saymakla bitmez. Piramitleri keşfetmek ya da mevsimleri öğrenmek için gereken tüm özellikler mevcut. Bunların yanı sıra son zamanlarda gündemde olan yabancı dil eğitimini de bu platformdan sağlanması mümkün.
Fırsatlar ve Potansiyel Tehditler
Metaverse gelişimi ile beraber fırsatları ve bir o kadar da tehditleri beraberinde getirmektedir. Teknoloji her geçen zamanda dönüşüm ve gelişim geçiriyor. Bu bağlamda, güncel kullanımda olan teknolojilerin sebebiyet verdiği güncel tehditler ve sorunlar da hala mevcuttur. Metaverse evreni içerisinde bu sorunların devam etmesi olasıdır. Metaverse öncesi sorunlar tam anlamıyla çözülmeden böyle başka bir evreni tanımak daha büyük sorunlar doğurur. Dilerseniz önce fırsatlar ile başlayalım.
Metaverse başlı başına bir evrendir, yani kalıcıdır. İçerisindeki platformlar oldukça fazladır. Bir platformun gitmesi diğerini kolay kolay etkilemez ve bu bağlamda metaverse evreni var olmaya devam edecektir. Bu da bu alanda yatırım yapmak için geçerli bir sebeptir. Hem sanal hem de gerçek dünyaları, özel ve genel ağları, açık ve kapalı platformları kapsayan bir deneyimdir. Her iki dünyaya uzanan Kripto paralar sayesinde bu evren devamlı işleyen bir ekonomiye sahiptir. İşletmeler kripto para kullanarak bu ekonomide rol alır. Tekstil veya moda tasarımı ile uğraşan gibi şirketler ürünlerini dünya genelindeki insanlara kolaylıkla sunma fırsatı bulacaktır. Fiziki herhangi bir yatırım yapmadan ürünlerini milyarlarca insanla buluşturabilecekler.
Tehdit oluşturabilecek yönlerine bakarsak, öncelikle insanlar bu evrende katılım sağladıkça dijital ayak izleri artacaktır. Dijital ayak izi dediğimiz kavram, kullanıcıların internet ortamındaki adımlarını kaydeden bir kütüphanedir diyebiliriz. Bu ortamlarda gerçekleşen çeşitli işlemler sonucunda bilinçli ya da bilinçsiz olarak iz bırakırız. Bu izlerin artmasıyla siber zorbalıklar, bilgi hırsızlığı ve özel hayatın ihlali gibi konuları daha sık duyarız. Bir diğer tehdit ise insan duygularına yönelik. Sanal alemde çakma profiller, kişilikler oluşturulabileceğinden insanların zamanla birbirlerine olan güvenleri azalır. Bunlara ek olarak motor beceriler işlevini yitirirse bunun sonucunda temel kabiliyetlerinde aksamalar görülür.
Sorun ve Çözüm Önerisi
Metaverse evreni nedir ve nasıl giriş yapılır anladık. Peki bu girişi yaparken karşımıza çıkması olası teknolojik sorunlar nelerdir? Ve daha da önemlisi bu sorunlardan nasıl kurtuluruz? Meta evrenin aktif bir şekilde kullanımı oldukça yenidir. Bu sebeple teknolojik anlamda bu evrene tam anlamıyla adapte değiliz.
Teknoloji şirketleri tatmin edici bir metaverse deneyimi sunmak gayesiyle bu 3 boyutlu dünyaların gelişmesine yönelik son teknolojileri kullanmaktadır. Bunlara kısaca örnek vermek gerekirse blockchain, VR(sanal gerçeklik), AR (arttırılmış gerçeklik), AI (yapay zeka) ve IOT(nesnelerin interneti) kavramlarıdır. Çözüme kavuşmamış sorunlardan biri kimlik doğrulaması ve gizlilik kontrolüdür. Bu sorunların çözümü ise yukarıdaki teknolojilerde gizlidir.
Kimlik Doğrulaması
Konu kimlik doğrulamaya gelindiğinde akla gelen ilk seçenekler mail adresi ve telefon üzerinden gelen teyit bildirimleridir. Ancak bu doğrulama sadece hesap sahibinin gerçekten hesabın sahibi olup olmadığını teyit eder. Hesap sahibinin gerçek kimliğini doğrulamaz. Kişiyi sadece kullanıcının verdiği isim olarak tanır. Kişinin olduğunu söylediği kişi olup olmadığını nasıl teyit ederiz? Bu konu hali hazırda var olan çoğu meta platformlarda çözüme ulaşmış değildir. Çözüm olarak belirli platformlara kayıtlar gerçekleştirilirken –özellikle platform sesli/görüntülü iletişim içeriyorsa- görüntülü onay istenilmelidir. Bu görüntüler ileride olası bir kimlik belirsizliği durumunda yüz tanıma sisteminden gerçekleşebilecektir. Günümüz telefonlarında bile artık yüz tanıma ile telefon kilidi açma seçeneği mevcutken bunun meta evrene uyarlanmaması için bir sebep yoktur.
Metaverse’lerin yaygınlaşması ve artmasıyla beraber, bu evren kendine has ticari bir ekosistem oluşturacaktır. Sadece meta evrende geçerli işler, sanat eserleri ve alışverişler olacak. Bu durumda bir markanın nerede, hangi ülkede kullanıldığının kanıtlanması sorunuyla karşı karşıya kalacağız. Blockchain ve akıllı sözleşmeler kullanılarak bu evrende pek çok mülkiyetin nereye ve kime ait olduğu anlaşılabilir. Verilerin ya da gerçekleşen işlemlerin kayıt tutulması önemlidir. Genelde bu bilgiler şirkette, avukatlar gibi 3. şahıslar aracılığı ile zaman ve maliyeti yüksek şekilde işlenirler. Blockchain ise bu durumdan kaçınır ve işlemin hızlı ve ekonomik şekilde işlemesini sağlar. Tedarik zinciri, finans ve daha pek çok sektördeki uygulamaları destekleyen Blockchain, Meta evrenin vazgeçilmezi olacaktır.
Hesap Güvenliği
Açılan hesapların güvenliğini sağlamak için kullanıcılar olarak bazı uygulamalara başvurabiliriz. İki aşamalı doğrulama sistemi de bunlardan bir tanesi. Sitelerde giriş için kullandığımız parolalar yeterince güçlü olmadıkları takdirde kolaylıkla çeşitli algoritmalarla çözülebilirler. Bu sebeple giriş işlemini aşamalandırmak koruyucu yöntemlerden biridir. Bu iki aşamalı yöntemlerin çalışma şekli ise oldukça basit. Var olan parolamıza ek olarak bir uygulama tarafından belirli saniye aralıklarla üretilen bir giriş kodunu kullanmak. Bu kod ortalama her 30 saniyede bir değişmekte ve o kod değişmeden önce giriş işlemini gerçekleştirmelisiniz. Tabi ki bu uygulamaların da belirli sıkıntıları mevcut, eğer kullandığınız programa giriş şifrenizi unutursanız içindeki kodlara ulaşamayacaksınız. Her ne kadar bazı uygulamalar “şifremi unuttum” seçeneği sunsa da bu her zaman mümkün olmamakta. Bu sorun için alternatif bir çözüm “Yubikey” adlı çoklu protokollü doğrulama cihazıdır.
Yubico tarafından üretilen 2 aşamalı doğrulama kullanımı amaçlı çok fonksiyonlu bir donanımsal güvenlik kartıdır. Çoğu akıllı kartın aksine ikinci bir araç gerektirmez ve doğrudan USB girişini kullanır. HOTP, statik parola gibi özellikleri desteklemektedir. Cihazın kısaca çalışma şekli “şifrenizi girin-cihazı takın-onaylayın”. Tabi ki seyahat ya da dışarıdan bu hesabınıza girmeniz gerektiğinde cihazı da sizinle beraber taşımanız gerekecektir. Cihazın kaybolması durumunda web sitesinin hesabınızı kurtarması ve yubikey faktörünü devre dışı bırakması da mümkün gözükmektedir.
Kendimizi Nasıl Koruruz?
Bu ortamlar arttıkça bu ortamların “sahte” versiyonları da çoğalacaktır. Platformlar kayıt olmadan önce hakkında ön araştırma yapmak temel seviyede korunmamızda yardımcı olur. İleri boyutlarda bakacak olursak özel bilgilerimizi kimse ile paylaşmamalıyız. Sadece sizin ve ailenizin bildiği bazı şeyler kalmalı ki olası bir tehdit anında gerçek ile sahte açığa çıksın. Kendinizi sanal aleme kaptırmayın, unutmayın ki sizin gerçek bir hayatınız var. Bu evrenlerde uzun süre aralıksız kalmayın. Mola verin, yürüyüşler yapın, gerçek hayatta sosyalleşin. Sosyalleşme becerinizi sanal alemle kısıtlı bırakmayın. Savurgan davranmayın. Sanal ortamdaki paranızın gerçek hayata da bağlanabildiğini unutmayın. Ve son olarak aldatıcı reklamlardan kaçının. Size mantıklı gelmeyen yatırım tekliflerinden, takaslardan uzak durun. Sanal alemde aldatmaca gerçek hayattan daha kolaydır. Gün geçtikçe bu konularda alınan önlemler de artacaktır ancak tedbiri elden bırakmamak en iyisi olacaktır.
Makale intihal oranı www.turnitin.com adresinden kontrol edilmiş olup sonucu yukarıdaki gibidir.
KAYNAKÇA
Decentraland – https://decentraland.org
Marr B.(5 Kasım 2021) The Metaverse Explained With Examples Bernard Marr Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=49r5GbtcqNg
Minecraft Edition Edition – https://education.minecraft.net/en-us
Mystakidis, S. (2022). Metaverse. Encyclopedia, 2(1), 486-497
Second Life – https://secondlife.com
Siebel T.M(2020) Dijital Dönüşüm Paloma Yayınevi
S. Joshi https://www.vice.com/en/article/93bmyv/what-is-the-metaverse-internet-technology-vr
Özcan B. (19 Eylül 2021) İnternetten Sonra Bu Gelecek! METAVERSE Barış Özcan Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=kbDEojkAt9c
Öne çıkan görsel www.freepik.com adresinden 23.05.2022 tarihinde alınmıştır
Reality photo created by rawpixel.com – www.freepik.com
Bu eser Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.
Ben İrem Kızılkan, Marmara Üniversitesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Öğretmenliği öğrencisiyim. Yabancı dil olarak İngilizce ve temel seviyede Almanca biliyorum. Boş vakitlerimde Almancamı geliştirmeye çalışıyorum. Lise hayatım boyunca kendimi geliştirebilmek adına bazı etkinliklere katıldım. Bunlara örnek olarak lisenin ilk döneminde adli tıp alanına ilgi duyduğumdan Olay Yeri İnceleme adlı kulübe girdim, eğitim ve yarışmalara katıldım ve bu alanda 2 sene aktiflik gösterdim. Okulumda 3 sene boyunca MBA eğitiminin lise düzeyine uyarlanmış bir hali olan t-mba dersini gördüm. Bu eğitim kapsamında 10. TMBA zirvesine katıldım. Bölümümü bitirdikten sonra mesleğimi yapmak ve öğretmenlikten devam etmek istiyorum.
