ATATÜRK EĞİTİM FAKÜLTESİ

BİLGİSAYAR VE ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ ÖĞRETMENLİĞİ

BİLİŞİM ETİĞİ DERSİ

MAKALE İNCELEME RAPORU

SENA NUR TUR 100221016

 

  1. Makalenin Künyesi

Elçiçek, Mithat (2022). “Çevrimiçi Ortamlarda Öğrenim Gören Üniversite Öğrencilerinin Bilişim Etiğine Yönelik İmge ve Algıları: Bir Metafor Analizi”. OKU Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 5(1):205-223.

Anahtar Kelimeler: Bilişim Etiği, Metafor Analizi, Çevrimiçi Öğrenme, Uzaktan Eğitim

  1. Giriş

Sürdürülebilir yenilikçi eğitim sistemlerinde öğretim programlarının çağın gereksinimlerine göre yenilenmesi oldukça önemlidir. Bilişim teknolojilerinin eğitim alanlarında geniş yer bulmasının olumlu yönleri olduğu kadar bazı olumsuz yönlerinin de olduğu bir gerçektir. Bilişim teknolojilerinin kullanımının yaygınlaşması fikri mülkiyet, telif hakları, yetkisiz erişim, sahtecilik, dolandırıcılık, siber zorbalık, sayısal uçurum ve güvenlik ihlali gibi etik sorunları da beraberinde getirmiştir. Bu açıdan değerlendirildiğinde eğitim çevrelerinin öğrenenlere sunduğu teknolojik desteklerin sadece öğrencilerin bilgi ve becerilerini geliştirmesi değil aynı zamanda toplumsal ahlak ve karakter eğitimi gibi bazı temel değerleri de kazandırması önemlidir.

      Araştırmanın Amacı

Çalışmanın amacı zorunlu uzaktan eğitim kapsamında (Covid-19 Pandemisi) çevrimiçi ortamlarda öğrenim gören üniversite öğrencilerinin bilişim etiğine yönelik metaforik imge ve algılarını incelemektir.

  1. Yöntem

Araştırma Modeli

Zorunlu uzaktan eğitim kapsamında çevrimiçi ortamlarda öğrenim gören üniversite öğrencilerinin bilişim etiğine yükledikleri metaforik imge ve algılarının incelendiği bu çalışma nitel olgubilim (fenomenoloji) çalışması olarak desenlemiştir. Olgubilim, belirli bir olgu veya kavramla ilgili bakış açısı veya algıyı tanımlamak için kullanılan nitel bir araştırma yöntemidir.

Evren ve Örneklem

Çalışmada verilerin toplanıp yorumlanması sürecinde metafor analizinden faydalanılmıştır. Metafor analizinin bu çalışmada tercih edilmesinin sebebi öğrencilerin bilişim etiği olgusuna ilişkin yaşantılarını, algılarını ve bunlara yüklediği anlamları meydana çıkartarak bilişim etiğini tanımlayabilecek temaları bulmaktır. Metaforlar birey veya toplumların gerçekliği algılama şeklini ve bilişsel şemalarının soyut modellerini ifade etmektedir (Bozkurt, 2020).

Kullanılan Ölçme Araçları

Araştırma 2020-2021 eğitim öğretim yılında Türkiye’nin doğusunda bulunan bir devlet üniversitesinin Mimarlık, Şehir ve Bölge Planlama bölümlerine kayıtlı üniversite öğrencileri ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmaya ikinci sınıfta öğrenim görmekte olup 45 (%53) kadın ve 40 (%47) erkek olmak üzere toplam 85 öğrenci katılmıştır. Katılımcıların tamamı daha önce “Dijital Okuryazarlık” dersi aldıkları için bilişim etiğine dair belli bir doygunlukta bilgi birikimine sahiptirler.

Verilerin Toplanması ve Çözümlenmesi

Araştırma verileri çevrimiçi olarak oluşturulan “Metafor Formu” aracılığıyla toplanmıştır. İlk olarak araştırmanın yapıldığı üniversitesinin Etik Kurulu’ndan gerekli izin ve onaylar alınmıştır. Daha sonra metafor formunun yer aldığı bağlantı adresi öğrencilerin mail adreslerine gönderilmiştir. Gönderilen bağlantı adresinde gerekli yönergelere yer verilerek formun öğrenciler tarafından gönüllülük esasına göre doldurulması istenmiştir. Çevrimiçi toplanan veriler analiz edilmeden önce verilerin güvenirliği kontrol edilmiştir. 98 öğrenciden toplanan veriler içerisinden eksik ve hatalı ya da metaforik yapıya uymaması (dayanak ifadesinin “çünkü” boş bırakılması) nedeniyle 13’ü değerlendirmeye alınmamıştır.

Verilerin analizi araştırmacı tarafından içerik analizi yoluyla gerçekleştirilmiştir. İçerik analizi belirli kurallara göre yapılan kodlamalarla bir metnin daha küçük içerik kategorileri ile tanımlandığı, sistematik bir analiz yöntemidir (Büyüköztürk, 2010). İçerik analizi sırasında öğrenciler tarafından oluşturulan metaforlar; benzeyen (metaforun konusu), benzetilen (metaforun kaynağı) ve benzetilene ait özellikler (atfedilen özellikler) açısından incelenmiştir. Kodlayıcılar arası güvenirliği hesaplamak için ise Miles ve Huberman (1994) tarafından önerilen Görüş Birliği / (Görüş Ayrılığı + Görüş Birliği) x 100 formülü kullanılmış ve kodlayıcılar arası güvenirlik %93 olarak hesaplanmıştır. Toplanan verilerin raporlanmasında frekans ve yüzdelerin kullanıldığı betimsel analizlerden yararlanılmıştır.

  1. Bulgular ve Tartışma

Çalışmada öncelikle metaforlar kodlanmış, kategorilere ayrılmış ve bu kategoriler bilişim etiği literatürü ile ilişkilendirilebilecek temalara atanmıştır. Olumlu ve olumsuz metaforların ayrı ayrı ele alındığı bu bölümde ortaya çıkan kategori ve bulgular sunulmuş, ortaya çıkan temaları desteklemek ve çalışmanın güvenirliğini arttırmak için doğrudan alıntılara yer verilmiştir.

  1. Sonuç ve Öneriler

Olumlu grupta yer alan tamamlayıcı kategorisinde yol gösterici ve sorun çözücü temaları ortaya çıkmış; bilişim etiğinin sahip olduğu ilke ve kuralların yol gösterici rolü, fikri mülkiyet, doğruluk, gizlilik ve erişim gibi etik problemlerdeki sorun çözücü rolüne dikkat çekilmiştir. Destekleyici kategorisinde kolaylaştırıcı ve önleyici temaları ortaya çıkmış; bu durum kullanıcıların en az zarar ve maksimum fayda ile bilişim teknolojileri kullanımını güvence altına aldığını ortaya koymuştur. Düzenleyici kategorisinde ortaya çıkan dengeleyici teması, bilişim etiğinin bireysel ve toplumsal düzenlemelere yol gösterecek denge unsurları olarak algılandığını göstermektedir. Motive edici kategorisindeki içsel ve dışsal temalar ise başkalarının haklarına saygı gösterme sorumluluğu, bireylerin iyelik hakları ve bunların doğuracağı sonuçlar konusunda motivasyon stratejilerinin önemini ortaya koymaktadır. Son olarak yarar sağlayıcı kategorisi altında ortaya çıkan faydalı ve öğretici temaları; öğrencilerin pandemiyle birlikte artan bilişim teknolojileri kullanımlarının bilişim etiğinin yarar sağlayıcı özelliklerini anlamada karşılık bulduğunu göstermektedir.

Olumsuz metaforlar kategorisinde ortaya çıkan temalar olumlu metaforlarda ortaya çıkan tamamlayıcı kategorisinde yer alan temalar ile ilişkilidir. Buna göre bilişim etiği normlarının herkes tarafından aynı şekilde anlaşılabilir, uygulanabilir ve sürdürülebilir olmasının fikri mülkiyet, doğruluk, gizlilik ve erişim gibi etik problemlerdeki sorun çözme başarısı için kritik öneme sahip olduğunu göstermektedir. Zorunlu kategorisinde vazgeçilmez ve olmazsa olmaz temaları ortaya çıkmış; bilişim etiği normlarının bağlayıcı ve zorlayıcı olarak algılanan özelliklerine yönelik öğrenci kaygılarının giderilmesi bağlamında önemli olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Sınırlayıcı kategorisinde yer alan kısıtlayıcı ve eksik temaları, öğrencilerin bilişim teknolojileri alanındaki olası sınırlama endişesini ve bilişim etiği ilke ve normlarının yeterli olmadığı vurgusunu ön plana çıkarmaktadır. Bu kategoride ortaya çıkan temalar olumlu metaforlarda ortaya çıkan motive edici kategorisinde yer alan temalar ile ilişkilidir.

Bu çerçevede bilişim teknolojileri alanındaki bilişim etiği çalışmaları büyük önem arz etmektedir. Mevcut çalışma bulguları ve literatürdeki çalışmaların ışığında ileride yapılacak araştırmalara kaynaklık etmesi açısından bir dizi öneriler olarak şunlar tavsiye edilebilir:

  1. Bilişim etiğinin bireylerin bilişim teknolojileri araçlarını kullanırken uyması gereken kuralları tanımlaması ve kullanıcıların en az zarar ile dijital ortamlardan yararlanması için tamamlayıcı politikalar kapsamında teorik eğitimlerden çok pratik ve güncel hayattaki sorunlara referans yapılacak farkındalık etkinlikleri yapılabilir.
  2. Günümüz bilgi ve iletişim teknolojisinde yaşanan hızlı gelişmeler göz önünde bulundurulduğunda üniversite kademesindeki öğrencilerin bilgisayar ve internet ihtiyaçları bilişim etiği açısından bir gereksinim olarak değerlendirilebilir. Çünkü bu teknolojilere sahip bireylerin etik davranışları sergilemede daha titiz davrandıkları bilinmektedir.
  3. Bilişim teknolojilerini kullanırken hangi eylemlerimizin ne tür sonuçlar ortaya çıkaracağı ve bu sonuçlardan hangilerinin iyi ya da kötü olacağı konusunda her birey tarafından kolaylıkla anlaşılabilen açık ve net bir içeriğe sahip kılavuz kitapçıkları hazırlanabilir. Bu yolla siber suçlar gibi son derece tehlikeli kriminal olaylara da set çekebilir.

 

Kişisel Sonuç

Çağımızın gereksinimlerine göre öğretimin çevrimiçi olmasının gereksinimleri ve bu gereksinimlerin yani öğrencilerin bilişim etiğine yükledikleri metaforik imge ve algıların titiz bir şekilde analizinin yapılması ve olumlu veya olumsuz sonuçlarının anlaşılabilir ve ayrıntılı detaylarla verilmesinin makalenin faydalı olması konusunda çokça etkisi olduğunu düşünüyorum.

Yapılan analizin “Dijital Okuryazarlık” dersini almış öğrencilerle, yani bilişim etiği konusunda belli bir bilgiye sahip olan öğrenciler üzerinde yapılmış olması da mantıklı düşünülmüş. Bilişim etiğini ve ahlakını bilen öğrencilerin bilgilerini analiz etmek bilişim etiği dersinin faydasını da görmemizi sağlar.

Sonuç kısmında Olumlu Metaforlardan biri olan Yarar Sağlayıcı kategorisinden elde edilen sonucun makale geneli için destekleyici olduğunu anlayabiliriz. Çünkü elde edilen sonuç bilişim teknolojilerinin kullanımının artmasıyla bilişim etiğinin yararını anlamada karşılık bulabileceğimiz yönündedir. Olumsuz metaforların ise olumlu metaforlar arasındaki motive edici kategorisiyle ilişkili olduğu yorumlanabilir. 

 
Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.