Hazırlayan: Süleyman Umut DURSUN

  1. Makalenin Künyesi

İbili, E. & Özdemir, A. (2018). Bilişim Bölümleri Öğrencilerinin İnternet Etik Kullanım Düzeylerinin Farklı Değişkenler Açısından İncelenmesi. AJIT-e: Online Academic Journal of Information Technology dergisi, 9(30), 55 – 74.

Anahtar Kelimeler: Etik, İnternet Etiği, İnterneti Etik Kullanım Düzeyi

  1. Giriş 

Bilişim teknolojileri gün geçtikçe yaygınlaşarak dünyayı her yönden kuşatan bir bilgi paylaşma ve sosyalleşme ortamı oluştu. Irk, dil, din vb. fark etmeksizin herkesin sosyalleştiği bu dünyada insanların gerçek dünyada yaptıkları etik davranışlar kadar etik olmayan davranışlarının aynını hatta daha kötüsünü internet ortamında yapılabiliyor.

Etik olmayan davranışların daha ağır bir şekilde sanal dünyada yapılmasının sebebi internetin kullanıcılara gizliliğe imkan vermesidir. Bir insan gerçek dünyada yaptığı etik olmayan davranışları çoğu zaman buna maruz kalan ve şahit olanlar gördükleri için o davranış yapıldıktan sonra cezası verilir ya da bunu öngören fail bu davranışı göstermez. Ama internette sadece ismini değiştirip sosyal medyada istediği kişiye hakaret, tecavüz, tehdit vb. işleri yapabilir.

Ayrıca kişiler kendi çıkarlarını başkalarının kaygılarının önünde bulundurarak sosyal paylaşım ortamlarında başkalarını rahatsız edici şekilde davranmakta, yasadışı yollardan müzik, video, oyun ve yazılımlar indirmektedirler. Bütün bu sorunların çözüme kavuşması için bireylerin ve kurumların katkı sağlaması oldukça önem arz etmektedir. Her ne kadar bu konu bilişim uzmanlarının alanı gibi görünse de toplumun hemen hemen bütün kesimindeki bireyler, herhangi bir yolla bilişim teknolojilerini kullandıkları için meydana gelen etik problemlerin giderilmesinde, gerekli olan anlayışta ve iş birliğinde bulunmak zorundadırlar. YBS ve BÖTE bölümü öğrencilerinin ise yarının iş dünyasında ve eğitim camiasında yer alacakları düşünüldüğünde, öğrencilerin internet teknolojilerinin kullanımında etik ilkelere bağlı kalmaları, etik kullanım konusunda farkındalık oluşturmaları gibi anlayışlarının geliştirilmesi oldukça önem arz etmektedir. Bu sebeple araştırmanın amacı YBS ve BÖTE bölümü öğrencilerinin internet teknolojileri kullanımındaki etik davranış düzeylerinin belirlenmesi ve etik kullanım düzeylerini etkileyen faktörlerin belirlenmesidir. 

Araştırmanın Amacı

YBS ve BÖTE bölümü öğrencilerinin internet teknolojileri kullanımındaki etik davranış düzeylerinin belirlenmesi ve etik kullanım düzeylerini etkileyen faktörlerin belirlenmesidir.

  1. Yöntem 

Araştırma Modeli 

Bu çalışma, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi (BÖTE) ve Yönetim Bilişim Sistemleri (YBS) öğrencilerinin internet teknolojilerini etik kullanım düzeylerini ve çeşitli değişkenlerin bu düzeylere etkisini incelemeyi amaçlamaktadır. Değişkenler arasında cinsiyet, sınıf düzeyi, aile gelir durumu, internet kullanım süresi, internet becerileri, kişisel bilgisayar sahipliği, web sayfası tasarlama ve programlama yetenekleri yer almaktadır. İlişkisel tarama modeli kullanılmıştır.

Evren ve Örneklem: 

Araştırmanın evrenini BÖTE ve Yönetim Bilişim Sistemleri bölümü öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmada amaçlı örnekleme yoluna gidilmiştir. Araştırmanın örneklemini üç farklı taşra devlet üniversitesinde öğrenim görmekte olan Yönetim Bilişim Sistemleri ve Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi bölümlerinde öğrenim gören 226 YBS ve 255 BÖTE bölümü öğrencisi oluşturmaktadır. 

Kullanılan Ölçme Araçları 

Araştırmada, araştırmacılar tarafından hazırlanan iki araç kullanılmış. Birincisi kişisel bilgi formu, ikincisi ise internet etik kullanım ölçeği. Kişisel bilgi formu, bireylerin cinsiyeti, sınıf düzeyleri, ailelerinin gelir durumları, internete bağlı kalma süreleri, internet kullanım becerileri, kişisel bilgisayara sahip olup olmadıkları, web sayfası tasarlayabilme düzeyleri ve program yazabilme düzeylerini ölçmek için kullanılmış. İnternet etik kullanım ölçeği, “Temel İlkeler”, “Dürüstlük, Güvenlik”, “Sağlıklı İnternet Kullanımı”, “Çevrimiçi Nezaket” ve “Telif Hakkı” boyutlarından oluşuyor. Her bir boyuta ait maddeler, “Hiçbir zaman”, “Çok nadir”, “Bazen”, “Çoğu zaman” ve “Her zaman” gibi seçeneklerle ölçülmüş. Toplamda, ölçekte 38 madde yer almış.

Verilerin Toplanması ve Çözümlenmesi

Bu çalışmada internet etik davranışları ölçeği geliştirilmiştir. Ölçeğin geçerliliği Lawshe tekniği kullanılarak analiz edilmiştir. Bu teknikte uzman kişiler tarafından oluşturulan taslak maddeler değerlendirilerek geçerlilik oranları elde edilmiştir. Ölçek maddeleri 10 uzman kişi tarafından incelenmiş ve analiz sonucunda ölçeğin kabul edilebilir düzeyde olduğu söylenilebilir. Ölçeğin güvenirliği ise Cronbach Alfa güvenirlik katsayıları hesaplanarak belirlenmiştir. Ölçeğin tamamı için 0.916 güvenirlik katsayısı bulunmuştur, bu da öğrencilerin interneti etik kullanım düzeylerini ölçemeye yönelik maddelerin güvenilir olduğunu gösterir. Son olarak, faktör analizi uygulanarak öz değerleri birin üzerinde olan 6 faktör elde edilmiştir ve bu faktörler toplam varyansın %72.691’ini açıklamaktadır. SPSS 22 programı kullanılarak ölçekte yer alan verilerin analizi yapılmıştır. Alt problemlerin istatistiksel analizleri için betimleyici analizlerden ve istatistikten yararlanılmıştır. Analizlerde cinsiyet, internet kullanım amaçları bağımsız değişkenleri ve internet etiği ölçeğine ilişkin görüşlerinin aritmetik ortalama puanları ve standart sapmaları dikkate alınarak, ilişkisiz (bağımsız) örneklem için T-testi (Independent samples t-test) yapılmıştır. Öğrencilerin sınıf düzeyleri, ailelerinin gelir düzeyleri, internete bağlı kalma süreleri ve internet kullanım düzeyleri için de yine internet etiği ölçeğinden elde edilen aritmetik ortalama puanları ve standart sapmaları dikkate alınmıştır.

  1. Bulgular ve Tartışma 

Bulgular:

Araştırmanın bu bölümünde veri toplama araçları ile elde edilen verilerin her bir alt probleme yönelik olarak istatistiksel teknikler ile yapılan çözümleme sonuçlarına yer verilmiştir. 

Cinsiyetin İnternetin Etik Kullanım Düzeylerine Olan Etkisi 

İnternetin etik kullanımında cinsiyetin bir rol oynayıp oynamadığına aritmetik ortalama ve bağımsız örneklemler t-testi ile bakılmış ve sonuçlar Tablo 1’ de verilmiştir.  

Öğrencilerin Internet Etik Kullanımlarının Ailelerin Gelir Düzeylerine Göre İncelenmesi 

Araştırmaya katılan öğrencilerin ailelerinin gelir düzeyine göre internetin etik kullanım ölçeğine ilişkin ortalamaları incelendiğinde ailelerin gelir seviyesi arttıkça öğrencilerin sağlıklı internet kullanım düzeylerinde azalma olduğu görülmektedir (????̅ 1500TLaltı =21.48, ????̅ 2500tlveüzeri =19,70, F (2, 488) =3.91). Diğer boyutlar açısından ise ailenin ekonomik durumunun istatistiksel açıdan anlamlı bir etkisinin olmadığı görülmektedir.  

Öğrencilerin Günlük Internet Kullanım Sürelerine Göre Etik Internet Kullanım 

Düzeylerinin İncelenmesi 

Araştırmaya katılan öğrencilerin internete günlük bağlı kalma sürelerine ilişkin ortalama incelendiğinde, p<0.05 anlamlılık düzeyinde sağlıklı internet kullanımı boyutunda (????̅1saat 

=18.46 ????̅5saatveüzeri =16.27, F (4, 486) =3.01) ve güvenlik boyutunda (????̅1saat =17.32 ????̅5saatveüzeri =19.80, F (4, 486) =2.67) anlamlı bir farklılık görülmektedir. Güvenlik boyutunda öğrencilerin internete bağlı kalma süreleri arttıkça interneti etik kullanımları arttığı görülmüştür. Ancak sağlıklı internet kullanımı boyutunda ise öğrencilerin internete bağlı kalma süreleri yükseldikçe interneti etik kullanım düzeylerinin azaldığı belirlenmiştir. 

Öğrencilerin Web Tasarımı ve Programlama Düzeylerine Yönelik Özalgılarının Internetin Etik Kullanım Düzeylerine Etkisi 

Öğrencilerin web sayfası tasarlayabilme ve programlama becerilerine yönelik özalgılarının internet etik kullanım düzeylerine olan etkisine yönelik görüşlerinin ortalamaları ve standart sapmaları arasında anlamlı bir fark olup olmadığını görmek için Varyans analizi yapılmıştır. Bu sonuçlara göre öğrencilerin interneti etik kullanım düzeyleri p<0.05 anlamlılık düzeyinde öğrencilerin web sayfası tasarlayabilme düzeyleri ve programlama becerileri ile interneti etik kullanımlarına yönelik sadece telif hakkı boyutunda FWeb Tasarımı (4, 486) =3.00, F programlama becerisi (4, 486) =2.41 anlamlı bir farklılık görülmektedir. Oluşan farklılığın hangi gruplar arasında olduğunu belirlemek için Bonferroni testi ile Post Hoc karşılaştırılması yapıldığında telif hakkı boyutunda program yazabilme ve web sayfası tasarlayabilme becerisi hiç olmayanlar ile iyi olanlar arasında anlamlı bir farklılık görülmektedir ve bu farklılık öğrencilerin becerileri arttıkça interneti etik kullanım düzeylerinin azaldığını göstermektedir.  

Öğrencilerin İnterneti Etik Kullanımları ve Bölümleri Arasındaki İlişki 

Araştırmaya katılan öğrencilerin bölümlerine ilişkin ortalamalar incelendiğinde, p<0.05 anlamlılık düzeyinde tüm boyutlar için anlamlı bir farklılık görülmektedir. Aynı zamanda BÖTE bölümü öğrencilerinin interneti etik kullanım düzeyleri Sağlıklı Internet Kullanımı 

[t(491)=2.65, ????̅YBS:226=19.42, ????̅BÖTE:265=21.05, p<0.05)] ve Çevrimiçi Nezaket boyutları [t(491)=4.91, ????̅YBS:226=15.68, ????̅BÖTE:265=18.13, p<0.05)] açısından ortalama puanları YBS bölümü öğrencilerine göre daha yüksek olduğu görülmektedir. YBS bölümü öğrencilerinin de Temel ilkeler boyutu [t(491)=6.25, ????̅ YBS:226=41.49, ????̅ BÖTE:265=33.15, p<0.05)], Dürüstlük boyutu [t(491)=6.22, ????̅ YBS:226=27.29, ????̅ BÖTE:265=21.70, p<0.05)], Güvenlik boyutu [t(491)=6.43, ????̅ YBS:226=22.31, ????̅BÖTE:265=17.49, p<0.05)], Telif hakkı boyutu [t(491)=5.92, ????̅YBS:226=10.02, ????̅BÖTE:265=8.19, p<0.05)] açısından BÖTE bölümü öğrencilerine göre ortalama puanlarının yüksek olduğu görülmektedir.     

Öğrencilerin İnterneti Etik Kullanımları ve İnterneti Kullanım Amaçları Arasındaki İlişki 

Araştırmaya katılan öğrencilerin interneti etik kullanımları ve interneti kullanım amaçları arasındaki ilişkiyi belirlemek için bağımsız t testi yapılmıştır. Elde edilen bulgular neticesinde, Sosyal ağlarda paylaşımda bulunma [t(491)=1.11, ????̅hayır:148=129.60, ????̅Evet:343= 126.35, p< 0.05)], Yeni arkadaş edinme [t(491)=6.60, ????̅ hayır:252=135.56, ????̅ Evet:239= 118.66, p< 0.05)], Arkadaşlarla iletişim kurma durumları  [t(491)=2.86, ????̅hayır:54=138.11, ????̅Evet:451= 126.00, p< 0.05)] arasında anlamlı bir ilişki olduğu görülmektedir. Ayrıca interneti sosyal ağlarda paylaşımda bulunma için seçen öğrencilerin interneti etik kullanım düzeyleri güvenlik, temel ilkeler, telif hakkı ve dürüstlük boyutlarını pozitif yönde etkilerken, sağlıklı internet kullanımı ve çevrimiçi nezaket boyutları açısından ise negatif yönde etkilediği görülmektedir. İnterneti yeni arkadaş edinme ve sosyal ağlarda paylaşımda bulunma amacıyla kullanan öğrencilerin interneti etik kullanım düzeyleri sağlıklı internet kullanımı ve çevrimiçi nezaket boyutlarını pozitif yönde etkilerken, temel ilkeler, dürüstlük, telif hakkı ve güvenlik boyutlarını ise negatif yönde etkilediği görülmektedir. 

  1. Sonuç ve Öneriler

Bu araştırmada, Yönetim Bilişim Sistemleri ve Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi bölümünde okuyan öğrencilerin internet teknolojilerini etik kullanım düzeyleri belirlendi. Elde edilen sonuçlar, kız öğrencilerin erkek öğrencilere göre internet teknolojilerini daha etik kullanma eğiliminde olduklarını gösterdi. Bu bulgu, önceki araştırmalarla da uyumludur. Örneğin, Torun (2007) tarafından yapılan bir araştırmada, kız öğrencilerin erkeklere göre daha yüksek internet etiği tutum puanlarına sahip oldukları belirlenmiştir. Benzer şekilde, Uysal (2006) ve Erdem (2008) de yaptıkları araştırmalarda, kız öğrencilerin bilişim teknolojilerini daha etik kullandıklarına dair kanıtlar sunmuşlardır. Ayrıca, Beder ve Ergün (2015) tarafından gerçekleştirilen bir çalışma da internet güvenliği konusunda kız öğrencilerin erkek öğrencilere göre daha bilinçli olduklarını ortaya koymuştur. Ancak, araştırmamızda erkek öğrencilerin kız öğrencilere göre daha fazla uzun süre internet teknolojilerini kullandıkları ve internet kafeler gibi internete erişim sağlayabilecekleri ortamlara daha rahat ulaştıkları da tespit edildi. Bu nedenle, ileride yapılacak araştırmalarda bu faktörlerin de dikkate alınması önerilebilir.

Öğrencilerin internet kullanım süresi ile etik kullanım farkındalığı arasında anlamlı bir ilişki vardır. Güvenlik ve sağlıklı internet kullanımı boyutlarında farklılık görülmektedir. Güvenlik boyutunda internet kullanım süresi arttıkça etik kullanım düzeyleri de artar, ancak sağlıklı internet kullanımı boyutunda etik kullanım düzeyleri azalmaktadır. Benzer şekilde, Zeybek (2011) ve Uysal (2006) yaptıkları çalışmalarda haftalık internet kullanım süresi ile fikri mülkiyet faktörü arasında anlamlı bir farklılık tespit etmişlerdir. Torun (2007) ise öğrencilerin internet kullanım süresi arttıkça internet etiği tutumlarının Telif Hakkı faktöründe olumsuzlaştığı sonucuna ulaşmıştır. Ünver (2016) çalışmasında, günlük 0-2 saat arasında internet kullanan öğrencilerin siber zorbalık, problemli internet kullanımı ve riskli internet kullanımı açısından daha yüksek puan aldığı sonucuna ulaşmıştır. Ancak, Gökmen ve Akgün (2014) çalışmalarında öğrencilerin günlük internet kullanım süresi ile bilişim güvenliği bilgileri arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Bulgular gösteriyor ki, öğrencilerin haftalık internet kullanım süresi arttıkça etik dışı davranışlara yönelmeleri daha olası hale gelmektedir. Bu nedenle, bireylerin internet ortamında geçirdikleri süre arttıkça etik dışı davranışlarla karşılaşma olasılıkları artmaktadır.

Araştırmada, öğrencilerin aile gelir düzeyleri ile internet etik kullanım düzeyleri açısından yalnızca “Sağlıklı Internet Kullanımı” boyutunda farklılık görülmüştür. Aile gelir seviyesi arttıkça, öğrencilerin internet etik kullanım düzeyleri azalmaktadır. Bu sonuç, Torun’un (2007) çalışmasında da desteklenmiştir. Büyükfiliz (2016) ve Durak Batıgün ve Kılıç (2011) ise ailelerin üst sosyo-ekonomik düzeyde olanların düşük ve orta sosyo-ekonomik düzeyde olanlara göre daha fazla problemli internet kullandıklarını bulmuşlardır. Ancak, Erdem (2008) ve Esen ve Siyez (2011) çalışmalarında aile gelir düzeyi ile bilişim teknolojileri kullanımı arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Bazı çalışmalar ise sosyo-ekonomik seviyenin bilişim teknolojilerini kapsayan etik ikilemlere etkisinin olmadığını göstermiştir (Uysal, 2006; Gattiker ve Kelly, 1999). Bu sonuçlar, düşük gelirli öğrencilerin internet teknolojilerine erişim ve kullanım imkanlarının kısıtlı olması nedeniyle etik ilkelere uyum noktasında daha yatkın olabileceklerini göstermektedir.

Elde edilen sonuçlar, öğrencilerin bilişim teknolojilerini etik kullanım konusunda eğitmenin önemini vurgulamaktadır. Bu eğitimlerin, öğrencilerin sadece teknik becerilerini geliştirmekle kalmayıp aynı zamanda etik davranışlarını da geliştirmelerine yardımcı olabileceği düşünülebilir. Bununla birlikte, eğitimlerin sadece teknik beceriler üzerine odaklanması, öğrencilerin etik davranışlarının geliştirilmesi konusunda yetersiz kalabilir.

Ayrıca, öğrencilerin programlama ve web tasarımı yapabilme becerilerinin artması ile birlikte kendilerine olan güvenlerinin de arttığı ve bu durumun etik dışı davranışlara yönlendirebileceği sonucuna ulaşılmıştır. Bu nedenle, öğrencilerin sadece teknik becerilerini geliştirmek yerine aynı zamanda etik davranışlarını da önemseyen bir eğitim alması gerekmektedir.

Sonuç olarak, bu araştırma öğrencilerin bilişim teknolojilerini etik kullanım konusunda yeterli düzeyde bilgi sahibi olmadıklarını göstermektedir. Bu nedenle, öğrencilerin eğitimleri sırasında etik davranışları konusunda bilgilendirilmeleri ve bu konuda farkındalıklarının artırılması gerekmektedir. Ayrıca, öğrencilerin teknik becerilerinin geliştirilmesi kadar etik davranışlarının da önemsenmesi, bilişim teknolojilerinin doğru kullanımı için oldukça önemlidir.

Araştırmanın bulgularına göre, öğrencilerin internet teknolojilerini etik kullanım düzeyleri, bölümlerine göre bütün boyutlar için anlamlı bir farklılık göstermektedir. YBS bölümü öğrencilerinin interneti etik kullanım düzeyleri Temel İlkeler, Dürüstlük, Güvenlik ve Telif Hakkı boyutlarını pozitif yönde etkilerken, BÖTE bölümü öğrencilerinin ise Sağlıklı İnternet Kullanımı ve Çevrimiçi Nezaket boyutlarını pozitif yönde etkilediği görülmektedir.

Benzer şekilde, öğrencilerin interneti arkadaşlarla iletişim kurma, oyun oynama, sosyal ağlarda paylaşımda bulunma, bilgi/ödev arama, yeni arkadaşlar edinme, alışveriş yapma durumlarında da anlamlı bir farklılık görülmüştür. Karahisar’ın (2014) çalışması da çocukların ve gençlerin internet üzerinden tanımadıkları kişiler ile iletişim kurduğu sonucuna ulaşmıştır.

Ayrıca, öğrencilerin interneti kullanım tercihleri, interneti etik kullanım düzeylerini doğrudan etkileyebilmektedir. Öğrencilerin internet ortamında maruz kaldıkları etik dışı davranışlar, başka kişilere bu davranışları yansıtma eğiliminde olabilirler. Öğrencilerin interneti etik kullanım düzeylerini etkileyen unsurların, interneti kullanım tercihlerini de etkilediği sonucuna ulaşılmıştır.

Bu bulgular ışığında, internetin doğru ve etik kullanımının önemi bir kez daha vurgulanmalıdır. Özellikle eğitim sürecinde, öğrencilere internetin etik kullanımı konusunda bilinçlendirme yapılmalı ve doğru kullanımı teşvik edilmelidir.

Araştırma sonucunda aşağıdaki önerilerde bulunulmuştur; 

1.Üniversitelerde yer alan bilişim bölümlerine etik konulu dersler konulmalı ve bilgisayar içerikli derslerin müfredat programlarına da bilgisayar ve internet etiği ile ilgili konular eklenmelidir. 

2.Araştırma farklı bölüm ve demografik özelliğe sahip öğrencileri de kapsayan bir çalışma yapılarak elde edilen sonuçlar karşılaştırılmalıdır. 

3.Uygulanan “Internet Etik Kullanım Ölçeği” farklı toplum, kültür, inanç, bilgisayar kullanım yeterliliği, öz güven gibi bağımsız değişkenler eklenerek öğrencilerin internetin etik kullanım düzeyleri karşılaştırılmalıdır.  

4.Siber zorbalık, bilişim suçları gibi boyutlar eklenerek ölçek geliştirilebilir.

  1. Kişisel Sonuç

Araştırma sürecinde göz ardı edilen veya eklenmesi çok gereken ama eklenmemiş herhangi bir şeye rastlanılmadı. Fakat özellikle sondaki öneriler kısmında bir şeye değinilmeli ki:

Öğrencilere etik kurallarını veya yöreye-çevreye göre bazı ahlak kurallarını derslerde işlenmesi öğrencilerin bu konudaki tutumunu maalesef çok değiştirmeyecektir. Belki maruz kalanların ne yapması hakkında bilgi vermeleri maruz kalanlar için çok yararlı ve etkili bir yöntem olsa da etik kurallara uymayan bir kişiyi etik davranışlarından caydırmayacaktır. Derslerde işlenen birçok konuyu maalesef öğrenciler sadece sınavları geçmek, takdir belgesi almak vb. maddi şeylerden dolayı ezberledikleri için içlerinde herhangi bir istemli davranış oluşturmuyor. Böyle bir etik, ahlak, empati, saygı ve sevgi kavramlarının eğitimi için aile terbiyesi ile olunur. Bundan dolayı internet etiği anne ve babalara öğretilip bunu çocuklara nasıl aşılaması gerektiği konusunda eğitilmesi gereklidir.

 

Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.