Atatürk Eğitim Fakültesi

Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Öğretmenliği

Bilişim Etiği Dersi

Makale İnceleme ve Değerlendirme Raporu

Hasan Aslan 100221030

 

İçindekiler

Makale Adı                                                                                               3

Yazarlar                                                                                                   3

Makale Künyesi(Apa Standardı)                                                             3

Makale Erişim Adresi                                                                             3

Giriş                                                                                                         3

Makalenin Amacı                                                                                     4

Bulgular ve Sonuç                                                                                  4

Bu makale incelemenin Sonuç ve Önerileri                                          8

 

MAKALE ADI

Bilimsel Etik ve İntihal

YAZARLAR

Nazan ÖZENÇ UÇAK

Hatice GÜLŞEN BİRİNCİ

MAKALE KÜNYESİ (APA STANDARDI)

Özenç Uçak, N. & Birinci, H. G. (2008). Bilimsel etik ve intihal. Türk Kütüphaneciliği, 22 (2), 187-204.

MAKALE ERİŞİM ADRESİ

https://dergipark.org.tr/en/pub/tk/issue/48934/624228

 

Giriş

Bilimsel araştırmaların doğasında süreklilik ve daha önce yapılan araştırmalardan haberdar olunması gereği vardır. Her bilimsel araştırma daha önce yapılmış araştırmalar üzerine geliştirilir. Yapılan çalışmaların yayın içinde aktarımında bazı kurallara uyulması, yararlanılan kaynakların yine belirli kurallara göre belirtilmesi esastır. Bilimsel araştırma yapma ve araştırma sonuçlarını yayma aşamasında bilerek veya bilmeden yapılan hatalar araştırmanın güvenilirliğini zedelediği gibi ilgili bilim dalına da zarar vermektedir. Bilimsel iletişim sürecinde genelde “etik dışı” olarak tanımlanan bu davranışlar içine “sahtecilik”, “intihal/aşırmacılık”, “uydurmacılık” ve “yinelenen yayın yapma” gibi istenmeyen uygulamalar girmektedir. Bu kavramlar içinde sıkça karşılaştığımız intihal (plagiarism) sadece akademik çevrelerin değil, sanat ve edebiyat dünyasının da karşı karşıya kaldığı bir sorundur.

Literatürde giderek üzerinde daha çok durulan bilimsel etik ve intihal ülkemizde yeterince irdelenmeyen bir konudur. Literatürümüzde son yıllarda mesleki etikle ilgili çalışmalara önceki yıllara oranla daha sık rastlanmasına rağmen, intihal konusunda yapılan araştırmaların sayısı oldukça yetersizdir. Üniversite ve Toplum dergisinde olduğu gibi bazı yayınlarda akademisyenlerin konuyla ilgili olarak görüş bildiren ve duyarlılığı artırmaya yönelik yazılarına rastlanmakla birlikte, doğrudan intihal konusunu araştıran çalışmaların sayısı son derece azdır. Son yıllarda öğrenciler üzerine yapılan üç araştırma (Uzun ve diğerleri, 2007; Akbulut ve diğerleri, 2007 ve Namlu ve Odabaşı, 2007) ve tarih biliminde intihalin anlatıldığı bir araştırma (Birinci, 2006) konuyla ilgili önemli araştırmalardır.

 

Makalenin Amacı

Bu makalede bilimsel iletişim ve etik konuları ele alınmakta ve bilimsel alanda görülen etik dışı davranışlar incelenmektedir. Özellikle intihal konusu üzerinde durularak, intihalin ne olduğu, türleri, yapılış nedenleri, internetin intihal üzerine etkisi ve önlenmesi konusunda yapılabilecekler irdelenmektedir. İntihalin önlenmesinde kullanılan yazılımlar tanıtılmaktadır. Sonuç olarak eğitimin önemi ve kütüphanecinin rolü üzerinde durulmaktadır.

 

Bulgular ve Sonuc

Bilimsel iletişim ve bilimsel etik

  • İletişim, bilimin temel unsurlarından birisidir. İlk bilimsel derginin yayımlandığı 1665 yılından bu yana, bilimsel iletişim artan bilim dalları ve bilgi kaynakları; gelişen bilgi teknolojisi ve araştırma olanaklarıyla büyük ölçüde değişime uğramıştır. Bu süre içinde değişmeyen en önemli unsur ise bilimsel yayınların güvenilirliğinin önemidir.
  • Bilimsel bir yayının etik açıdan iyi sayılabilmesi için yazım aşamasında kurallara uyulması ve bilimsel değerlere bağlı kalınması gerekmektedir.
  • Türkiye Bilimler Akademisi Bilim Etiği Komitesi (2002) bilimsel yayınların güvenilirliği ve bilimsel sürecin işleyişi konusunda son 20 yılda sıkıntı ve kaygıların arttığını belirtmektedir. Aynı komite hazırladığı raporda bunun nedenlerini bilim insanlarının arasındaki rekabete; yayın sayısının bilimsel başarı ölçütü olarak görülmesine ve araştırma sayısındaki artışla birlikte etik sorunların buna paralel olarak çoğalmasına bağlamaktadır.
  • TÜBİTAK (2006), etik ihlallerini şu şekilde listelemektedir;
    • Uydurma: Araştırmada bulunmayan verileri üretmek, bunları rapor etmek veya yayımlamak
    • Çarpıtma: Değişik sonuç verebilecek şekilde araştırma materyalleri, cihazlar, işlemler ve araştırma kayıtlarında değişiklik yapmak veya sonuçları değiştirmek.
    • Aşırma: Başkalarının metotlarını, verilerini, yazılarını ve şekillerini sahiplerine atıf yapmadan kullanmak.
    • Duplikasyon: Aynı araştırma sonuçlarını birden fazla dergiye yayım için göndermek veya yayımlamak.
    • Dilimleme: Bir araştırmanın sonuçlarını, araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde ve uygun olmayan biçimde ayırarak çok sayıda yayın yapmak.
    • Destek belirtmeme: Desteklenerek yürütülen araştırmaların sonuçlarını içeren sunum ve yayınlarda destek veren kurum veya kuruluş desteğini belirtmemek.
    • Yazar adlarında değişiklik yapma: Araştırma ve makalede ortak araştırıcı ve yazarların yazılı görüş birliği olmadan, araştırmada aktif katkısı bulunanların isimlerini çıkartmak veya yazarlıkla bağdaşmayacak katkı nedeniyle yeni yazarlar eklemek veya yazar sıralamasını değiştirmek.
    • Diğer: Araştırma ve yayın etiği ilkeleriyle bağdaşmayan diğer davranışlarda bulunmak.

Bilimsel iletişimin en önemli yayın araçları olan bilimsel süreli yayınlarda yayın etiğine ne derece uyulduğu konusunda çeşitli araştırmalar yapılmaktadır. Bu konuda Arda (2001) nın yapmış olduğu çalışma sonucunda etik kurallara uymayan durumlar 7 başlık altında toplanmış ve karşılaşılan durumlar yüzdeleri ile belirtilmiştir. Bu başlıklar ve yayın etiğine uymayan durumlar şu şekilde sıralanabilir; başkalarına ait bilgi, örnek, vaka ya da verilerin izinsiz ve kaynakçada gösterilmeden yayınlanması (%20.6); başkalarına ait eserlerden kaynak verilmeden alıntı yapılması (%20.6); bir yayının birden fazla dergide yayımlanması (%19.6); yayında emeği geçmeyenlerin adına yer verilmesi (%19.6); bir çalışmanın bölümlere ayrılarak yayımlanması (%9.5); aynı çalışmanın Türkçe ve yabancı bir dilde ayrı ayrı yayımlanması (%8) ve diğer başlığı altında toplanan çeşitli durumlar (%4) olarak saptanmıştır.

İntihal/Aşırma

  • İntihal “başkalarının yazılarından bölümler, dizeler alıp kendisininmiş gibi gösterme veya başkalarının konularını benimseyip değişik biçimde anlatma” olarak tanımlanmaktadır (TDK, 2007). Kansu (1994) intihali, bilimsel yanıltma (scientific misconduct) başlığı altın_da grupladığı üç unsur içinde tanımlamaktadır.
    • Bilimsel korsanlık: Başka araştırmalardaki verilerin araştırmacı_nın izni olmadan alınması.
    • İntihal: Başkalarının fikir, yazı ve çalışmalarını çalarak, aldığı kişilere gereken şekilde atıf yapmadan kendisinin gibi göstermek.
    • Saptırma: verilerin saptırılması veya var olmayan bilgilerin/verilerin yokdan var edilmesidir (s.72).
  • İntihali diğerlerinden ayıran temel özellik bilimsel intihalin merkezinde atıfın yer almasıdır. Atıf, temel işlevi; atıf yapan ile atıf yapılan belge arasında bir bağ kurmak olarak tanımlanmaktadır (Smith, 1981, s.84, aktaran Al ve Coştur, 2007, s.144)
  • Ancak intihal sadece yararlanılan kaynağa atıf yapılmaması olarak da algılanmamalıdır. Nitekim Plagiarism.org intihalin kaynak göstererek ve kaynak göstermeyerek yapıldığını belirtmektedir.

Etik Dışı Davranışların Nedenleri

  • TÜBA’nın (2002) hazırlamış olduğu raporda bilimde etik dışı davranışların nedenleri dört başlık altında toplanmaktadır. Bunlardan ilkini eğitim eksikliği olarak tanımlayabiliriz. Bireylere akademik yaşamlarının ilk yıllarında bilimsel araştırma eğitiminin ve disiplininin verilememesi bu tür davranışların nedeni olabilmektedir.
  • İkinci etken bireysel özelliklerle açıklanabilecek unsurları içermektedir. Bireylerin bir an önce yükselme, ün kazanma arzuları ve hırsları nedeniyle uydurma ve aşırma yapmaları bu grup içinde değerlendirilmektedir. Bu tür davranışların özellikle bilim kültürü ve araştırma etiği normlarının yeterince yerleşmediği toplumlarda gelişme olanağı bulduğu raporda ayrıca belirtilmektedir
  • Üçüncü etken bilimde niceliğin niteliğin önüne geçmesi olarak tanımlanabilir. Fazla sayıda yayın yapma ile bilimsel saygınlığın artacağı yanılgısı olarak açıklanan bu durum özellikle son yıllarda üniversitelerde yayın sayısının akademik yükseltmelerde ölçüt olması ile aynı araştırmayı parçalar halinde farklı yerlerde yayımlamak gibi davranışların artmasına neden olmaktadır.
  • Son etken ise mali nedenler içinde gruplandırabileceğimiz burs, proje veya sanayi desteğini yitirme korkusuyla yapılan etik dışı davranışları kapsamaktadır (s.40-41).

İnternetin İntihale Etkisi

  • İnternet üzerinden erişilebilir bilginin artmasıyla intihal farklı bir boyuta taşınmıştır. İnternette yer alan bilginin “kamu malı” olduğu yargısı intihali arttıran bir unsurdur.
  • İnternet üzerinden erişilen bilginin artmasıyla intihalin artması arasında doğru bir orantı olduğunu göstermektedir
  • İntihalin yapılması internetle birlikte kolaylaşmış olduğu kabul edilse de unutulmaması gereken intihalin fark edilmesinin de yine internet sayesinde kolaylaşmış olmasıdır.

İntihalin Önlenmesi İçin Alınan Önlemler

  • Dünyada bilimsel hırsızlığı önlemeye yönelik olarak çeşitli önlemler alınmak_tadır. Bu amaçla 2007 yılında Çin’de “Bilim ve Ahlak Komitesi” kurulmuştur.
  • Pakistan’da ise intihal suçu işleyen akademisyenleri yeterince cezalandırmayan üniversitelerin para yardımı kesilmektedir
  • ABD’de üniversiteye giren her öğrenciye davranış sözleşmesi denen ve içinde intihali de içeren üniversitede uyulması gereken etik kurallarla ilgili bir sözleşme imzalatılmaktadır.
  • ABD’de bilimsel hırsızlığı önlemeye yönelik olarak Virginia Üniversitesi’nde özel bir birim oluşturulmuştur.
  • Ülkemizde ise TÜBİTAK, bilimsel alanda sahtekarlığın tanımlanması ve önlenmesine yönelik bir dizi çalışma yürütmektedir. TÜBİTAK bünyesinde kurulan “Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu” bu oluşumlara örnektir.
  • Bu yaptırımlar intihalin bütünüyle önlenmesini sağlayamasada, öğrencilerin ve araştırmacıların konuyla ilgili duyarlılıklarının artırılması, değerlerin oluşması ve denetim konusunda farkındalık yaratılması açısından önemlidir

Hukuki Boyutu

  • Yasanın fikir ve sanat eserleri ile ilgili yeniliklerine göre başkasına ait esere kendi eseri olarak ad koyan kişi 6 aydan 2 yıla kadar hapis veya adli para cezasına mahkûm edilir. Bu suçu, dağıtarak veya yayımlayarak işleyenlere de verilecek hapis cezasının üst sınırı 5 yıldır. Aynı yasaya göre bir eserden kaynak göstermeksizin alıntı yapanlara, 6 aydan 2 yıla kadar hapis cezası verilir. Hak sahibi kişilerin izni olmaksızın, alenileşmemiş bir eserin içeriği hak_kında kamuya açıklamada bulunan kişi 6 aya kadar hapis cezasına çarptırılır. Bir eserle ilgili olarak yetersiz, yanlış veya aldatıcı nitelikte kaynak gösteren kişiler de 6 ay kadar hapisle cezalandırılır (Temel Ceza Kanunu, 2004)
  • Ayrıca Türkiye’de akademik boyuttaki bilimsel hırsızlığa yönelik olarak “Bir başkasının bilimsel eserinin veya çalışmasının tümünü veya bir kısmını kaynak belirtmeden kendi eseri gibi göstermek” “Öğretim Üyeleri Disiplin Yönetmeliği”’nin 11/a-3 maddesi kapsamında üniversiteden uzaklaştırılma nedeni olarak belirtilmektedir (Yükseköğretim, 1982).

Eğitim Boyutu

  • Bilimsel çalışmalarda birçok etik dışı uygulamanın eğitim eksikliğinden kaynaklandığı bilinmektedir. Bu durum yapılan yanlışın, yanlış olduğunun bilinmemesi nedeniyle tekrarlanmasına neden olmaktadır. Bu nedenle işin eğitim boyutu giderek daha ön plana çıkmaktadır.
  • İntihalin başlangıç aşamasının öğrencilik yılları olduğu düşünüldüğünde bu eğitimin öğrencilik yıllarında verilmesinin gereği daha iyi anlaşılmaktadır.
  • Sadece üniversite eğitimi aşamasında değil, eğitimin her aşamasında öğrenciye araştırma becerisi kazandırılırken araştırma süreci ve uyulması gerekli kuralların öğretilmesi gerekmektedir. Bu eğitim ne kadar erken yaşta verilmeye başlanırsa bu davranışların alışkanlık haline gelmesi o kadar kolay olacaktır.

Teknik Boyutu: Yazılımlar

  • İnternet üzerinden intihalin ortaya çıkarılması konusunda pek çok web sitesinden bilgi bulunabileceği gibi, önlenmesi amacıyla hazırlanmış yazılımlar da vardır.
  • Bu yazılımlar içinde en fazla tanınanları WCopyFind ve Turnitin’dir.
  • WcopyFind 2002 yılında Virginia Üniversitesi tarafından geliştirilmiş bir yazılımdır.
  • Karşılaştırmamantığına dayanan bu yazılımlar dikkate alınarak ülkemizde de benzer çalışmalar yapılmaktadır. Dokuz Eylül Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümünde yüksek lisans tezi olarak hazırlanan DIFFER, var olan sistemler esas alınarak gelitirilmiş benzer bir yazılımdır (Saraç, 2007)

Kütüphanecinin Rolü

  • Kütüphanecilerin rolleri değişen bilgi ortamlarının da etkisiyle daha çok eğitime ağırlık verecek şekilde yeniden yapılanmaktadır. Bilimsel etik, etik dışı davranışlar ve intihal konusunda verilecek eğitimin kimler tarafından nasıl düzenlenmesi gerektiği düşünüldüğünde kütüphanecilerin bu konuda üstlenmeleri gereken sorumluluk daha iyi anlaşılmaktadır.
  • Kütüphanecilerin hazırladıkları kullanıcı eğitimi programları genelde kaynakların tanıtımı, yayın tarama ve rapor hazırlama gibi konuları içermektedir. Bu konular içine bilimsel etik, mülkiyet hakları, atıf verme ve intihal konularını dahil etmek, kullanıcıların bu konuda bilgilendirilmesi ve bilmeden yapılan hataların önüne geçilmesi açısından önemlidir.

 

 

 

Bu Makale İnceleme Sonuçları ve Önerileri

  • Bence makalenin tamamen farklı araştırmalar üzerine kurulması makalenin asıl yazarlarının çok pasif kalmalarına neden olmuş ve bir makale değil de farklı araştırmaların özeti okuyormuş hissi uyandırmaktadır.
  • Yapılan intihallerin birçoğunun eğitim eksikliğinden kaynaklandığı konusuna değinmeleri çok doğru olmuş. Öğrenciler yaptıkları şeyin yanlış olduğunu bilmedikleri için haline getirmelerinde bir sorun görmüyor ve bunu kabullenmelerine neden oluyor.

 

 

 

 
Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.