İçindekiler

  • Giriş
  • Fikri Mülkiyet Hakları
    • Eser Üzerindeki Haklar
    • Bağlantılı Haklar
  • Sınai Mülkiyet Hakları
    • Buluşlar üzerindeki Patent Hakları, Faydalı Model Hakları
    • Endüstriyel Tasarım Hakları
    • Marka Hakları
    • Coğrafi İşaretler Üzerindeki Haklar
    • Entegre Devre (yarı iletken ürün) Topografyaları Üzerindeki Haklar
    • Yeni Bitki Çeşitleri Üzerindeki Islahçı Hakları
  • Sonuç

 

Giriş

İnsanoğlunun bugün ulaştığı refah düzeyi, edebiyat, sanat ve teknoloji alanındaki ilerlemeler, hep yaratıcı insan faaliyetinin bir sonucudur. Bu insan faaliyetlerinin korunması ve teşvik edilmesi tüm insanlık için faydalıdır. Bu ifade ile oluşan kanun, koyucu gayrimenkul mülkiyetini andıran ama ondan farklı olarak soyut nitelik taşıyan bir mülkiyet çeşidi yaratmıştır. Hukukta ‘gayri maddi mal’ olarak isimlendirilen bu mülkiyet çeşidi Fikri Mülkiyet ve Sınai Mülkiyet olarak iki ana başlıkta yer almaktadır. Fikri mülkiyet; edebiyat, sanat, müzik, mimari vb. gibi telif eserleri de denen alanı kapsar. Sınai mülkiyet ise sanayi ve teknolojiyi ilgilendiren alanlardaki markaları, buluşları ve tasarımları kapsamaktadır. Bu haklar “Fikri mülkiyet hakları ” ve “Sınai mülkiyet hakları ” şeklinde iki farklı gruplandırma ile ifade edildiği gibi; “Fikri mülkiyet hakları ” bir üst kavram olarak iki hakkı da içerecek şekilde kullanılmaktadır (Arıkan, 2007).

Günümüzde, gelişen teknolojik imkanlar sayesinde, eser üzerindeki hakların ihlalinin, günlük rutinde gerçekleştirilebilecek bir hal alması ve esere tecavüz yoluyla kar sağlamayı kazanç kaynağı haline getiren korsan sektörünün piyasada ciddi bir işlem hacmine ulaşmış olması, eser üzerindeki hakların korunması hususunda çok daha etkili tedbir  gerektirmektedir (Turan, 2010). Bu çalışmada da kısa bir şekilde fikri ve sınai mülkiyetin kapsamından ve haklarından bahsedilecektir.

Fikri Mülkiyet Hakları

14 Haziran 1967’de Stockholm’de imzalanan “Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO)” Kuruluş sözleşmesinin 2. maddesinde fikri mülkiyet edebi, sanatsal ve bilimsel çalışmalar; icracı sanatçıların eserleri, radyo yayınları, insan emeğinin tüm alanlarındaki buluşları; bilimsel buluşlar; endüstriyel tasarımlar; ticari markalar, hizmet markaları, ticari unvan ve isimler; haksız rekabete karşı koruma, bilimsel, edebi ya da sanatsal alanlarda fikri mülkiyete konu olan faaliyetlerden kaynaklanan diğer tüm haklarla ilişkili olarak tanımlanmıştır. Fikri mülkiyet hakları, fikri çaba ve zekanın ürünlerini yasal olarak korumayı amaçlayan haklardır. Bu alanlarda yapılan düzenlemeler ve uygulamaların iki amacı vardır. Birincisi buluşu yapanları ödüllendirmek ve emeklerinin karşılığını vermek, ikincisi ise bilim, teknoloji ve kültüre geniş bir katılımın sağlanmasında kamu ve özel sektörü teşvik etmektir (Taş, 2006).

Fikrî mülkiyet hukuku, durağan bir hukuk dalı değildir, iletişim ve ulaşım teknolojisi alanındaki gelişmelere paralel olarak gelişen, genişleyen ve her gün yeni unsurları bünyesine dâhil eden bir dinamizme sahiptir (Bozbel, 2012).

Fikri mülkiyet haklarını, sınai mülkiyet haklarından ayıran en önemli özellik, hakkın “yaratma” eylemi üzerine oluşması; hakkın oluşması açısından idarenin tescil işlemine gereksinim duyulmamasıdır. Bu haklar, sınai haklardan farklı olarak hak sahibine; yaşam süresine ek olarak genellikle 70 sene gibi uzun bir koruma süresi vermektedir.

Fikri mülkiyet hakları eser üzerindeki haklar ve bağlantılı haklar olmak üzere iki grup olarak ayrılmaktadır.

Eser Üzerindeki Haklar

Ülkemizde uzun bir süre telif hakkı olarak anılan bu haklar, 1995 yılında bağlantılı hakların, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa eklenmesinden sonra, “eser üzerindeki haklar” şeklinde ifade edilmeye başlanmıştır. Bu çerçevede fikri hak korumasından yararlanacak eserleri beş grupta saymak mümkündür:

  1. İlim ve Edebiyat Eserleri,
  2. Müzik Eserleri,
  3. Sinema Eserleri,
  4. Güzel Sanat Eserleri,
  5. İşlenme ve Derleme Eserleri.

Bağlantılı Haklar

Bağlantılı haklar; icracı sanatçı, fonogram yapımcısı, radyo-TV yayın organları ve film yapımcılarının icra, tespit, yayın ve yapımları üzerindeki fikri hakları ifade etmektedir. “Bağlantı ” sözcüğünün kullanılmasının nedeni; icra eden, tespitte bulunan, yayın ve yapım yapan kişilerin haklarının bir eser ile bağlantılı biçimde ortaya çıkmasından kaynaklanmaktadır.

Sınai Mülkiyet Hakları

Sınai mülkiyeti ilgilendiren başlıklar ise coğrafi işaretler ve ticari markalar gibi ayırt edici işaretlerin korunması, teknolojinin üretilmesi, tasarım ve teknolojik yeniliklerin teşvikine yönelik korumanın sağlanması olarak söylenebilir. Sözü edilen korumayı sağlamada kullanılan araçlar arasında patentler, endüstriyel tasarımlar ve ticari sırlar yer almaktadır. Bu hakların sosyal amacı, teknoloji geliştirmeye yönelik yatırımları teşvik etmek ve süreç sonunda geliştirilen ürünlere koruma sağlamak ve böylece AR-GE faaliyetlerinin finansmanında kolaylık sağlamaktır  (Taş, 2006).

Sınai mülkiyet haklarının doğumu, fikri haklardan farklı olarak idarenin tescil işlemini gerektirmektedir. Sınai mülkiyet haklarının koruma süreleri, fikri haklardan farklı olarak daha kısadır. Örneğin patentlerde ilke olarak 20, tasarımlarda 25, yeni bitki çeşitlerinde 25, entegre devre (yan iletken ürün) topografyalarında 10 yıl öngörülmektedir. Bu başlık altında altı farklı hak bulunmaktadır:

Buluşlar üzerindeki Patent Hakları, Faydalı Model Hakları

Tekniğin bilinen durumunu aşan, bilimde bir basamak oluşturan ve sanayide uygulanabilen buluşlar bu koşulları taşıyorsa patent verilerek korunur. Yeni olmakla birlikte, bilimde bir basamak oluşturmayan buluşlar sanayide uygulanabilir olmak koşulu ile faydalı model hakkına konu olmaktadırlar.

Endüstriyel Tasarını Hakları

Bir ürünün tamamı, bir parçası veya üzerindeki bir süslemenin insan duyuları ile algılanan özelliklerinin bütünü üzerindeki hakkı ifade etmektedir.

Marka Hakları

Bu hak, bir işletmenin mal ve hizmetlerini, diğer işletmenin mal ve hizmetlerinden ayıran işaretler üzerinde doğmaktadır.

Coğrafi İşaretler Üzerindeki Haklar

Belirli bir coğrafi bölge, yöre, alanla bağlantılı bir ürünün asil bazı özelliklerinin, bu coğrafi yerin doğa ve insan unsurlarından kaynaklanması halinde ürünün bu yerin ismi ile birlikte anılmasına imkân veren işaretler coğrafi işaretlerdir. Burada hak, diğer sınai haklardan farklı olarak bireysel değil; o özellikleri taşıyan ürünün üreticilerine aittir.

Entegre Devre Topografyaları Üzerindeki Haklar

Elektronik eşyaların kendilerinden beklenen fonksiyonları yerine getirmelerini sağlayan ve yarı iletken ürünler üzerinde oluşturulan, elektronik devre tasarımları bir sınai hak olarak korunmaktadır.

Yeni Bitki Çeşitleri Üzerindeki Islahçı Hakları

Biyolojik koşullarda geliştirilen farklı ve yeni bitki çeşitleri ıslahçı hakkı kapsamında koruma sağlamaktadır. Tescil sırasında bitkiye/tohuma verilen isim, markaya benzer bir fonksiyon icra etmekte, koruma diğer pek çok yönü itibariyle patent korumasına benzemektedir (Arıkan, 2007).

Sonuç

Fikri ve sınai mülkiyetler verilen bir emek söz konusu olduğundan korumaya alınması gereken eserler arasındadır. Günümüzde de gelişen teknoloji ile artan eser üzerindeki hak ihlalleri fikri ve sınai mülkiyet haklarının oluşmasını zorunlu kılmıştır.

 

Kaynakça

Arıkan, A. S. (2007). Avrupa Topluluğu’nda Fikri-Sınai Mülkiyet Hakları ve Son Gelişmeler. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, 149-173.

Bozbel, D. D. (2012). Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.

Taş, S. (2006). Fikri Ve Sınai Mülkiyet Alanındaki Sorunlar, Gelişmeler Ve Türkiye-AB İlişkileri Açısından Bir Değerlendirme. Selçuk Üniversitesi Karaman İ.İ.B.F Dergisi, 80-95.

Turan, H. S. (2010). Fikir Ve Sanat Eserlerinin Cezai Himayesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi).

 

 

Bu çalışma duplichecker sitesi üzerinden 29.05.2021 tarihinde kontrol edilmiştir. Çalışma, benzerlik değeri ile kabul edilmiştir. Results Completed: %100 Plagiarism: %13 Unique: %87

 

Bu eser Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.