İçindekiler
- Fikri Mülkiyet Nedir?
- Fikri mülkiyet hak ihlali nedir?
- Dünya Telif Hakları Sözleşmesi (WUA)
- Tarihimizde fikri mülkiyet hakkı
- Bilişim dünyasında fikri hak ihlali
- Kaynakça
Fikri Mülkiyet Nedir?
Fikri mülkiyet insanın zihninin ürünleridir (Ayiter, 1981). Fikri mülkiyet soyut olmakla birlikte somutlaşmış da olabilirler.
Bulunduğumuz çağ ile teknoloji inanılmaz bir boyuta erişmiştir. Teknolojinin sağladığı bu güç doğrultusunda biz insanlar artık fiziki karşılığı olmayan eserler ve fikirler de üretmeye başladık. Ürettiğimiz bu değerler üzerindeki hakka fikri mülkiyet hakkı denir. Bu haklar alınıp satılabilirler.
Fikri mülkiyet hak ihlali nedir?
Bir fikir veya sanat eserinin izinleri alınmadan kopyalanması, dağıtılması, işlenmesi veya kullanılması şeklinde ortaya çıkan eser sahibine maddi, manevi zarar veren etik olmayan bir davranıştır.
Günümüzde bağımsız bir fikri haklar endüstrisinden bahsetmek bile mümkündür. Bu bağlamda, örneğin bir kitabın Hollywood sinemasında filme alınması, filmin gösteriminin yanında filmin kahramanlarının pazarlanması, yayın ve DVD satış hakları vb. milyarlarca dolarla ifade edilen rakamlara ulaşabilmektedir (Bozbel, 2015).
Örneğin Harry Potter çocuk romanının satış, gişe hasılat, lisans, DVD ve yayın hakları toplamının 2014 yılı başına kadar 25 Milyar USD olduğu belirtilmektedir. Aynı durum “Türk dizileri” açısından da geçerlidir. Gazete haberlerine göre, Mayıs 2015’te yüze yakın ülkeye ihraç edilen Türk dizileri, 200 Milyon USD getiri sağlamıştır (Bozbel, 2015).
Dünya Telif Hakları Sözleşmesi (WUA)
Kıtalar arası bir Fikri Mülkiyet Hak ihlalinin engellenmesi bağlamında UNESCO’nun yardımlarıyla Cenevre’de toplanan konferans ile Dünya Telif Hakları Sözleşmesi (Universal Copyright Convention) imzalanmıştır. 29 ülkenin katıldığı bu sözleşmede bahsi geçen ülkeler, vatandaşlarına uyguladıkları hakları sözleşmedeki diğer ülkedeki vatandaşlara da uygulaması noktasında yükümlü tutmuştur. Ülkemiz Dünya Telif Hakları Sözleşmesi’ne katılamamıştır.
Tarihimizde fikri mülkiyet hakkı
Osmanlı Devleti’nde Tanzimat döneminde batının hukukuyla tanışmamızın ardından telif anlayışı konusunda önemli bir yol kat edilmiştir. Fikri haklarla alakalı ilk düzenleme 1850 tarihli Encümen-i Daniş nizamnamesidir (Bozbel, 2015). Bu nizamname dil ile ifade edilen fikrin bir değerinin olduğunu ve kitap yazma noktasında insanların hakları ihlal etmemesi konusu ile alakalı bir metindir. Nizamnamede eser benzerliği noktasında yazara telif hakkı ödenmesi şart koşulmuştur.
Türkiye Cumhuriyeti’nde ise telif hakları 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (“FSEK”) kapsamında korunmaktadır. 1952 yılında yürürlüğe giren FSEK seneden seneye değişiklik göstermiştir.
Bilişim dünyasında fikri hak ihlali
Bulunduğumuz çağ ile teknoloji inanılmaz bir boyuta erişmiştir. Teknolojinin sağladığı bu güç doğrultusunda biz insanlar artık fiziki karşılığı olmayan eserler ve fikirler de üretmeye başladık. Bundan dolayı yeni Fikri Mülkiyet Hakları yazılırken dijital dünyadaki yansımaları da göz önüne alınmaya başlandı.
Bilişim dünyasında fikri hak ihlalleri konusunda yapılan etik hatalar şu şekildedir;
- Download: Fikri bir çalışma sonucu üretilmiş bir ürünün sahibinden izin alınmaksızın paylaşıma açık bir adresten kullanıcının makinesine kopyalanması işlemidir (Naralan, 2002).
- Crack: Eser sahibinin kendi fikri doğrultusunda yazdığı programların bedelini ödemeden kırma işlemidir. Orijinal içerikteki şifreler çözülerek çoğaltılır.
WIPO Telif Hakları Anlaşması 1996’da kabul edilmiştir. Bu anlaşma ile bilgisayar programlarının ve veri tabanlarının ilim ve edebiyat eserleri kapsamında korunacağı ifade edilmiştir. Anlaşma eser sahiplerinin eserlerini bilgisayar ortamında koruyabilmesi konusunda ülkelerin yasal işlem uygulamalını zorunlu kılmış. Bu anlaşmaya 2008 yılında Türkiye’de dahil olmuştur.
SONUÇ
Nasıl insanların maddi varlıklarına müdahale edemiyorsak aynı şekilde insanların fikri haklarına müdahale edemeyiz. Yani bir insanın fikrini çalmak arabasını, evini soymaktan farksızdır. Hükümetler bu konuda hassas olmaya başlamış ve fikri mülkiyet hak ihlalleri konusunda vatandaşlarına daha iyi bir hizmet vermek konusunda anlaşmalar imzalamaktadır.
KAYNAKÇA
Ayiter, N. (1981): Hukukta Fikir ve San’at Ürünleri, (2. Bs.), Ankara, Sevinç.
Bozbel, S. (2015). Fikri Mülkiyet Hukuku. İstanbul: On İki. Levha Yayıncılık.
Naralan, A. (2002). İnternet’te Etik İhlaller. EKEV Akademi Dergisi. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/publication/290393757_Internet’te_Etik_Ihlaller
Öne çıkarılan görsel Pexel sitesinden alınmıştır.
Bu makale smallseotools ve duplichecker sitesi üzerinden 20.05.2021 tarihinde kontrol edilmiştir.
Makale, benzerlik değeri ile kabul edilmiştir. Results Completed: 100% Plagiarism: %12 Unique: %88
Bu eser Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.

Merhaba ben İbrahim Enes Yalçın. 19 yaşındayım. Marmara Üniversitesi Bilgisayar Öğretim Teknolojileri Eğitmenliği 2. sınıf öğrencisiyim. Liseyi Eyüp Anadolu Lisesi’nde okudum. Lisede 3. sınıfta hayvanlar için yiyecek topladığımız başka bir organizasyona dahil olmuştum. Tasarladığımız tshirtleri öğrenciler ile buluşturmuştuk. Lisede 4. sınıfta iken büyük bir projeye dahil oldum. Proje ile kitap ve giyecek ihtiyacı olan çocuklara yardımcı olmuştum. 1 senedir “Markababa” firmasında grafiker olarak çalışıyorum. Firmaya sosyal medya konusunda yardımcı oluyorum. Basketbol oynamak, koşu yapmak, müzik dinlemekten hoşlanırım. Yaklaşık 5 senedir grafik-tasarım ve bilişim ile ilgileniyorum. Son zamanlarda blokchain teknolojisi hakkında araştırmalar yapıyorum. Yaptığım bazı çalışmalarımı burada paylaşıyorum.