İÇİNDEKİLER

  • Özet
  • Durum Etiği Nedir?
  • Durum Etiğinin Dört çalışma prensibi
    • Pragmatizm
    • Görelilik
    • Pozitivizm
    • Kişiselcilik
  • Durum Etiğinin Altı Temel İlkesi
    • Sadece sevgi her zaman iyidir
    • Sevgi tek normdur
    • Sevgi ve adalet aynıdır
    • Sevgi hoşlanmak değildir
    • Sevgi araçları haklı çıkarır
    • Sevgi durum sırasında ve sonrasında karar vericidir
  • Pragmatizm ve Durum Etiğinin Birbirinden Ayrılması
  • Sonuç
  • Kaynakça

 

ÖZET

Fletcher’ın 1966  yılında ortaya çıkardığı Durum Etiği, dönemin hızla değişen ahlaki ve politik görüşlerini destekler nitelikte olduğundan kısa sürede popüler bir akım haline geldi. 1980’li yıllara kadar ilgi gördükten sonra popülaritesini kaybetti. Fletcher’ın durum etiğinde ahlaki kurallara bütünüyle uyulmasını ve ahlaki kuralların bütünüyle reddedilmesini iki ayrı uç olduğunu söylemiş ve durum etiğine göre yanlış olduğunu belirtmiştir. Durum etiği eylemleri durumun bütünü bağlamında alırken, eylemlerin durum ve sonuçlarını da her zaman Agape ile ele almaktadır. Agape durum etiğini pragmatizmden ayıran en önemli ayrıntıdır.

 

DURUM ETİĞİ NEDİR?

Durum Etiğinin kökleri, Soren Kierkegaard, Jean-Paul Sartre, Karl Jaspers ve Martin Heidegger’in yazılarında varoluşçu ahlaki felsefede yatmaktadır. Durum Etiğinin teolojik ataları arasında, Evrensel ahlaki normların olamayacağını savunan, kişisel ve gönüllü bir etik yaklaşımı vurgulayan, Karl Barth ve Emil Brunner bulunmaktadır. (Vardy,1999)

Durum etiği, Amerikan Anglikan teolog Joseph F. Fletcher tarafından 1966 yılında ahlaki mutlakiyetçilik ve ahlaki göreceliliğe karşı geliştirilmiştir. Fletcher Durum etiğinde , ahlaki yargıların durumun bütünü bağlamında yapılması gerektiğini ve bu durumun tüm normatif özelliklerinin de bir bütün olarak görülmesi gerektiğini savunur. Ahlaki karar vermenin yol gösterici çerçevesi, en sevgi dolu şekilde hareket etmek, uyumu en üst düzeye çıkarmak ve anlaşmazlığı azaltmak veya insan varlığını zenginleştirmek olarak çeşitli şekillerde ifade edilebilir.(Rosental,1994)

Fletcher’ın teorisinde yer verdiği sevgi dolu harekette ki sevgi, “karşılığında bir şey beklenmeyen, karşılıksız verilen aşk” anlamında ki Agape’dir. Durum etiğine göre eylemlerin durum ve sonuçları da her zaman bu Agape ile ele alınmalıdır.

Durumsalcılar, genel olarak geçerli olan ahlaki kuralları reddetme eğilimindedirler. Her bir durum için, her bir davranışı bireysel muhakeme analizine tabi tutmayı benimserler. (Fletcher,1966)

Fletcher teorisini yazdığı kitabında, “Bazen ilkelerinizi bir kenara bırakıp doğru olanı yapmanız gerekir” diyen bir St Louis taksi şoföründen alıntı yapmıştır. Bazı etik teoriler, çiğnenmemesi gereken yasal kurallar önerir, Bu yanlıştır çünkü kuralları insanlardan daha önemli kılar ve istisnalara izin vermez. Kuralları tamamen reddeden Antinomistler vardır. Fletcher’a göre bu da  yanlıştır, çünkü kanunu olmayan ,iki eylem yolu arasında seçim yapmak, hiçbir yolu olmayan bir kaosa yol açar. Durumsalcı’nın yasalara saygısı vardır, yasaları takip edebilir ve gelenekten haberdar olabilir. Ancak duruma göre doğru seçimi yapmakta özgürdür.(Dimmock &Fisher, 2017)

 

DURUM ETİĞİNİN DÖRT ÇALIŞMA PRENSİBİ

PRAGMATİZM

Bir hareket tarzının doğru olması için pratik olması , işe yaraması gerekir. Örneğin, Jodie ve Mary’nin yapışık ikizleri durumunda, Katolik kilisesi her iki kızın da ölmesine izin vermek istedi. Birini öldürmek, diğerini kurtarmak kötü ya da kötü bir davranış olur dediler. Fletcher da aynı fikirde olmazdı. İki kızın da ölmesine izin vermek pragmatik bir yaklaşım değildir. Bir kızı diğerinin pahasına kurtarmak daha faydalı, daha pratik olurdu. Bu Sonuççu olmasa da – iyi olan sevgidir, sonuç değil – pratikte Fletcher’ın teorisini gerçekten de Singer’ın faydacılığına çok benzer kılar.(Mchugh,2006)

GÖRELİLİK

Görelilik, kuralların her zaman geçerli olmadığı, duruma bağlı oldukları anlamına gelir. ‘Hırsızlık yapmamak’ gibi kurallar sevgi göreli hale gelir – eğer sevgi açlar için yiyecek çalmayı gerektiriyorsa, çalarsınız. Ancak bu, ‘her şey olur’ anlamına gelmez. ‘Durum ne gerektiriyorsa onu yapın’ ifadesi görecelidir, bu onu mutlak hale getirmez.(Emecz,2015)

POZİTİVZM

Kant ve Doğal Hukuk akla dayanmaktadır. Doğru hareketi akıl belirler. Fletcher’a göre iyi yapmayı istemeniz gerekir. Sadece sevgi her zaman iyi olduğu için durum etiğine göre hareket edecek kişi iyi olanı seçecektir.

KİŞİSELCİLİK

Durum Etiği, insanları ilk sıraya koyar. İnsanlar kurallardan her zaman daha önemlidir.(Emecz,2015)

 

 

DURUM ETİĞİNİN ALTI TEMEL İLKESİ

 

      1. Sadece sevgi her zaman iyidir

Sevgi özünde değerlidir, güzeldir. Başka hiçbir şeyin içsel değeri yoktur, ancak ‘değerini yalnızca insanlara yardım ettiği (böylece iyi olduğu) veya insanlara zarar verdiği (böylece kötü olduğu) için kazanır.

      2. Sevgi tek normdur (kural)

Sevgi yasanın yerini alır. Kanuna sadece sevginin menfaati için uyulmalıdır, kanun uğruna değil. Fletcher Doğal Hukuku reddeder. ‘Her yerde, her zaman tüm insanlar tarafından benimsenen (doğal) evrensel yasalar yoktur’ görüşünü savunur.

      3. Sevgi ve adalet aynıdır

Adalet olmadan sevgi olamaz. Herhangi bir adaletsizliği düşünün – açlıktan ölen bir çocuk, suçsuz yere tutuklanmış bir adam vb. Bunlar sevgi eksikliğinin örnekleridir. Sevgi düzgün bir şekilde paylaşılsaydı, adaletsizlik olmazdı. 

      4. Sevgi hoşlanmak değildir

Sevgi sezicidir ve eleştireldir, duygusal değil. “Sevsek de sevmesek de, komşunun iyiliğini önemsemek sevgidir.”

      5.Sevgi araçları haklı çıkarır

Bir eylem zarar veriyorsa, yanlıştır. Ondan hayır geliyorsa, doğrudur. Fletcher, büyük zarara yol açacağını bilerek bir kuralı (“Yalan söylemek”) izleyerek haklı olduğunuzu iddia edemeyeceğinizi söylüyor. Eyleminizi yalnızca son veya sonuç haklı çıkarabilir.

      6.Sevgi durum sırasında ve sonrasında karar vericidir

Neyin yapılması gerektiğine veya yapılmaması gerektiğine dair hiçbir kural yoktur – her durumda, o sırada yapılacak en sevgi dolu şeyin ne olduğuna göre karar verirsiniz.  (Emecz,2015)

 

PRAGMATİZM VE DURUM ETİĞİNİN BİRBİRİNDEN AYRILMASI

Joseph Fletcher’ın öne sürdüğü durum etiği pek çok yönden pragmatizm(Faydacılık) ile karıştırılmaktadır. Fletcher pragmatizmin sonuçlarını tümüyle reddetmiş ve durum etiğinin de pragmatizmle ilişkilendirilmesini istememiştir.

John Dewey tarafından önerilen pragmatizm çerçevesinde, ahlaki ilkeler, karmaşık durumlar içindeki çatışmalara dahil olan herkes için, durumu en iyi şekilde çözmeye çalışmakta kullanılan araç veya araçlardır. Bu ilkeler deneysel hipotezlerdir benzersiz deneyim koşullarının talepleri tarafından devamlı olarak sürekli doğrulamaya veya revizyona tabi tutulurlar. Bu görüş durum etiğinde olduğu gibi, hiçbir istisna olmaksızın, doğası gereği geçerli ve evrensel olarak tüm durumlar için olan sabit, Mutlakiyetçi kural anlayışına karşıdır. (Rosenthal,1994)

Bir örnek üzerinden inceleyecek olursak annesinin ya da tanımadığı 4 yabancının öleceği bir durumda pragmatist biri 4 yabancının kurtulmasının daha fazla mutluluk getireceğine inandığından 4 yabancıyı kurtarmayı seçer fakat Durumsalcılar için iyi olan şey sonuç değil sevgi olduğundan seçecekleri kişi anneleri olacaktır. Bir pragmatist ve durumsalcı arasında ki en büyük fark budur.

 

SONUÇ

Fletcher’a göre eylemler ahlaki yasalara aykırı olsalar bile durumda veya sonuçta sevgi amaçsa, ahlaki açıdan kabul edilebilir olabilirler. Fakat bazen eylemlerin durumlarında veya sonuçlarında sevginin neye göre ele alınacağı belli olmayabilir.

Ahlaki bir örnek düşünecek olursak. Ölümcül hastalığı olan bir hasta ölmek ister; durum göz önüne alındığında ne yapmalıyız? Önemli olan, “durumda” neyin değerlendirilip değerlendirilmeyeceğinin, zaten önemli olduğunu düşündüğümüz şeye bağlı olacağıdır. Dini görüşlerini, kendisine bağlanmış ve muhtaç olan üç kedisi olduğu gerçeğini düşünüyor muyuz? Peki ya hastalığın türü, ölüm türü, geride bıraktığı kişi, yargı sistemi üzerindeki etkisi, tıp mesleği üzerindeki etkisi vb.(Dimmock&Fisher,2017)

Böyle bir örnekte durum etiği açısından düşündüğümüzde hastanın acılarının azalması ona sevgiyi getirecektir, fakat geride bıraktıkları açısından durum tam tersidir. Fletcher teorisinde böyle bir durumda en çok sevgi getirecek şeyin yapılması gerektiğini savunmuş olsa da bu durumda olduğu gibi belirsizliklere neden olabilmektedir.

 

KAYNAKÇA

McHugh, Paul R. (2006).The mind has mountains: Reflections on society and psychiatry. Baltimore: The Johns Hopkins University Press.

Fletcher, Joseph F.(1966). Situational Ethics:The New Morality.  Louisville ve Londra: Westminster John Knox Press.

Rosenthal, Sandra B.(1994).Author of Charles Peirce’s Pragmatic Pluralism. Loyola University, New Orleans.

Vardy, Peter. (1999). The Puzzle of Ethics. London , SCM press.

Emecz,Paul.(2015).Gore Rd, New Milton BH25 6RS, UK

Dimmock, M., & Fisher, A. (2017). Ethics for A-Level : For AQA Philosophy and OCR Religious Studies. Open Book Publishers. Tiré de

 Bu makale  duplichecker sitesi üzerinden 29.05.2021 tarihinde kontrol edilmiştir.
Makale, benzerlik değeri ile kabul edilmiştir. Results Completed: 100% Plagiarism: %2 Unique: %98

Creative Commons Lisansı Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.