İçindekiler
1.Giriş
2.Dijital Vatandaşlık Nedir?
3.Dijital Vatandaşlık Algısı ve Etkileri
4.Dijital Etik
5.Sonuç
Kaynaklar
1.Giriş
Gelişen teknoloji ile birlikte hayatımıza birçok yeni kavram girmiştir. Bu kavramlardan birisi dijital vatandaşlıktır. E-Devlet uygulamalarının her geçen gün daha da yaygınlaşması, teknolojiden uzak duran kesimlerin de dijital alanla daha çok muhatap olmasına sebep olmuştur. Bu makalede öncelikle dijital vatandaşlığın tanımı yapılmıştır. Daha sonra bu konudaki algı, etkileri ve boyutları üzerinde durulmuştur.
2.Dijital Vatandaşlık Nedir?
Dijital vatandaşlık, öncelikle teknolojiyi ve ardından teknolojiyle beraber hayatımıza giren dijital araçları doğru kullanmasını bilen, etik kurallara ve kişi haklarına dijital platformda da saygı duyan ve bu araçları güvenlikle ve sorumluluk bilinciyle kullanmasını bilen kişiler olarak tanımlanmaktadır (Çubukçu, Bayzan, 2013).
Bir diğer tanımda ise, teknoloji kullanımı ile ilgili dijital dünyayı kullanan vatandaşların sorumluluk sahibi davranış normları olarak ifade edilmektedir (Mossberger, Tolbert, & S. McNeal, 2007).
3.Dijital Vatandaşlık Algısı ve Etkileri
Dünyanın her tarafında ve her ülkede dijital teknolojilerin kullanılabiliyor olması, bütün dünya vatandaşlarının eşit haklara sahip oldukları gibi eşit sorumluluklara da sahip birer dijital vatandaş olmaları gerektiğini göstermektedir. Coğrafi sınırlara bağlı bir vatandaşlık algısı, küreselleşmeyle birlikte ortadan kalkmıştır. Aynı dijital platformlar tüm dünya vatandaşları tarafından kullanılabilir hale gelmiştir. Bu sebeplerle, dijital vatandaşlık kavramı ortaya çıkmıştır (Çubukçu, Bayzan, 2013).
Eğitim sisteminin teknolojik gelişmeleri takip eden, dijital becerilere sahip bir öğrenci profili oluşturmaya doğru evrilmesinden bahseden Prensky, “Digital Natives, Digital Immigrants” adlı çalışmasında dijital vatandaşlık kavramının ilk halini ortaya çıkarmıştı (Prensky, 2001).
Mike Ribble, dijital araçları kullanım yaşının oldukça düşmesi ve yeni neslin aynı zamanda birer ‘dijital yerli’ olmasından dolayı dijital vatandaşlık algısının çocuk yaşlarda başlaması gerektiğini ve bu çağdaki çocuklara dijital araçların kullanımının öğretilmesi gerektiğini ifade etmiştir (Ribble, 2011).
Bilgisayar ve internet teknolojilerinin yaygınlaşması sonucunda oluşan “dijital kültür”, mevcut birtakım gelenekleri yıkmış ve toplumu sosyal, ekonomik, kültürel ve bireysel yönlerden etkilemiştir. Günümüzde bilgisayar, tablet ve akıllı telefonlar aracılığı ile işlem yapılan sosyal ağ uygulamaları, forumlar, çevrimiçi oyunlar ve diğer interaktif uygulamalar, bireylerin kendilerini (özellikle genç nüfusu) küresel bir topluluğun üyesi olarak algılamalarını sağlamaktadır. Teknolojiyle aktif bir iletişim kurulması sonucunda bireysel, toplumsal, ekonomik ve politik algılar insanlar arası etkileşimleri zorlamakta ve sınırlamaktadır. Bu kısıtlamalar, teknolojinin bireylere dayattığı bu ara yüzler ile olan etkileşim neticesinde, özellikle genç nüfusun küresel elektronik ortamda kendilerine ait bir alan belirlemeleri; kimlikleri ve kişisel özellikleri hakkındaki fikirlerini yeniden tanımlamalarını sağlamaktadır (Yalçınkaya, Cibaroğlu, 2019).
Dijital vatandaşlığın günümüz kültürüne etkileri çok boyutlu olmakla beraber şu şekilde özetlemek daha doğru olacaktır: e-demokrasi, e-ticaret, e-sosyalleşme ve e-katılımcılık. Dijital vatandaş olmanın temel gerekliliklerinden biri olarak karşımıza çıkan e-demokrasi, gerçek dünya demokrasilerini ve sanal internet topluluklarının demokratik davranışlarını güçlendirmek için interneti kullanmayı amaçlamaktadır (Schuler, 2018).
Bilgi toplumunun gereklerinden biri olarak değerlendirebileceğimiz Dijital Vatandaşlık kavramının ortaya çıktığı çağımızda, Ribble vd. (2004), bu konudaki kavram karmaşasına bir çözüm üretmek adına 9 boyuttan oluşan dijital vatandaşlık çerçevesi oluşturmuştur. Ribble, 2011 yılında kaleme aldığı “Digital Citizenship in Schools,” kitabında, eğitim boyutunun yerine okuryazarlık boyutunu, sorumluluk boyutuna ise hak kavramını ekleyerek hak ve sorumluluklar boyutunu oluşturmuş ve ayrıca hukuk boyutunu da ekleyip modele son halini vermiştir. Güncellenen yeni 9 faktörlü (dijital erişim, dijital ticaret, dijital iletişim, dijital okuryazarlık, dijital etik, dijital hukuk, dijital hak ve sorumluluklar, dijital sağlık ve dijital güvenlik) model günümüzde oldukça sık kullanılmaktadır (Yalçınkaya, Cibaroğlu, 2019).
Şekil 1. Dijital Vatandaşlık Unsurlarının Birbirleriyle İlişkileri ve Temel Amaçları (Kaynak: Ribble, 2011: 44)
Choi (2016) ise dijital vatandaşlık kavramını 4 boyut dâhilinde temellendirmiştir: Dijital Etik, Medya ve Bilgi Okuryazarlığı, Katılım ve Kritik Direnç. Bu boyutlardan dijital etik, çevrimiçi ortamda etik ve sorumlu davranışlarda bulunmayı (Ribble, 2004); dijital teknolojilerden kaynaklanan politik, sosyal ve kültürel sorunların farkındalığı (Winn, 2012) ve kişisel bilgilerin korunması, siber zorbalığın önlenmesi gibi dijital haklar ve sorumlulukları (Ohler, 2012) içermektedir. Medya ve bilgi okuryazarlığı; bilgi ihtiyacını anlamayı, bilgiye erişmeyi, bilgiyi değerlendirmeyi, sentezlemeyi ve çevrimiçi iletişimi bilmeyi ifade etmektedir (Moeller vd., 2011). Katılım; politik, sosyo-ekonomik ve kültürel katılım da dâhil olmak üzere farklı çevrimiçi etkileşim türlerini ifade etmektedir. Kritik direnç ise katılım boyutuna göre daha sert ve radikal bakış açılarını ifade etmektedir. Örneğin katılım; çevrimiçi etkinliklere katılıp çevrimiçi dilekçe/talep belgelerini imzalamak veya Facebook’ta “beğen” düğmesine tıklamak gibi bir faaliyete yasal katılım seçeneklerini ifade ederken, kritik direnç; daha yaratıcı, yenilikçi, doğrusal ve hiyerarşik olmayan katılım şekillerini içerir ve potansiyel olarak daha derin bir dijital etkileşimi sağlar (Choi, 2016; Yalçınkaya, Cibaroğlu, 2019).
Şekil 2. Dijital Vatandaşlığın 4 Boyutu (Kaynak: Choi, 2016)
4.Dijital Etik
Mike Ribble, dijital vatandaşlığın 9 boyutu olduğunu ifade etmiştir. Bunlardan birisi dijital etik boyutudur. Buna göre, dijital araçları doğru kullanmak kadar etik kullanmak da önemlidir. Çevrimiçi ortamda internet araç ve gereçlerini kullanırken başkalarının haklarına saygılı olacak sorumlulukta hareket edilmelidir. Örneğin, doğru bil dil üslubu ve ahlaki davranış normlarını çevrimiçi ortamda devam ettirebilmek etik olgusu içerisinde gösterilebilir. Etik olgusuna internet üzerinde dikkat etmemek, içerik riskleri içerisinde özellikle kışkırtıcı içeriklerin paylaşılması ve temas risklerinde de siber zorbalık vakalarının oluşumuna zemin hazırlayabilmektedir. İyi bir dijital vatandaşın internette de etik olgusuna dikkat etmesi gerekmektedir (Çubukçu, Bayzan, 2013).
5.Sonuç
Dijital vatandaşlığın kavramsal anlamda yerine oturması, bu alanda yeni kavramların ve kuralların ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Nasıl toplumsal alanda belli kurallar varsa, dijital alanda da zamanla belli kuralların doğması doğaldır. Bu kurallar arasında öne çıkanı etik boyutudur. Dijital alanda da etik, hayatın vazgeçilmezleri arasına girmiştir. Dijital vatandaşlığın boyutları için farklı sınıflandırmalar yapılmakla beraber, Choi ve Ribble’ın modelleri öne çıkmaktadır. Tüm dünyayı etkileyen Covid-19 salgını ise dijital vatandaşlığın önemini daha da arttırmıştır. Dijital vatandaşlık algısının giderek daha geniş kitlelerce kabullenilmesi, bu alanda yeni terimlerin ortaya çıkmasına ve yeni boyutların eklenmesine sebep olabileceği değerlendirilmektedir.
Kaynaklar:
–Choi, M. (2016). A Concept Analysis of Digital Citizenship for Democratic Citizenship Education in the Internet Age. Theory and Research in Social Education, 44(4), 565-607.
–Çubukçu, Ahmet. Bayzan, Şahin. (2013). Türkiye’de Dijital Vatandaşlık Algısı ve Bu Algıyı İnternetin Bilinçli, Güvenli ve Etkin Kullanımı ile Artırma Yöntemleri. Middle Eastern & African Journal of Educational Research, Issue 5.
–Moeller, S., Joseph, A., Lau, J. ve Carbo, T. (2011). Towards Media and Information Literacy Indicators. UNESCO: Paris.
–Mossberger, K. Tolbert, C. & S. McNeal, R. (2007). Digital Citizenship: The Internet, Society, and Participation. London, England: The MIT Press.
–Ohler, J. (2012). Digital Citizenship Means Character Education for the Digital Age. Education Digest: Essential Readings Condensed for Quick Review, 77(8), 14-17.
–Prensky, M. (2001). Digital Natives, Digital Immigrants Part 1. On the Horizon, 9(5), 1-6.
–Ribble, M. (2004). Digital Citizenship: Addressing Appropriate Technology Behavior. Learning and Leading with Technology, 32(1), 6-11.
–Ribble, M. (2011). Digital Citizenship in Schools, (Cilt 2nd Edition). Washington DC: The International Society for Technology in Education (ISTE).
–Schuler, D. (2018). e-Democracy Won’t Save Democracy, Democracy Will Save Democracy. Communications of the ACM, 61(8), 34-36.
–Winn, M. R. (2012). Promote Digital Citizenship Through School-Based Social Networking. Learning and Leading with Technology, 39(4), 10-13.
–Yalçınkaya, Bahattin. Cibaroğlu, Mahmet Oytun. Dijital Vatandaşlık Algısının İncelenmesi: Ampirik Bir Değerlendirme. Business & Management Studies: An Internatıonal Journal Vol.:7 Issue:4 Year:2019, pp. 1188-1208.
-Photo by Mia Baker on Unsplash
Bu eser Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.
İlk ve orta öğretimimi tamamladıktan sonra Bilgisayar Programcılığı bölümünden mezun oldum. Bilgisayar Programcılığı eğitimimin ilk senesini tamamladıktan sonra, o sene yaz aylarında Malatya Büyükşehir Belediyesi Strateji Geliştirme Müdürlüğü’nde ilk stajımı yaptım. Stajım esnasında belediyenin strateji geliştirme çalışmalarının teknik altyapısının hazırlanması süreçlerini yakından izleme fırsatı buldum. Bilgisayar Programcılığı bölümünün ikinci senesini tamamladıktan sonra, o seneki stajımı İstanbul Valiliği Bilgi İşlem Şube Müdürlüğünde yaptım. Staj sırasında E-Bakanlık çalışmalarını yakından izleme fırsatım oldu. Programcılık eğitimimi aldığım sırada OHSAS 18001:2007 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistami Temel ve İç Tetkikçi Eğitimi’ni başarıyla tamamlayarak sertifika aldım. Şu anda Marmara Üniversitesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Öğretmenliği Bölümünde 4. Sınıf öğrencisiyim. Mezuniyet sonrası hedefim öğretmenlik yapmaktır. Onun dışında alternatif olarak özel sektörde BÖTE alanına dair farklı alanlarda da çalışma ihtimalini de geri plana atmıyorum. Çizim yapmak, kitap okumak ve bilgisayar oyunları ilgi alanlarım arasındadır.
