Marmara Üniversitesi, AEF, Mehtap DEMİR,
Marmara Üniversitesi, AEF, Emine AKDENİZ,

ÖZET

Telif hakları veya fikri haklar, bir eser üzerinde sahip olunabilecek maddi ve manevi hakların tamamını ve komşu haklarını ifade eder. Fikri mülkiyet, bir kişiye veya kuruluşa ait olan bir fikir ürünüdür; söz konusu kişi ya da kuruluş, sonradan, bunu serbestçe paylaşmayı veya kullanımını belirli biçimlerde kontrol etmeyi tercih edebilir.

Telif hakları, eserin meydana getirilmesiyle kendiliğinden doğar. Buna karşılık patent, faydalı model, marka ve tasarım gibi sınaî mülkiyet kategorisinde yer alan haklar Türk Patent Enstitüsü (TPE) gibi bir idari kurumda tescil ettirilmelidir.

Marmara Üniversitesi BÖTE bölümü öğrencileri, Bilişim Etiği dersi kapsamında, “BİLİŞİM ETİĞİ VE MAHREMİYET” adlı bu yazıyı, ilgili kişileri bilgilendirmek amacıyla hazırlamışlardır.

İçindekiler

• Fikri Mülkiyet
• Telif Hakları
• Patent
• Marka
• Faydalı Model
• Endüstriyel Tasarım
• Ticaret unvanları
• Internet Alan Adları
• Ticari Sırlar

Fikri Mülkiyet

Fikri Mülkiyet, fikri ve sınaî hakları kapsar. Fikri Mülkiyet nedir? sorusuna verilecek en genel cevap “fikir ve sanat eserleri üzerindeki düşünsel hakları; fikir ve sanat eserleri üzerindeki hakları konu edinen hukuk dalıdır.”

Fikri mülkiyet hukukunun kapsadığı haklardan bazıları:

• Telif hakları
• Patentler
• Faydalı modeller
• Tasarımlar
• Markalar
• Coğrafi işaretler
• Yeni bitki çeşitleri
• Entegre devre topografyaları
• Biyoteknoloji
• Gen teknolojisi
• Bilgisayar programları
• Veri tabanları
• Ticari sırlar

Fikri mülkiyet haklarının topluma sağladığı yararlar şunlardır:

* Adil bir rekabetin sürdürülmesi ve geniş bir yelpazeye yayılan kaliteli ürün ve hizmetlerin üretiminin teşvik edilmesi;

* Ekonomik büyümenin ve istihdamın desteklenmesi;

* İnovasyon ve yaratıcılığın sürdürülmesi;

* Teknolojik ve kültürel ilerlemelerin ve ifadenin desteklenmesi;

* Kamusal bilgi ve kültür hazinesinin zenginleşmesi

Telif Hakları

Bu haklar kişinin ortaya koyduğu eseri bizzat kullanabilme, satışını yapma ve kiralama; izinsiz olarak kullanılmasını, çoğaltılmasını ve dağıtılmasını mahkeme kararı ile önleme gibi haklardır. Özel kanun, yönetmelik ve tüzükler ile korunur. Fikir patenti eseri veren kişinin düşünce gücü, yaratıcılık ve emekle ortaya koyduğu ürünü koruma altına alır. Telifin sembolü “©” şeklindedir. Bu “©” sembolü İngilizce “Copyright” sözcüğünden gelir. Telifli eserlerin üzerinde bu sözcüğe ya da Türkçe olarak “Her hakkı mahfuzdur”, “Tüm hakları saklıdır” gibi ibarelere yer verilir.

Türkiye’de bu hakkın tescilinden sorumlu yetkili kurum, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı ‘TELİF HAKLARI VE SİNEMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ’ dür. İsteğe bağlı olarak yürütülen kayıt işlemleri elden veya posta yoluyla yapılabilir. www.telifhaklari.gov.tr adresindeki otomasyon üzerinden istenen bilgiler kayıt altına alınır. Verilen başvuru numarası ve talep edilen belgelerle birlikte genel müdürlüğe başvurulur. Başvuru sahibine ilgili esere ilişkin olarak kayıt-tescil belgesi düzenlenerek verilir.

Patent

Bir buluş patent tescili ile korunur. Buluş ise teknik bir problemi çözen ve yenilik özelliği taşıyan insan fikridir. O zaman patent, hem buluş üzerindeki tekel niteliğindeki hakkı, hem de bu hakkı ispatlayan belgeyi ifade eder diyebiliriz.

Patent, teknik yönü olan buluşlara verilir. Teknik saha dışında kalan buluşlara ise patent verilmez. Bir buluşun patent ile korunabilmesi için o buluşun;

• Yeni,
• Buluş basamağına sahip,
• Sanayiye uygulanabilir,

niteliklerine sahip olması gerekmektedir. Aksi takdirde bu üç şartı taşımayan buluşlar patent korumasından faydalanamazlar.

Yenilik: Başvuruya konu olan buluş, başvuru yapılmadan önce dünyanın herhangi bir yerinde kamuya sunulmamış ise yenidir.

Buluş Basamağı: Buluş, ilgili olduğu teknik alandaki bir uzman tarafından, tekniğin bilinen durumundan aşikâr bir şekilde çıkarılmıyorsa, tekniğin biline durumunun aşıldığı kabul görür.

Sanayiye Uygulanabilirlik:  Buluşun tümüyle teorik olmak yerine pratiğe uygulanabilir özellik taşıması demektir. Patent, teknik yönü olan buluşlara verilmektedir. Buluş, tarım dâhil sanayinin herhangi bir alanında üretilebilir veya kullanılabilir nitelik taşıyorsa, sanayiye uygulanabilirlik kabul edilir.

Patent Araştırma Linkleri
Yaklaşık 100 milyon verinin bulunduğu bu veri tabanlarının büyük bölümüne internet ortamında online (çevrimiçi) erişim sağlanmaktadır. Patent araştırmasını anahtar sözcükler kullanarak konu veya firma bazında yapmak mümkündür.
Patent başvuruları, başvuru tarihinden
itibaren 18 ay sonra yayınlanır. Bu nedenle, yapılacak araştırmalarda geriye doğru 18 ay içinde yapılan patent başvurularını görmek mümkün değildir.

İncelemeli Patent ve İncelemesiz Patent

• İncelemeli patent, Ulusal ofise yapılan müracaat neticesinde uluslararası anlamda araştırması yapılmış, araştırmadan sonra tekniğin bilinen durumunun aşılması yönünden incelemesi yapılmış, yeni, sanayiye uygulanabilir buluşlara verilen koruma belgesidir. İnceleme ücrete tabi olup, incelemeli patentin koruma süresi 20 yıldır.
• İncelemesiz patent, nitelik olarak patent sayılır ancak; tescil konusunun gerçekliği ve yararlılığı devlet tarafından garanti edilmez. İncelemesiz patentin koruması süresi 7 yıl olup, bu süre içerisinde inceleme talebinde bulunularak tescilin incelemeli patent’e dönüştürülebilmesi mümkündür.

Bir Patent Hikayesi

Fasılalı Cam Silecekler ve Robert Kearns

Robert Kearns 1964 yılında, “Fasılalı(zaman ayarlı) Cam Silecekleri” adlı ürünün patentini aldı. Ürünü, Ford firmasına götürdüğünde,
Ford bu fikri ve ürünü çok beğendi.
1969 yılında, Ford’un bütün modellerinde, bu silecekler izinsiz kullanılmaya başlandı. Crysler firması da yine Kearns’ın izni olmadan, silecekleri kullanmaya başladı. Robert Kearns bu olay üzerine, 1978 yılında, Ford ve Chrysler’e dava açtı.Her iki şirkette Kearns’e, tam 10
milyon dolar tazminat ödemek zorunda kaldılar. Amerika’ da patente verilen önem bu davadan sonra başlamıştır. 2008 yılında bu davayı anlatan, “Flash of Genius” isimli bir film çekilmiştir.

Marka

Bir işletmenin mal veya hizmetini diğer işletmenin mal veya hizmetinden ayıran her türlü işarete marka denir.
Kişilerin isimleri, sloganlar, şekiller, sayılar ve her türlü işaret marka tesciline konu olabilir.

Marka nedir dendiğinde verilebilecek cevaplar :

1. Kaynak gösteren işarettir.
2. Garantinizi veren işarettir.
3. Reklamınızdır.
4. Bilinirliğinizdir.
5. Tüketicinin seçimidir.
6. Firmanızın değeridir.
7. Prestijinizdir.
8. Saygınlığınızdır.
9. Bir işletmenin her şeyidir.

Marka Tescil Başvurusuna ilişkin olarak öncelikle marka olarak tescili düşünülen ibarenin, başvurusu yapılmış mevcut markalar ile benzer olup olmadığının araştırılması gerekmektedir. Aynı marka sınıfından daha önce benzer bir marka başvurusu yapılmış ise, marka başvurusu ayırt edici olmadığı için ret edilebilmektedir. Bu nedenle www.tpe.gov.tr linki üzerinden marka yeniliği araştırılmalıdır.

Marka tescilinde en önemli unsur markaya konu olan işaretin ayırt ediciliğidir. Ayırt edicilik; marka tesciline konu olan isim, işaret veya şeklin diğer mal ve hizmetlerden bariz bir şekilde farklı olması kriteridir.

Marka koruması başvuru yaptığımız tarih itibariyle başlamaktadır. Tüm süreç 10-14 ay sürmektedir.

Marka Örnekleri

1.RedBull

RedBull, insanları ve fikirleri kanatlandıran, enerji veren içecek olarak akla gelen ilk markadır. Logosunda kullanmış olduğu kırmızı renk, tüketicilerin enerji ihtiyacının ne seviyede olduğunu düşünmesine sebep olur. Aynı zamanda sportif faaliyetlerde sponsorluk örneği gösteren RedBull, markasına yüklemiş olduğu ”enerji” misyonunu hakkıyla yerine getirmek ve tüketiciyi teşvik etmek anlamında başarı sağlar.

2.Nestle

Nestle, kahvaltı kültürünün bir ögesi haline gelen markadır. Günümüzde hafif ve gevrek kahvaltı yapmak ya da sportif bir görünüm kazanmak isteyen tüketiciler tarafında ”doyurucu kırıntı” olarak tanımlanır. Markanın logosunda yer alan kırıntılar ise, tüketicinin tanımladığı şekle bürünmeye göz kırpar.

3.Starbucks

Starbucks, dünyanın her yerinde ”kahve” denildiğinde akla gelen ilk markadır. Günümüzün devleşen sayılı markalarından biri olma başarısını elde etmiştir. Tüketicilerin kahve severliğini kendine bağlı kahve içicisi olmayı sağlayan marka, logosuyla çağrışımın ötesinde tüketim isteği uyandıracak başarıyı sağlamaktadır.

Faydalı Model

Faydalı Model, Türkiye’de ve dünyada yeni olan ve sanayiye uygulanabilen buluşların sahiplerine belirli bir süre (10 yıl), bu buluş konusu ürünü üretme ve pazarlama hakkının tanınmasıdır. Faydalı model belgesi verilmesi işlemleri, patent verilmesine oranla, hem zaman hem de masraf açısından daha elverişlidir.

Daha önce kimse tarafından bilinmeyen bir ürün ortaya çıkaran, var olan bir üründe geliştirme ortaya koyarak üretimde veya işleyişte yenilik sağlayan, bulan icat eden kişiye, icada konu ürünü belirli bir süre ile üretme, kullanma, satma, ihraç veya ithal etme hakkını elde etme sürecine faydalı model denir. Bu hak ayrıca belge ile sabitlenir. Faydalı model tescili alınan eşyanın, faydalı modele konu ürün veya sistemin bütün hakları başvuru sahibi olan kişiye veya şirkete aittir. Faydalı model tescili alınan ürün veya buluş, başvuru sahibinin izni olmadan kullanılamaz ve üzerinde tasarrufta bulunulamaz. Aksine hareket edilen durumlar yasal yükümlülükler doğurur.

Endüstriyel Tasarım

Günlük dilde endüstriyel tasarım bir ürünün genel şeklini ve işlevinin anlatmakta kullanılır. Fikri mülkiyet hukuku penceresinden bakıldığında bir endüstriyel tasarım sadece ürünün estetik veya dekoratif yönlerini kasteder. Bir ürün tasarımı teknik yada işlevsel özelliklere sahip olabiliyorsa da, fikri mülkiyet haklarının bir kategorisi olarak endüstriyel tasarım sadece nihai ürünün estetik yapısıyla ilgili olup, tüm teknik yada işlevsel boyutlardan ayrıdır.

Endüstriye Tasarımlar Neden Korunmalıdır?

• Bir endüstriyel tasarımın tescil edilerek korunması ile hak sahibi tasarımın izinsiz çoğaltılması ve taklit edilmesini önlemek için inhisari haklara sahip olur.
• Değerli tasarımların tescil ettirilmesi ilgili ürünün geliştirilmesi ve pazarlanması için yapılmış olan yatırımdan iyi kazanç elde etmeye yardımcı olur ve bu suretle karı arttırır.
• Koruma altındaki bir tasarım başkalarına ücret karşılığında lisans verilebilir.

Endüstriyel Tasarım ile Neler Korunamaz?

• Yenilik, orijinallik ve/veya ayırt edici nitelik şartlarını karşılamayan tasarımlar
• Resmi semboller ya da amblemler
• Kamu düzenine veya ahlaka aykırı olduğu düşünülen tasarımlar

Tasarımın Tescil Ettirme ve Korunma Süresi

Her ulusal sınai mülkiyet (IP) bürosuna bağlı olarak endüstriyel tasarımın tescil ettirilme süresi genellikle altıdan on iki aya kadar veya itiraz seçeneğinin olması durumunda daha uzun sürer.

Ülkemizde tescilli tasarımlar için koruma süresi 5 yıldır. Bu süre 5’er yıllık yenileme ile toplam 25 yıla kadar uzatılabilir. Koruma süreleri, ülkeden ülkeye değişmekle birlikte genellikle en az 10 yıldır .

Uluslararası Sınıflandırma Sistemi

Endüstriyel tasarımlar, düzenleme kolaylığı amacıyla genellikle sınıflara ayrılır ya da gruplandırılırlar. Endüstriyel tasarımların sınıflandırılmasına ilişkin Locarno Antlaşması sınıflandırmasını kullanır.

Tasarımların Yurt Dışında Korunması

Kendi ülkenizde tasarımınız için sahip olduğunuz haklardan yurt dışında da yararlanmak için bu ülkelerde de tasarımlarınızı koruma altına almalısınız.

Endüstriyel tasarım koruması bölgeseldir. Bu endüstriyel tasarım korumasının genellikle tasarımınızı tescil ettirdiğiniz ülke veya bölgeyle sınırlı olduğu anlamına gelir. Bu nedenle, eğer tasarımınızın ihracat piyasalarında korumak istiyorsanız, bu belirli ülkelerde endüstriyel tasarım koruması başvurusu yapmanız gerekmektedir.

Ticaret Ünvanları

Ticaret unvanı, tacirin ticarî işletmesi dolayısıyla kullandığı isimdir.

Ticaret unvanı bir taciri diğer tacirlerden ayırt etmeye yarayan tanıtma vasıtası olması sebebiyle sadece tacirler tarafından kullanılabilir. Tacir, seçtiği ve usulüne uygun olarak tescil ettirdiği ticaret unvanını ticarî işletmesiyle ilgili işlemleri yaparken kullanmak zorundadır (TTK m. 41)¹.

Ticaret Kanununa göre tacir, işletmenin açıldığı günden itibaren onbeş gün içerisinde ticarî işletmesini ve seçtiği ticaret unvanını işletme merkezinin bulunduğu yer ticaret siciline tescil ve ilan ettirmek mecburiyetindedir (TTK m. 41/I, 42/I, TST m. 13)² . Tescil talebi bir dilekçe ile sicil memurluğuna iletilir. Bu başvuruda, kullanılacak ticaret unvanı ve bunun altına atılacak imzanın önceden notere tasdik ettirilmiş olması gerekir. Tüzel kişi tacirlerin ticaret unvanının tescilinde ise tüzel kişiyi temsile yetkili olanların imzalarının notere tasdik ettirilmiş olması gerekir. Tescil talebi sicil memurluğuna iletildikten sonra sicil memuru gerekli incelemeyi yaparak ya tescil talebinin kabulüne ya da reddine karar verir. Talebin kabul edilmesi halinde tescil edilen hususlar ilan için Türkiye Ticaret Sicili Gazetesine gönderilir.

Değişik Tacir türleri bakımından ticaret ünvanları değişiklik gösterir bu ticaret ünvanları türleri şunlardır;

A.Gerçek Kişi Tacirlerin Ticaret Unvanı

B.Tüzel Kişi Tacirlerin Ticaret Unvanı

1. Şahıs Şirketlerinin Ticaret Unvanı
2. Sermaye Şirketlerinin Ticaret Unvanı
3. Ticarî İşletme İşleten Dernek ve Vakıfların Ticaret Unvanı
4. Ticarî İşletme İşleten Diğer Tüzel Kişiler Açısından Ticaret Unvanı
5. Donatma İştirakinin Ticaret Unvanı

Ticaret Ünvanının Korunması

Sahibine kullanma ve başkalarının izinsiz kullanımını engelleme hakkı sağlayan ticaret unvanı, çeşitli düzenlemelere göre korunur. Unvanın korunmasında yararlanılan temel düzenleme Türk Ticaret Kanunudur. Burada yer alan özel koruma hükümlerinin yanı sıra genel hüküm niteliğinde olan haksız rekabetten de yararlanılabilir.

Internet Alan Adları

Alan Adı Hakkının Korunması

1. Alan Adı Sahibinin Özel Hukuktan Kaynaklanan Korunma İmkanları

Tanıtma fonksiyonuna bağlı olarak alan adı üzerinde, malvarlığı hakkının yanı sıra ihmal edilmeyecek bir şahsiyet hakkı da mevzuu bahistir. Alan adı üzerindeki hakkın karma mahiyet taşımasının sonuçlarından birisi de tanıttığı kişi ile alan adı arasındaki bağın medeni ada nazaran daha zayıf olmasıdır. Bu yönüyle, bir taciri tanıtan alan adının tescil edilmeden kullanılan ticaret unvanına benzediği söylenebilir.

2. Alan Adı Sahibin Açabileceği Davalar ve Talepleri

Bir kişi veya işletmeyi tanıtma fonksiyonu kazandırma sürecinde alan adına, harcanan emeğin korumasız bırakılması düşünülemez³. Ancak, korumanın ne şekilde yapılacağı sorusu akla gelebilir. Hemen ifade edilmelidir ki hukukumuzda malvarlığı hakları, şahıs varlığı haklarına nazaran daha güçlü korunmaktadır.⁴ Bu itibarla, alan adının şahıs varlığı unsurları taşıyan mameleki yönü kuvvetli hak olduğundan yola çıkarak gayrimaddi malvarlığı haklarını koruyan davalarla korunması gerekir.

Ticari Sır

Patent belgesinde tüm buluşun en ince detaylarına kadar açıklanması ve bu açıklamanın 20 yıl koruma ile sınırlı olması dolayısı ile 20 yıl sonra tamamen ifşa edilecek olması bazı şirketlerce stratejik açıdan uygun görülmemektedir. Buluşların patent belgesi ile tescillenmesi en güvenilir koruma yöntemi olmasına rağmen, patente konu bilgileri açıklamanın işletmenin faydasına olmaması ve 20 yıllık patent koruma süresinin yeterli olmaması nedeni ile bazı bilgilerin ticari sır olarak korunması daha uygun olmaktadır. Ticari sırlar da işletmenin ve teknolojinin gelişimine uygun olarak sürekli yenilenebilmekte ve her eklenen yenilik de yine ticari sır olarak değerlendirilebilmektedir.

Bilginin Ticari Sır Olarak Nitelenebilmesi İçin Taşıması Gereken Unsurlar

1. Ticari Bir Değer İfade Etmesi
2. Genel Olarak Bilinmemesi
3. Gizli Tutulması İradesi
4. Rekabet Üstünlüğü Sağlaması
5. Kolay Ulaşılabilir Olmaması

Ticari Sır Örnekleri

1.Kentuck Fried Chicken

Kentucky Fried Chicken’ın, Colonel Harland Sanders tarafından el yazısı ile yazılmış 11 baharattan oluşan özel formülü iki kopya olarak merkez binalarında tutulmaktadır. Sadece iki yöneticinin bildiği özel formülün saklandığı kasanın şifresini ise Sanders dışında sadece bir kişi daha bilmektedir.

2.Google

Google da başarısının kaynağı olan araştırma motoru algoritmasını ticari sır olarak saklamaktadır ve sürekli teknolojinin gelişimine bağlı olarak geliştirmektedir.

Dipnotlar

¹ Bu hüküm Ticaret Kanunu taslağında da (m. 39/I) aynen muhafaza edilmiştir.

² Tescil işleminin ayrıntıları için bkz. Bilge, Mehmet Emin; Ticaret Sicili, İstanbul 1999, s. 85.

KAYNAKÇA

https://www.yildiztto.com/pdf/fikri-haklar.pdf

https://ggm.ticaret.gov.tr/sikca-sorulan-sorular/ticari/fikri-mulkiyet-haklari

https://tto.medipol.edu.tr/wpcontent/uploads/2018/01/Mulkiyet_Hakki_Brosuru_2018.pdf

https://www.markatescilsorgulama.net/telif-hakki

http://www.muhasebedersleri.com/ekonomi/patent.html

https://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/522B990B-E529-4378-8287-66E77494B4FA.pdf

http://www.mondaq.com/turkey/x/773214/Trade+Secrets/irketlerin+Fikri+Mlkiyet+Stratejisi+Olarak+Ticari+Sirlar

http://www.itunovatto.com.tr/fsmh/PDF.pdf

http://dergipark.gov.tr/download/article-file/262672

http://acikerisim.selcuk.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/123456789/2577/281003.pdf?sequence=1

https://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/F4526FF8-CFD1-4116-BF86-C50C02BE51BD.pdf

https://www.kararpatent.com/patent-tescili/faydali-model-nedir/

Bu eser Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.

Mehtap Demir

YETERSİZ PROFİL!